دکتر حسن تلاشان
تعریف انتخابات

به طور کلی، انتخابات به جریان رسمی انتخاب و گزینش اشخاص برای کسب و احراز مقام یا منصب و موقعیتی در جامعه از طریق مراجعه به آرای عمومی اطلاق می شود. تعداد و نوع انتخابات در جوامع گوناگون متفاوت است. در نظام ج. ا. ا برای مناصبی همچون ریاست جمهوری، نمایندگان مجلس خبرگان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و یا نمایندگان شوراهای اسلامی شهر و روستا انتخابات انجام می شود.
تاریخچه انتخابات در ایران

سابقه انتخابات در ایران به دوران نهضت مشروطیت برمی گردد. پس از مبارزات گسترده مردم علیه استبداد، سرانجام مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را صادر کرد. پس از تدوین قانون اساسی، مجلس شورای ملی تشکیل شد. بعد از مرگ مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه به تخت سلطنت نشست. وی به رغم اعلام وفاداری به مشروطیت، موانع فراوانی بر سر راه مشروطه خواهان به وجود آورد که از آن جمله ایجاد مانع در برگزاری انتخابات در تبریز بود و مجلس اول در حالی تشکیل شد که نمایندگان مردم تبریز در آن حضور نداشتند. در این دوره، انتخابات به صورت صنفی انجام می شد به طوری که هر صنفی تعداد نمایندگان مشخصی به مجلس می فرستادند.

پس از اولتیماتوم روسیه و به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه با همراهی لیاخوف و شاپشان روسی عمر مجلس در این دوره به پایان رسید.

در دوره سلطنت احمدشاه، مردم از آزادی نسبی در این زمینه برخوردار شدند.

با کودتای سوم اسفند 1299 ه. ش توسط رضاخان، انتخابات تحت تسلط و نفوذ ارتش صورت می گرفت. اصطلاح مجلس فرمایشی از این زمان متداول شد. پس از روی کارآمدن محمدرضا پهلوی تا پیش از کودتای 28 مرداد 1332، نوعی آزادی، هرچند اندک، در انتخابات مشاهده می شود به طوری که امکان ورود بعضی از نمایندگان مردمی به مجلس فراهم شد. اما پس از این، تاریخ به طور مشخصی انتخابات تحت نفوذ دربار و شاه و ساواک انجام می گرفت.
تفاوت انتخابات در ایران و جهان

به طور کلی می توان به چهار تفاوت اساسی در انتخابات ایران با سایر کشورها اشاره کرد:

1- چارچوب حاکم بر انتخابات در ایران منطبق با موازین اصول و ارزش های اسلامی است. در هر کشوری قانون اساسی به عنوان میثاق، منشور ملی چارچوب حاکم بر انتخابات را تبیین می نماید. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصول متعهد و به این مهم پرداخته شده است. از جمله در اصل دوم قانون اساسی آمده است که: ج. ا. ایران نظامی است بر پایه ایمان به: 1. خدای یکتا و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او. 2. وحی الهی و نقش بنیادی آن در بیان قوانین و...

2. شرکت در انتخابات در ایران، برای انتخاب کنندگان و برای انتخاب شوندگان، به عنوان انجام تکلیف و وظیفه دینی و میهنی مطرح است. در صورتی که در جوامع غربی هدف کسب قدرت و یا منافع شخصی و حزبی است. فرق این دو در مراحل بعدی بیشتر مشخص می شود. زمانی که هدف انجام تکلیف باشد، استفاده از هر وسیله ای برای رسیدن به هدف توجیه ناپذیر است ولی زمانی که شرکت در انتخابات با هدف کسب قدرت یا منافع شخصی یا حزبی باشد، استفاده از هر وسیله ای برای موفقیت در انتخابات توجیه ناپذیر و ممکن است.

3. در نظام های دموکراتیک غربی، کاندیداها توسط کارت ها، تلاشی ها و لابی های قدرتمند، به ویژه صهیونیست ها با تبلیغات گسترده و همه جانبه به مردم تحمیل می شود. در صورتی که در ج. ا. ایران مردم می توانند با مطالعه، تحقیق و بررسی، به کاندیداهای موردنظر رای دهند. نتایج انتخابات در 22 ساله گذشته شاهدی بر این مدعاست.

4. تعداد زیاد انتخابات و در صدد بالای واجدین شرایط شرکت کننده در انتخابات در مقایسه با دیگر کشورها از دیگر ویژگی های انتخابات ایران می باشد.
انقلاب اسلامی و تاثیر آن بر انتخابات

پیروزی انقلاب اسلامی در ابعاد گوناگون، بر انتخابات در ایران تاثیرگذار بوده است. مهمترین تاثیر آزادی کامل انتخابات در چارچوب قوانین اصلی و فرعی می باشد. انتخابات در ایران حاکی از مشارکت همه جانبه مردم در اداره حکومت و تعیین مسؤولین و نمایندگان آن ها است.

در حال حاضر، بر خلاف دوران نهضت مشروطیت همه مردم از هر صنفی می توانند کاندیدا شوند و در صورتی که آرای لازم را کسب نمایند به مجلس راه می یابند. ضمن این که در تاریخ ایران انتخابات به طور عمده مربوط به تعیین نمایندگان مجلس یا مجلسین بوده است، در حالی که در نظام ج. ا. ایران علاوه بر نمایندگان مجلس، رئیس جمهور، نمایندگان خبرگان رهبری، اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز توسط مردم انتخاب می شوند.
نقش امام خمینی قدس سره در تهییج مردم در انتخابات

حضرت امام به عنوان یک رهبر فرهمند و الهی، آن چنان در قلوب مردم مسلمان ایران جای داشت که به محض دعوت ایشان به شرکت در انتخابات، مردم سراسیمه به سوی صندوق های رای هجوم می بردند. این ایمان قلبی موجب شده بود که درصد شرکت کنندگان مردم از بین واجدین شرایط نسبت به سایر کشورها، حتی دموکراتیک ترین نظام های جهانی، نیز بالاتر باشد. البته آنچه باید به طور کلی به آن اشاره کرد اگر این نفوذ کلام حضرت امام قدس سره در بین مردم نبود تحقیقا امکان و قدع چنین انقلاب بزرگی و یا اداره کردن جنگی همه جانبه و گسترده در هشت سال دفاع مقدس امکان پذیر نبود. اجرای رهنمود امام راحل برای مردم یک تکلیف دینی و ملی محسوب می شد آنان در این راه تمام مشکلات را به آسانی تحمل می کرد.
احزاب سیاسی و حضور مردم در انتخابات

متاسفانه احزاب سیاسی به دلایل گوناگون تاریخی، فرهنگی و... در طی 22 سال که از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته است نتوانسته اند رسالت واقعی خود را در تشویق و هدایت مردم برای حضور در انتخابات انجام دهند. به طور کلی می توان گفت هنوز احزاب در بین مردم جایگاه واقعی خود را باز نیافته اند. اهمیت و ضرورت وجود احزاب برای مردم روشن نیست. آنچه که باید بدان اشاره کرد این که اگر احزاب بر اساس قوانین موجود و در راستای منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی تشکیل شوند، می توانند نقش مهمی را در جهت تربیت کادر سیاسی مجرب، متعهد و شایسته و معرفی آن ها به مردم از طریق شرکت در انتخابات گوناگون ایفا نمایند.
وجه تمایز انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری

در این دوره، بر خلاف دوره های گذشته شاهد افزایش سریع نرخ بیکاری، افزایش فارغ التحصیلان دانشگاهی، درصد بالای خانواده های فقیر و یا اقشار آسیب پذیر، افزایش فساد و فحشا و مشکلات فرهنگی هستیم. با توجه به این که رئیس قوه مجریه و اولویت بندی های وی در نوع برخورد با معضلات و رفع آن ها نقش مهمی دارد باید مردم توجه بیشتری برای انتخابات رئیس جمهور داشته باشند. بیکاری، به ویژه درقشر جوان از جمله معضلات بزرگ جامعه اسلامی و منشا بسیاری از مشکلات فرهنگی و اجتماعی است. در صورتی که جوان نتواند با اشتغال مناسب، زندگی در شان خود را تامین نماید، به طور طبیعی امکان گرایش به فساد، فحشا و انواع بزهکاری افزایش خواهد یافت. بنابراین، به نظر می رسد اولویت برنامه رئیس جمهور آینده باید تنظیم اقتصاد ملی در جهت ایجاد اشتغال باشد. با توجه به شرایط موجود در انتخابات ریاست جمهوری در این دوره از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
نقش مردم در انتخابات

نقش مردم در تمام انتخابات عنصر کلیدی و عامل تعیین کننده می باشد. آنچه که از اهمیت برخوردار است، این که نخبگان جامعه باید اطلاع رسانی لازم و کافی در رابطه با مسائل گوناگون انجام دهند و نامزدهای انتخاباتی نیز برنامه های خود را به دور از شعارهای فریبنده و غیرعملی به مردم ابلاغ کنند تا مردم بزرگوار ایران با شناخت و آگاهی لازم به کاندیدای موردنظر خود رای دهند.
پیش بینی شما از حضور مردم در انتخابات

میزان حضور مردم از دو منظر قابل بررسی است. اول این که، به طور طبیعی بسیاری از مردم مسلمان ایران حضور در پای صندوق های رای را یک تکلیف شرعی تلقی می کنند. به همین جهت در پای صندوق ها حضور خواهند یافت و رای خود را به صندوق ها خواهند ریخت. اما از سوی دیگر، انگیزه های دیگری نیز در میزان حضور مردم در پای صندوق های رای نیز مؤثر است. به عنوان نمونه کاندیداهای سرشناس و مورد حمایت اکثریت مردم از جناح های مختلف و با افکار مختلف و یا جناح های موجود در درون نظام و ایجاد رقابت تنگاتنگ و متعادل می تواند بر میزان حضور مردم در انتخابات را تحت تاثیر قرار دهد.