فلسفه وجودى مجلس شوراى اسلامى تحقق عينى آيه (وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ)(1) است. قوه مقننه تبلور اراده ملت است و در نظام جمهورى اسلامى عامل مهم رشد، استقلال و آزادى امت اسلامى و داراى اختياراتى وسيع و گسترده است(2). از اين رو توجه به شرايط نمايندگانى كه زيبنده عينيت بخشيدن به پيام الهى و شايسته ملتى سرفراز و متناسب با جايگاه يادشده باشند، از اهميت فراوانى برخوردار است. در اين زمينه به پاره‏اى از روايات گران سنگ درباره صلاحيت‏هاى لازم و سپس به سخنانى از حضرت امام خمينى (ره) در اين باب اشاره خواهيم كرد:
يك. روايات:
1. ايمان:
در تفسير فرات كوفى آمده است: از پيامبر (ص) سؤال شد: «اى رسول خدا اگر حادثه‏اى براى ما رخ نمود كه درباره آن آيه‏اى از قرآن يا سنتى از شما وجود نداشته باشد، چه كنيم؟ حضرتش فرمود: آن را در ميان مؤمنان به مشورت گذاريد».(3)
2. خردمندى:
از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است: «با انسان خردمند رايزنى كنيد و از رأى او سرمپيچيد كه پشيمان خواهيد شد»(4) و «آن كه با خردمندان به شور بپردازد، به راه رشد و موفقيت راهنمايى خواهد شد».(5)
3. تخصص و دانايى:
«از پيامبر اكرم (ص) پرسيده شد: دورانديشى چيست؟ فرمود: رايزنى با صاحبنظران و پيروى از آنان».(6)
4. خيرخواهى:
پيامبر (ص) مى‏فرمايد: «رايزنى با خردمند خيرخواه رشد و ميمنت و توفيقى از سوى خدا است»(7)
5. خوف الهى:
اميرالمؤمنين (ع) فرمود: «در آنچه برايت رخ مى‏نمايد، با كسانى مشورت كن كه از خدا خوف دارند».(8) امام صادق (ع) هم مى‏فرمايد: «در امورت با كسى رايزنى كن كه خدا ترس باشد».(9)
6. تقوا و پارسايى:
در روايت است: «مرد خردمند پارسا را به رايزنى طلب كه جز به نيكى سفارش نكند و مبادا با غير او مشورت كنى چرا كه ناپارساى بى‏خرد، [باعث‏] فساد دين و دنيا است».(10)
7. آزادگى و دين‏دارى
8. دلسوزى، صميميت و برادرى
9. رازدارى
در رابطه با موارد ياد شده، امام صادق (ع) مى‏فرمايد: «مشورت ثمربخش نيست جز آنكه اركان چهارگانه آن تحقّق پذيرد: 1. طرف مشورت خردمند باشد 2. آزاد مرد ديندار باشد 3. صميمى و برادرسان بوده باشد 4. او را از راز خود در مسأله مورد رايزنى چنان آگاه سازى كه خود آگاه هستى و او اين راز را مخفى دارد و كتمان نمايد».(11)
ناشايستگى‏ها
در نصوص دينى افزون بر شرايط و شايستگى‏هاى رايزنى، به ابعاد منفى و جهات سلبى آن نيز اشاره شده است پاره‏اى از آنچه در روايات آمده، عبارت است از:
1. ترس و بزدلى 2. بخل 3. حرص
در سفارشات پيامبر اكرم (ص) به اميرالمؤمنين (ع) آمده است: «اى على با انسان ترسو مشورت مكن، زيرا راه‏هاى گشايش را بر تو تنگ مى‏كند، با بخيل به رايزنى مپرداز كه تو را از هدف باز مى‏دارد و انسان حريص را مشاور خود مكن كه كام جويى را نزد تو بيارايد».(12)
4. دروغ
حضرت على (ع) مى‏فرمايد: «از دروغگو رأى مجو كه چون سراب است. امور دسترس‏ناپذير را نزديك مى‏نماياند و امور دسترس‏ناپذير را نايافتنى مى‏نماياند».(13)
دو. امام خمينى (ره)
امام خمينى (ره) همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات نمايندگان شايسته تأكيد فراوان داشت: «نمايندگانى متعهد، متفكر و دلسوز به ملت و خصوص طبقه مستضعف و خدمتگزار به اسلام و مسلمين در مجلس شوراى اسلامى بفرستيد»(14) و فرمود: «اميد است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقيق در سوابق اشخاص و گروه‏ها، آراى خود را به اشخاصى دهند كه به اسلام عزيز و قانون اساسى وفادار باشند و از تمايلات چپ و راست، برى باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانين اسلام و خيرخواهى امت معروف و موصوف باشند».
ايشان همچنين مى‏فرمايد: «بايد به اشخاصى كه احتمال انحراف در آنان مى‏رود رأى ندهند چه احتمال انحراف عقيدتى و يا اخلاقى»(15) و «كسانى را انتخاب كنند كه صددرصد مسلمان و معتقد به احكام اسلام و متعهد به اجراى احكام اسلام و مخالف با مكتب‏هاى انحرافى و معتقد به جمهورى اسلامى باشند».(16)
از چند سخن پيشين به دست مى‏آيد:
1. بررسى سوابق و ويژگى‏هاى كانديداهاى مجلس لازم و بايسته است و نبايد ناآگاهانه و بدون بررسى كافى كسى را برگزيد.
2. با احتمال انحراف عقيدتى و اخلاقى، نمى‏توان به كسى رأى داد. به عبارت ديگر بايد صلاحيت افراد را احراز كرد.
3. شرايط و صلاحيت‏هاى لازم براى نمايندگى از ديدگاه امام خمينى (ره) عبارت است از: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادى و مخالفت با مكاتب انحرافى، عدم انحراف اخلاقى، متفكر بودن، خيرخواهى، تعهد، دلسوزى و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفادارى به
نظام جمهورى اسلامى و قانون اساسى و پاى‏بندى و التزام به اجراى احكام اسلامى.
پى‏نوشت‏
(1) شورى (42)، آيه 38.
(2) جهت آگاهى بيشتر ر. ك: آشنايى با مجلس شوراى اسلامى، روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى.
(3)» سئل عن النبى) ص (: يا رسول اللَّه ارأيت اذا نزل بنا امر ليس فيه كتاب و سنه منك ما نعمل؟ فقال) ص (: اجعلوه شورى بين المؤمنين «) تفسير فرات بن ابراهيم كوفى، ص 516).
(4)» استرشدوا العاقل و لاتعصوه فتندموا «) بحارالانوار، ج 72، ص 105).
(5)» من شاور ذوى الالباب دلّ على الرشاد «همان.
(6)» قيل لرسول اللَّه) ص (: ماالحزم؟ قال) ص (مشاوره ذوى الرأى و اتباعهم «همان.
(7)» مشاوره العاقل الناصح رشد و يمن و توفيق من اللَّه «همان، ج 72، ص 105).
(8)» شاور فى الذين يخافون اللَّه «همان.
(9)» شاور فى امرك الذين يخافون اللَّه «) همان، ص 98).
(10)» استشر العاقل من الرجال الورع فانه لايأمر الا بخير و اياك و الخلاف فان خلاف الورع العاقل مفسده فى الدين و الدنيا «.) همان، ص 100)
(11)» ان المشوره لاتكون الا بحدودها الاربعه فاوله ان يكون الذى تشاوره عاقلا و الثانيه ان يكون حراً متدينا و الثالثه ان يكون صديق و اخيا و الرابعه ان تطلعه على سرك فيكون علمه به كعلمك ثم يسّر ذلك و يكتمه «مكارم الاخلاق، ج 2، ص 80).
(12)» يا على لاتشاور جباناً فانه يضيق عليك المخرج و لاتشاور البخيل فانه يقصر بك عن غايتك و لاتشاور حريصاً فانه يزين لك شرها «) علل‏الشرايع، 559).
(13)» لا تستشر الكذاب فانه كالسراب يقرب عليك البعيد و يبعّد عليك القريب «) غررالحكم، ش 10351).
(14) آشنايى با مجلس شوراى اسلامى) پيام 28 بهمن س 358)، ص 13.
(15) همان، (21 اسفند 1358) ص 14 17 ارديبهشت 359.
(16) همان.