پژوهش به عنوان شاخص‌ اصلي توليد علم ، رشد و پيشرفت نقش مهمي در بهبود وضعيت زنان دارد . توجه بـه امـر پـژوهش در حـوزه مسائل زنان مـوجـب توسعه فعاليت‌هاي زنان در زمينه‌هاي اخلاقي ، فرهنگي ، اجتماعي ، اقتصادي و سياسي مي‌‌گردد . اگر چه بعد از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي و به ويژه در دو دهه گذشته به دليل توجه خاص به مسائل زنان پژوهش در اين حوزه رشد چشمگيري داشته است اما به نظر مي‌رسد كميت تحقيقات علمي زنان بركيـفيت اين مـطالعات غـلبه دارد و كميـت‌گرايي هـمچنان بر پژوهـش‌هاي زنان سايه افكنده است به‌طوري كه توجه به كميت و غفلت از ساير مؤلفه‌ها و پارامترهاي كيفي تحقيقات علمي زنان در حال حاضر موجب منفعل شدن اين مطالعات شده است . به‌طور كلي ارتقاء كيفيت تحقيقات زنان نيازمند شناسايي مشكلات و موانع موجود در زمينه‌هاي نگرشي، فرهنگي، روش‌شناختي و ساختاري پژوهش در اين عرصه است . گام بعدي پس از شناسائي معضلات پژوهش زنان ارائه راهكار عملي جهت رفع اين مشكلات و مقابله با تهديدات و استفاده بهينه از فرصت‌ها و موقعيت‌ها است . کارنمای پژوهش، به مناسبت هفته پژوهش موضوع آسيب‌شناسي پژوهش زنان با استفاده از نظرات كارشناسان مسائل پژوهش زنان بررسي و تبيين شده است . در ادامه يادآور مي‌شود موارد بررسي شده در اين اقتراح به‌طور كلي در حوزه علوم انساني احصاء شده است كه اين مشكلات در تحقيقات علمي زنان با توجه به نوپا بودن اين مطالعات به مراتب مشهودتر و محسوس‌تر است . اقتراح حاضر با استفاده از نظرات ارزشمند خانم‌ها دكتر شهلا باقري (عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت مدرس)، فاطمه بداغي (نماينده محترم قوه قضائيه در شوراي زنان)، مهري سويزي (مدير كل دفتر امور بانوان وزارت آموزش و پرورش) و حجت‌الاسلام والمسلمين رضا غلامي (محقق و پژوهشگر) تهيه شده است . ª تبيين شما از چالش‌ها و موانع نگرشي موجود در عرصه پژوهش‌هاي علمي زنان چيست؟ و چه راهكارهاي عملي را جهت مرتفع نمودن اين موانع پيشنهاد مي‌كنيد؟ خانم دكتر باقري: از جمله موانع نگرشي در حوزه مطالعات زنان اين است كه تا كنون مسائل زنان به عنوان يك رشته علمي تخصصي لحاظ نشده و اين موضوع به اندازه‌اي عام فرض شده كه همواره بحث زنان به‌عنوان بحث فرعي محسوب مي‌گردد و وجاهت علمي چنداني ندارد تا در پيكره مباحث آكادميك و علمي مطرح شود . خانم بداغي: تحقيق براي مسائل زنان حاوي ديدگاه‌هاي افراطي (حمايت بي‌دريغ و نسنجيده از زنان) و تفريطي (ناديده گـرفـتن مشـكلات جـامعه بانوان) مـي‌باشدكه منجر به عدم ارائه ديدگاه‌هاي علمي فـارغ از تعـصبات جنـسي زنانه يا تـفكرات مـردسـالارانـه‌ مـي‌شـود. گـاهي نويسندگان مـردكه‌ به سـفارش بنـيادها و پژوهـشكده‌هاي زنان مطالبي مي‌نويسند نيز به حمايت بي‌دريغ از زنان مي‌انديشند و گاهي به مقولات نظري صرفنظر از كاربردهاي اجتماعي و معضلات جاري روي مي‌آورند . خانم سويزي: پژوهش‌هاي علمي زنان گرفتار سه معضل اساسي است: 1- فقدان اعتبار مكفي به جهت اين‌كه نگاه دغدغه‌دار و ژرفي به عنوان معين تصويب و تسهيل چنين اعتباراتي يا اصلاً وجود ندارد و يا آنقدر معدود است كه به صورت فعال و نمايان اثرگذار نيست . 2- فقدان مسئله‌شناسي علمي نسبت به موضوعات، مسائل، معضلات، آسيب‌ها در حوزه زنان . 3- فقدان انصاف علمي و حرمت به واقع‌نمايي تحقيقات به‌طوري كه حاصل تحقيق سفارش كارفرما! نباشد بلكه بيانگر واقعيت موضوع باشد . حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: تولد نارس تحقيقات علمي زنان در ايران با تقليد غلط و يك‌سويه از غرب با ريشه‌اي آموزشي و فاقد روش پژوهشي، وجود نگاه سطحي و عوامانه به توسعه تحقيقات علمي زنان، قشري‌گرايي و شعارزدگي در عرصه مسائل زنان و به طور‌كلي مقدم بودن سخت‌افزار بر نرم‌افزار در نگاه كلان مديريت كشور از جمله موانع نگرشي در حوزه تحقيقات زنان مي‌باشد . ª ضمن احصاء موانع فرهنگي تحقيقات علمي زنان راهكارهاي پيشنهادي جهت كاهش اين مشكلات را بيان كنيد. خانم دكتر باقري : به‌طور كلي موانع فرهنگي پژوهش يك مشكل عام در كشور تلقي مي‌شود. عدم توجه به ضرورت پژوهش و نقش آن در توسعه علمي كشور به وضوح حكايت از اين مسأله مي‌كند . مسائلي همانند تخصيص ميزان كمي از بودجه به اعتبارات پژوهشي و بويژه پايين بودن سهم بخش فرهنگ در بودجه كشور از موارد قابل توجه در عرصه پژوهش است . به طور كلي بودجه بخش فرهنگي متفرق و پراكنده است و نيازمند ساماندهي مي‌باشد . خانم سويزي: اگر شوراي تحقيق جدّي، فعال، علمي و داراي اختيارات مؤثر باشد مي‌‌توان از آن به عنوان تنها مسير قبول پيشنهادات، بررسي و در نهايت تصويب آن‌ها جهت اجرا انتظار داشت در غير اين‌صورت اكثر تحقيقات به ويژه در اصل عنوان و موضوع آسيب‌پذير است . حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: گسست تاريخي و غفلت از هويت ملي ـ اسلامي، خودباختگي و غيرپرستي و شيفتگي به نظريه‌ها و ديدگاه‌هاي غيرخودي، ضعف اعتماد به نفس و خودباوري علمي پژوهشگران اين حوزه، ضعف شديد تخصص‌گرايي در ارتباط با قلمرو امور مرتبط با مسائل زنان، سوء‌استفاده سياسي از ساحت علم، (سياست‌زدگي) و غوغا‌سالاري، غيربومي و وارداتي بودن مطالعات زنان از جمله موانع فرهنگي اصلي در عرصه زنان محسوب مي‌شوند . ª معضلات بارز و اساسي روش‌شناختي مسائل زنان را بيان كنيد و بفرمائيد بكارگيري چه روش‌ها و فرآيند‌هايي موجب ارتقاء سطح كيفي پژوهش‌هاي زنان مي‌گردد؟ خانم دكتر باقري: زير ساخت‌هاي نظري مسائل زنان موجود نيست و به‌نظر مي‌رسد طراحي رشته‌هاي بين‌رشته‌اي و تعبيه دروس روان‌شناختي در آن ضروري است و به‌طور مستقيم و غيرمستقيم مي‌تواند مؤثر باشد . خانم بداغي: پژوهش در موضوعات زنان، تا حدودي ژورناليستي شده است و اين امر آفتي به دنبال دارد كه از اتقان و عمق كار مي‌كاهد. متأسفانه به راحتي مي‌توان به افراد يا مؤسسات خاصي اشاره كرد كه به سرعت به توليدات علمي زياد پرداخته‌اند در حالي‌كه اين محصولات تكراري و فاقد هدف‌هاي معين و رسالت مشخص مي‌باشد. تكراري بودن عناوين پژوهشي و عدم ارائه ديدگاه‌هاي نو و اثربخش در روند عملي از مشكلات ديگر پژوهش در اين حوزه است . خانم سويزي: پيچيدگي، گستردگي، فراواني مسائل زنان و فقدان عقبه علمي با رويكرد ارزش‌هاي ديني از جمله مشكلات روش شناختي مسائل زنان است چنانچه شوراي فرهنگي - اجتماعي زنان مركزي براي به تصوير كشيدن تمام مسائل، پژوهش‌ها و روش‌هاي گوياي رساننده باشد و در اين راستا هم عمل نمايد گام مثبتي در اين زمينه محسوب مي‌شود . حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: مسأله محور نبودن پژوهش در حوزه مسائل زنان، فقدان توجه به روش‌شناسي پژوهش و خلط خاستگاه و شأن پژوهش با ترويج در تحقيقات علمي زنان، سردرگمي و ابهام‌آلودگي روش‌شناسي توليد علم در مطالعات علمي زنان، فقدان طبقه‌بندي تحقيقات زنان بر اساس مقتضيات و نيازهاي زنان جامعه از جمله موانع اصلي روش‌شناختي مسائل زنان مي‌باشد . شناسايي راهكارهاي عملياتي براي كاهش آسيب‌ها و ضعف‌ها و نيز مقابله با تهديد‌ها و برخورداري از فرصت‌ها، سنجش و ارزيابي سياست‌ها، روش‌ها و ضوابط و تشكيلات به منظور ايجاد هماهنگي و ظرفيت‌هاي لازم براي اجراي راهكارها موجب ارتقاء سطح كيفي پژوهش در عرصه علمي تحقيقات زنان مي‌گردد . ª مشكلات اصلي نيروهاي پژوهشي (مديريتي و انساني) در حوزه پژوهش زنان چيست؟ جهت كاهش اين مشكلات چه تدابيري بايد انديشيد؟ خانم دكتر باقري: عدم نگاه تخصصي به مسأله پژوهشي زنان ـ مديريت‌هاي غيرتخصصي در مصادر امور ـ كمبود و خلاء نگاه معناگرا به اين حوزه از جمله مشكلات اصلي در اين زمينه محسوب مي‌شود . خانم سويزي: مشكل مديران پژوهش عدم اعتبارات مكفي و عدم انجام تحقيقات در سررسيدهاي زماني خود است در رابطه با نيروهاي پژوهشي مي‌توان به فقدان مناقصه پژوهش‌ها و به ويژه پژوهش‌هاي ملي و مؤثر بودن ارتباطات در حوزه تصميم‌گيري‌ها اشاره نمود . حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: در زمينه نيروي انساني اعم از مديريتي و پژوهشي برخي آسيب‌هاي جدي قابل توجه است در زمينه نيروهاي پژوهشي مي‌توان به غيرحرفه‌اي‌گري و تعدد مشاغل پژوهشي اشاره نمود. در زمينه مديريت پژوهش بخش قابل توجهي از مديران مراكز پژوهشي به ويژه در بخش‌هاي اجرايي علاوه بر عدم بهره‌مندي از دانش و مهارت لازم، از فرهنگ حاكم بر مؤسسات پژوهشي فاصله معتنابهي دارند . چون تعدد مشاغل مديران و محققان به‌منزله مهم‌ترين عنصر ناكامي و شكست پذيرفته شده است اجتناب از معضل تعدد مشاغل و تقدم اولويت كاري براساس منافع مادي مي‌تواند در اين زمينه راهگشا باشد . ª مهم‌ترين موانع ساختاري و مديريتي در حوزه پژوهش زنان را ذكر كنيد. راهكارهاي مرتفع شدن اين موانع چيست؟ خانم دكتر باقري: عدم مديريت تخصصي و ورود دانش‌آموختگان زن با رشته‌هاي مختلف به اين حوزه چه در بحث كارشناسي و چه در بحث مديريتي مهم‌ترين موانع ساختاري و مديريتي در حوزه پژوهش زنان است . خانم بداغي: عدم رعايت حق تأليف كتاب، مقالات و ساير حقوق معنوي از معايب عرصه پژوهش در همه موضوعات و همچنين در زمينه مسائل زنان مي‌باشد به‌ويژه نويسندگان جوان از هيچ اعتباري در اين عرصه برخوردار نيستند . حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: عدم اشراف و اطلاعات روزآمد از نيازهاي اساسي و اولويت‌هاي مطالعات زنان و به‌طور كلي فقدان ارتباط روشمند ميان متوليان امور و محققان حوزه زنان، فقدان مخازن و شبكه‌هاي اطلاعاتي كافي، آيين‌نامه زدگي در پژوهش و تبديل شدن محقق به كارمند، فقدان ارتباط و هماهنگي ميان مؤسسات علمي و پژوهشي كشور و تبادل تجارب و اطلاعات مراكز تحقيقاتي مطالعات زنان، فقدان فرصت‌ها و امكانات عادلانه براي انتشار دستاوردهاي علمي محققان در قالب كتاب، مقاله و غيره در عرصه مطالعات زنان، ضعف كمي و كيفي مجلات تخصصي علمي ـ پژوهشي در حوزة مسائل زنان، فقدان برنامة جامع ميان‌مدت و يا درازمدت پژوهش در حوزه مطالعات زنان از موانع مديريتي و ساختاري تحقيقات علمي زنان تلقي مي‌شوند. انجام يك مطالعه ملي جهت شناسايي نيازها و اولويت‌هاي پژوهش در حوزه مطالعات زنان، ساماندهي و توسعه كمي و كيـفي نشـريات تخصصي (علمي ـ پژوهشي) مطالعات زنان، فعال‌سازي كرسي‌ها و مجامع آكادميك جهت ارائه روشمند نظريه‌هاي علمي، گسترش كمي و كيفي انجمن‌هاي علمي مسائل زنان و تأسيس باشگاه‌هاي علمي براي محققان اين حوزه جهت توسعه ارتباطات همكاري و تعاملات علمي لازم و ضروري است . ª موانع اقتصادي موجود در حوزه پژوهش‌هاي زنان چيست؟ خانم دكتر باقري :مشكلات اقتصادي تنها مختص پژوهش زنان نيست بلكه اين مشكل به‌طور عام مطرح است. علي‌رغم توصيه‌هاي مقام معظم رهبري بودجه پژوهش‌ها در ايران كم است و بالتبع آن در حوزه مسائل زنان نيز كم است. همچنين عدم برگشت‌پذيري تحقيقات و فقدان تبديل پژوهش‌ها به توليد انبوه و بازگشت اقتصادي را مي‌توان به عنوان مشكلات اقتصادي اين حوزه نام برد . خانم سويزي: به دليل كندي پرداخت‌ها، پژوهشگران با هزينه‌هاي بيش از زمان انعقاد قرار داد مواج مي‌شوند كه اين مطلب دو نوع خسارت مادي و معنوي را به همراه دارد به ويژه در خسارت معنوي فرد ممكن است نتواند به عمق تعهدات علمي خود عمل نمايد . حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: فقدان معيارهاي مشخص براي توزيع عادلانة امكانات و بودجة كافي ميان محققان و مراكز پژوهشي زنان، سهم بسيار اندك مراكز تحقيقات زنان در بودجة پژوهش كشور، فقدان ضوابط روشن در خصوص نحوه هزينه كرد بودجة پژوهشي در حوزه مطالعات زنان از جمله موانع اقتصادي اين حوزه محسوب مي‌شوند . ªاگر بخواهيم يك آسيب‌شناسي اجمالي پيرامون فعاليت‌هاي محتوايي مراكز پژوهشي زنان داشته باشيم تحليل سركار عالي در اين زمينه چه مي‌باشد؟ و چگونه مي‌توان با اين تهديدات مقابله نمود؟ خانم دكتر باقري: ناهمگني زنان اين حوزه با يكديگر، ملاحظات سياسي، عدم رويكرد معناگرا به مباحث زنان و خانواده، عدم نظريه‌پردازي و عدم توجه به تربيت نظريه‌پردازان به عنوان آسيب‌هاي اصلي پژوهش‌هاي علمي زنان محسوب مي‌شوند . خانم بداغي: پژوهش‌هاي ميداني، فاقد استانداردهاي لازم كه تعميم نتايج آن بسيار غيرعلمي است رايج مي‌باشد و اما پژوهش‌هاي ميداني، منطقه‌اي ـ بومي اصلاً يا خيلي كمتر مشاهده مي‌شود . خانم سويزي: بنده آسيب‌ها را در سه حوزه منابع انساني ـ منابع علمي ـ منابع ريالي مي‌دانم. منابع انساني: اعم از كمبود نيروهاي كـارآمـد و مـؤثـر، عـدم شناسايي نيروهاي كارآمـد و مؤثر، عدم تـسهيل‌گري و حمايـت از اين نيروها، عدم امنيـت شغـلي و ... منابع علمي: اعم از كمبود مسأله شناسي درست، كمبود منابع علمي فراوان و معتبر و در دسترس، آسيب‌ديدگي تحقيق از منابع «قدرت» كه علاوه بر موضوع تحقيق حاصل تحقيق را هم سفارش! مي‌دهند، عدم برگزاري نشست‌هاي علمي بين محققين و پژوهشگران، عدم توسعه روش‌هاي علمي تحقيق و .... منابع ريالي: فقدان شاخص‌هاي قيمت‌گذاري، سبقت تورّم از اعداد و ارقام‌ موجود پژوهشي، عدم توازن معقول بين قيمت و كيفيّت، نبود وام‌هاي پژوهشي براي پژوهشگران، فقدان بورس پژوهش‌هاي علمي براي مواجهه نيازمندان نتايج پژوهشي و دارندگان پژوهش و ... حجت‌الاسلام و المسلمين غلامي: به طور كلي نگرش‌ها و سياست‌ها، كميت‌گرايي، مصرف محوري مطلق و ساختارسالاري مهم‌ترين تهديد‌ها در حوزه مطالعات زنان محسوب مي‌شوند.در واقع آن دسته از سياست‌هايي كه محوريت فعاليت‌هاي گروه‌ها و نيز معيارهاي سنجش و ارزيابي را عمدتاً با آيتم‌هاي كمي منطبق ساخته است چالش‌هاي علمي در مسير كيفيت‌گرايي در تحقيقات علمي زنان ايجاد كرده است . همچنين هر نوع سياست پنهان و آشكاري كه فعاليت‌هاي مؤسسات پژوهشي را به سوي نوعي نگاه مطلق مصرفي در قبال مخاطب سوق دهد عملاً بخش عمده‌اي از پتانسيل نوآوري و نظريه‌پردازي را معطل خواهد ساخت و در زمينه ضوابط، روش‌ها و فرآيندها نيز مي‌توان به اشكال در نحوه مهندسي پژوهشي زنان، تنگناهاي زماني، فشارهاي مقرراتي، فردمحوري و گره‌زدگي و نيز نظارت پوسته‌اي اشاره نمود .


منبع : tebyan-banoo.ir
86/11/17