تاريخ : یک شنبه 8 خرداد 1390 | 4:39 PM | نویسنده : قاسمعلی
گمانههایی برای وقوع زلزله مطرح است، در این میان هم امر بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده حداقل 10 سال طول خواهد کشید؛ اما آیا حوادث متحمل زلزله و نظایر آن هم 10 سال صبر خواهد کرد؟ آیا شرایط به گونه‌ای است که اگر حادثه‌ای اتفاق بیافتد، تلفات جانی، مالی و اقتصادی مربوط، حداقل ممکن باشد؟
تاکنون براساس شاخص‌های مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران بیش از 65 هزار هکتار بافت فرسوده با دارا بودن قریب به 20درصد جمعیت شهری کشور، شناسایی شده است. قدر مشترک سه شاخص ناپایداری بناها، ریزدانگی قطعات و نفوذ ناپذیری معابر در این بافت‌ها شرایط بسیار ویژه‌ای در افزایش خطر و تلفات جانی ساکنان و هم‌وطنان‌مان در شرایط وقوع زلزله و سوانح ایجاد می‌نماید.
در خوش بینانه‌ترین حالت، با توجه به مصوبات قانونی به ویژه قانون برنامه‌ی پنجم توسعه، امر بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده حداقل 10 سال طول خواهد کشید؛ اما آیا حوادث متحمل زلزله و نظایر آن هم 10 سال صبر خواهد کرد؟ آیا شرایط به گونه‌ای است که اگر خدای ناکرده، حادثه‌ای اتفاق بیافتد، تلفات جانی، مالی و اقتصادی مربوط، حداقل ممکن باشد؟
در سیاست‌های کلی نظام، مقام معظم رهبری به صورت ویژه بر پدافند غیر عامل به عنوان مجموعه اقدام‌های غیر مسلحانه که موجب کاهش آسیب پذیری، ارتقای پایداری ملی برای تسهیل مدیریت بحران و پیش بینی سازوکارهای لازم برای طرح‌های مشترک ایمن سازی و ایجاد هماهنگی در سایر طرح‌ها، برنامه‌ها و مدیریت نهادهای مسؤول در دو حوزه‌ی پدافند غیرعامل و حوادث غیر مترقبه در جهت هم افزایی و کاهش هزینه‌ها، تأکید فرموده‌اند.
حال که سایر اولویت‌های کشور اجازه‌ی اقدام گسترده‌ی بیش از این در نوسازی بافت‌های فرسوده را نمی‌دهد، ضرورت اقدام فوری رفع خطر در چارچوب اصول پدافند غیرعامل توسط شهرداری‌ها با حمایت دولت کاملاً محسوس است. ازدیدگاه پدافند غیرعامل، یک طرح کارآمد می‌بایست تلفات جانی و خسارات زیربنایی را به حداقل برساند و ابعاد و دامنه‌ی آسیب‌ها را هرچه بیش‌تر محدود نگاه دارد. از این رو «زمان» و «سرعت عمل» برای موفقیت در این زمینه، دو عامل کلیدی است.
براساس ملاحظات پدافند غیرعامل، با توجه به مراحل سه گانه‌ی یک بحران (پیش‌گیری، مواجهه و مقابله)، در تهیه‌ی طرح‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده لازم است نوع، ابعاد خطر و عوامل تأثیرپذیر و یا تشدید کننده‌ی آن و هم‌چنین سطوح آسیب پذیر در این محدوده‌ها شناسایی شوند. در مرحله‌ی مواجهه نیز لازم است تمهیدات کافی به منظور محافظت افراد در برابر ریزش آوار و رفع موانع امدادرسانی به موقع فراهم گردد.
در مرحله‌ی سوم، مقابله با آثار مخرب زلزله، به کارگیری تمامی منابع و امکانات ممکن برای تأمین ضروری ترین نیازهای آسیب دیدگان در کوتاه ترین زمان ممکن و خروج از وضعیت اضطراری از مهم‌ترین اهدافی است که در این مرحله دنبال شده و به تمهیدات طراحی خاصی هم‌چون محل‌های مناسب فرود بالگردهای امدادی و تجهیزات کافی به منظور اقدام‌های فوری (نجات افراد گرفتار در زیر آوار، مراقبت از آسیب دیدگان، تهیه‌ی کمک‌های اولیه، بازکردن دسترسی‌های داخلی و پیرامونی) نیاز دارد.
از نگاه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، پدافند غیرعامل را می‌توان مجموعه‌ای از اقدام‌ها دانست که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات و دسترسی‌ها در مقابل سوانح گردد بنابراین باید:
مهم‌ترین اقدام پدافند غیرعامل در بافت‌های فرسوده، ایجاد فضاهای باز و مسیرهای دسترسی برای راه فرار و اسکان موقت در هنگام بروز زلزله و سایر سوانح؛ و اصلاح ترکیب صحیح توده و فضا برای کاهش شدت آسیب‌هاست.
- عوامل محدوده کننده‌ی سرعت گریز از خطر در درون بافت فرسوده، حذف شود.
-انواع مختلف فضاهای باز تا حد امکان در سطح فضای تمام بافت فرسوده به‌طور یک‌نواخت توزیع و پخش شود. این فضاهای باز باید به صورت چند منظوره طراحی شوند تا بتوان از آن‌ها به منظور اسکان موقت استفاده نمود.
-فضای سبز به عنوان عامل تعدیل تراکم‌های ساختمانی تا حد ممکن گسترش یابد.
-جان پناه‌های ایمن و با دسترسی بالا تأمین شود.
-کاربری‌های بسیار آسیب پذیر و حساس نظیر پمپ بنزین، مخازن سوخت، ایستگاه‌های انتقال برق از محدوده‌ی بافت‌های فرسوده، خارج شود.
با توجه به مطالب پیش گفته، مهم‌ترین اقدام پدافند غیرعامل در بافت‌های فرسوده، ایجاد فضاهای باز و مسیرهای دسترسی برای راه فرار و اسکان موقت در هنگام بروز زلزله و سایر سوانح؛ و اصلاح ترکیب صحیح توده و فضا برای کاهش شدت آسیب‌هاست.
در حوزه‌ی فرهنگی نیز با توجه به وجود عناصرمتعدد و ابنیه‌ی با ارزش مذهبی، فرهنگی و هویتی می‌توان از این محدوده‌ها به عنوان سنگر پدافندی در مقابل تهاجم فرهنگی دشمن بهره گرفت. در این راستا چند پیشنهاد مطرح می‌شود :
1.با ارایه‌ی یک بسته‌ی تشویقی، املاک فرسوده‌ی متروکه‌ی موجود در بافت‌های فرسوده مستندسازی و با رضایت مالکان بعد از تخریب و تسطیح تبدیل به فضای باز یا فضای ورزشی شود.
2.گره‌ها و نقاط ازدحام شناسایی و در قالب پروژه‌ی کوچک رفع خطر، بازگشایی شود؛ چه بسا با خرید یک یا چند پلاک، محدوده‌ی وسیعی از بن بست خارج شده و امکان فرار و تردد وسایل امدادرسان فراهم می‌گردد.
3.پروژه‌های ویژه‌ی ایجاد فضای سبز چند منظوره و احداث ساختمان‌های ضد زلزله در مرکز آن و ایجاد پایگاه امدادرسانی؛
4. احیای مراکز محلات و تکمیل عناصر هویت بخش آن به ویژه احداث مساجد محله و یا احیای مساجد قبلی به منظور صیانت از ارزش‌های اسلامی در برابر تهاجم فرهنگی دشمن.*
