دکتر شهرام کیوانفر – خبرنامه کانون وکلای دادگستری استان اصفهان –شماره سی و هشتم – شهریور ۱۳۸۸ / وقتی رای دهندگان از رای دادن به نفع کاندیدا یا فهرست مورد علاقه خود به این دلیل صرف نظر می کنند که معتقدند شکل دهی آرا به نفع کاندیدا یا فهرستی دیگر احتمالا نتیجه بهتری را تضمین [...]
دکتر شهرام کیوانفر – خبرنامه کانون وکلای دادگستری استان اصفهان –شماره سی و هشتم – شهریور ۱۳۸۸ / وقتی رای دهندگان از رای دادن به نفع کاندیدا یا فهرست مورد علاقه خود به این دلیل صرف نظر می کنند که معتقدند شکل دهی آرا به نفع کاندیدا یا فهرستی دیگر احتمالا نتیجه بهتری را تضمین خواهد نمود ,گفته می شود که آن ها به صورت ” تاکتیکی ” یا ” استراتژیکی ” رای داده اند .
رای دهندگان تاکتیکی کسانی هستند که آرا خود را بیشتر به عنوان ابزاری برای شکل دهی به نتیجه انتخابات بهکار می برند تا به عنوان وسیله ای برای ابراز آن چه شخصا” ترجیح می دهند . ” رای دهی تاکتیکی ” را می توان به سه گونه اصلی تقسیم کرد: رای دهی تاکتیکی به منظور تاثیر گذاری بر تسهیم کرسی ها ؛رای دهی تاکتیکی برای تاثیر گذاری برشکل گیری دولت ها ؛و برخی اشکال رای دهی که معمولا” رای دهی اعتراضی خوانده می شود .
بهترین نمونه رای دهی تاکتیکی موثر بر تسهیم کرسی ها در حوزه ها یا مناطق تک عضوی روی می دهد.رقابتی را در نظر بگیرید که در آن ,یک نامزد جناح چپ (چ) در برابر یک نامزد میانه (م) و یک نامزد جناح راست (ر) وارد کارزار انتخابات شده است .یکی از طرفداران ” چ” ناظر این است که بر اساس شکل و محتوای سبد آرا ” م” و “ر” با فاصله نزدیکی از یکدیگر برای پیروزی در انتخابات با هم رقابت می کنند در حالی که “چ” با فاصله زیادی از آن دو نفر سوم است .در این حالت رای دهنده مزبور ممکن است به این نتیجه برسد که رای دادن به نفع ” م ” یعنی کسی که از نظر او دارای بیشترین مطلوبیت بعدی است احتمالا به نتیجه بهتری (انتخاب شدن “م” به جای “ر” )خواهد انجامید تا رای دادن به نفع “چ” (که رای او را هدر خواهد داد بدون این که بر نتیجه انتخابات اثری داشته باشد ). بدین ترتیب رای دهی تاکتیکی در حوزه های تک عضوی موجب می شود آراء کسی که احتمال پیروزی او در انتخابات نمی رود در جهت حصول” بهترین نتیجه” کاهش یابد.
رای دهی تاکتیکی اگر به منظور اثر گذاری بر تسهیم کرسی ها باشد ممکن است در مناطق و یا حوزه های چند عضوی نیز بروز کند .در نظام های رای دهی که آراء انفرادی و غیر قابل انتقال است مثلا در نظامی که قبلا در ژاپن استفاده می شد و بر اساس آن هر حوزه سه کرسی داشت نامزدهایی که در جریان رقابت های انتخاباتی در رتبه پنجم یا پایین تر قرار می گرفتند گاه خارج از میدان رقابت در نظر گرفته می شدند و به همین دلیل پشتیبانی طرفداران خود را از دست می دادند امری که موجب می شد رقابت میان چهار کاندیدا برای تصاحب سه کرسی ادامه پیدا کند . ذیل گستره وسیعی از نظام های انتخاباتی قاعده این است که رای دهی تاکتیکی موجب می شود در یک حوزه با تعداد معینی کرسی رقابت میان ” تعداد کرسی به علاوه یک ” کاندیدا یا لیست محدود شود.
رای دهی تاکتیکی از این جهت نیز مهم است که می تواند بر نظام حزبی تاثیر بگذارد .برای مثال در حوزه های تک عضوی رای دهی تاکتیکی می تواند از طریق انتقال آرا از سمت نامزدی که امیدی به پیروزی او نیست به سوی نامزدی که احتمالا” موفق خواهد شد به تقویت نظام دو حزبی در هر حوزه کمک کند. در سایر نظام های کوچک و مهم نیز رای دهی تاکتیکی به نحوی مشابه به محدود نمودن تعداد احزاب رقیب گرایش دارد . تعداد احزاب نیز به نوبه خود بر ماهیت و طبیعت ائتلاف های حکومتی موثر است (برای مثال در نظام های دو حزبی معمولا” یکی از احزاب که موفق به جلب رای اکثریت شده است به تنهایی به قدرت می رسد اما این اتفاق در نظام های چند حزبی نادر است ).
رای دهی تاکتیکی همیشه به کاهش تعداد رقبا در انتخابات منجر نمی شود .در نظام های انتخاباتی که از حوزه های چند عضوی استفاده می کنند اغلب این امکان وجود دارد که از طریق رای دهی تاکتیکی آراء اضافه را از سوی نامزدهای قوی به سمت نامزد مورد نظر بعدی و یا اراتلف شده را از سوی نامزد های ضعیف به سوی نامزد دیگری که احتمال برد او بیشتر است هدایت کرد .این شیوه از رای دهی تاکتیکی بیشتر موجب عدم تمرکز آرا می شود تا تمرکز آرا و از تعداد رقبایی که به خودی خود استعداد رقابت در انتخابات را دارند نمی کاهد .
نوع دوم از رای دهی تاکتیکی که در آن رای دهندگان در جستجوی دست یابی به سهم بهتری از پست های وزارتی هستند خود سه زیر شاخه دارد :
۱-ترتیب گذاری استراتژیک:یعنی رای دادن به نحوی که حزب مورد نظر به فرصت نخست برای تشکیل دولت دست پیدا کند .این شیوه رای دهی شاید تا پیش از سال ۱۹۹۶ یعنی زمانی که رئیس جمهور یکی از اعضای پارلمان (معمولا”رهبر بزرگترین حزب )را مامور تشکیل دولت می کرد در اسرائیل –رژیم صهیونیستی-حائز اهمیت بود.
۲-موازنه استراتژیک :یا رای دادن به نحوی که در یک نظام مبتنی بر تفکیک قوا از تصاحب همه قوا توسط یک حزب یا یک ائتلاف از احزاب جلوگیری کند . گفته می شود که این شیوه رای دهی در آمریکا و آلمان کاربرد دارد .
این تاکتیک در امریکا به این شکل استفاده می شود که برخی رای دهندگان آرا خود را عمدا” به نفع نامزد ریاست جمهوری یک حزب اما نامزد کنگره حزب دیگر به صندوق می ریزند . تا هیچ یک از احزاب کنترل هر دو مرکز سیاست گذاری حکومت را به دست نیاورند. در آلمان برای توضیح فواید پیروزی طرف های مخالف در انتخابات میان دوره ای ایالات که در تعیین قدرت حاکم بر مجلس اعلی در سطح فدرال موثر است استدلال مشابهی مطرح می شود .(از جمله جلوگیری از تکرار سیطره نازیسم بر کشور که قبل از جنگ دوم جهانی, هیتلر با انتخابات قدرت را بدست آورده بود-مرکزی دیلی)
۳-تضمین استراتژیک حداقل های لازم : یا رای دادن به نحوی که آرا ائتلافی شرکای انتخاباتی بالاتر از آستانه ای حفظ شود که قانون برای تصاحب میزان کرسی های لازم تعریف نموده است. این شیوه آشکارا در انتخابات آلمان اهمیت دارد و می تواند در نظام های انتخاباتی دیگری که احزاب حول معیارهای آستانه ای (حداقلی)برای تصاحب کرسی ها رقابت می کنند نیز موثر واقع شود.
نوع سوم از عمده ترین انواع رای دهی تاکتیکی رای دهی اعتراضی است. در این نوع رای دهی در شرایطی که حزب مطلوب در موقعیت برد قرار دارد به منظور پالودن و اصلاح رفتار حزب در آینده علیه آن رای داده می شود . به عنوان مثال رای دهنده ای را در نظر بگیرید که ترجیح می دهد حزب “الف” در یک حوزه تک عضوی برنده انتخابات شود اما در عین حال از برخی اقدامات “الف” نا خوشنود است .چنین رای دهنده ای ممکن است از طریق رای ممتنع ,ریختن رای باطل ,رای به نفع یک حزب ثالث یا (در صورتی که رای دهنده از پیروزی “الف” در انتخابات مطمئن باشد) با رای دادن به نفع رقیب اصلی “الف” در صدد ارسال یک پیام باشد. در این نوع رای دهی هدف شکست “الف” در انتخابات نیست غرض این است که حاشیه برد “الف” کاهش پیدا کند تا شاید “الف” به این نتیجه رسد که باید رفتار خود را در آینده بهبود بخشد. اگر در نظر گرفته شود که در رای دهی اعتراضی حصول نتیجه بهتر در انتخابات بعدی هدف گرفته شده است آن گاه می توان تصدیق کرد که این نوع رای دهی با تعریفی که از رای دهی تاکتیکی در ابتدای مقاله ارائه شد انطباق دارد .
