گروه فرهنگی- اجتماعی برهان؛ با گذشت 33 سال از عمر انقلاب اسلامی ایران و با وجود سختی‌های فراوان شاهدیم که نتیجه‌ی تحریم‌ها و تهدیدات و توطئه‌های دشمنان و تلاش قدرت‌های شرق و غرب در شکست و به انزوا کشاندن این نظام مقدس چیزی جز پیشرفت‌های چشم‌گیر و رشد سریع علمی در عرصه‌‌های جهانی و رسیدن به اوج اقتدار و شکست هیمنه‌‌ی استکبار نبود.

 

«مقام معظم رهبری» در سخنرانی خود در حرم رضوی به مناسبت سال جدید بار دیگر از این پیشرفت‌های چشمگیر و رشد سریع علمی در جهان به عنوان نقطه‌ی اوج اقتدار ملی یاد کردند و فرمودند: «علم و فناورى یکى از پایه‌‌هاى اقتدار اقتصادى یک ملت است. یک ملت با داشتن دانش پیشرفته، فناورى پیشرفته، هم به ثروت می‌رسد، هم به استغناى سیاسى می‌رسد، هم آبرومند می‌شود، هم دستش قوى می‌شود. به خاطر کلیدى بودن مسئله‌‌ى پیشرفت علم و فناورى، من نسبت به این مسأله حساسم. از راه‌‌هاى مختلف، کانال‌هاى مختلف، گزارش‌هاى متفاوتى را تقریباً به طور مستمر دریافت می‌کنم و می‌توانم به شما قاطعانه عرض کنم که سطح پیشرفت‌هاى کشور بسیار بیشتر از آن چیزى‌‌ست که تاکنون به اطلاع مردم رسیده‌است. بر اساس گزارش مراکز علمى معتبر دنیا - این گزارش مربوط به مراکز علمى خود ما نیست – سریع‌ترین رشد علمى جهان، امروز در ایران دارد انجام می‌گیرد...»

 

در خصوص تبیین صحبت‌‌های رهبر انقلاب و بررسی برخی از پیشرفت‌‌های علمی کشور با خانم«دکتر نسرین سلطان‌خواه»، معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور و رییس بنیاد ملی ‌نخبگان کشور به گفت‌وگو نشسته‌ایم؛

 

 رهبر معظم انقلاب با بر شمردن برخی از پیشرفت‌ها و موفقیت‌های جشم‌گیر علمی در کشور و با تاکید بر سرعت این پیشرفت‌ها و جایگاه علمی ایران در منطقه و جهان از آن به عنوان نقطه‌ی قوت و اقتدار نظام یاد کردند. به عنوان اولین سؤال لطفا بفرمایید طبق کدام شاخص‌های ارزیابی،ایران صاحب این رتبه‌ی علمی در جهان است؟

 

در سند چشم‌انداز آمده است که ایران در سال 1404ه.ش. باید در عرصه‌های علمی و فن‌آوری در جایگاه اول منطقه قرار گیرد در حالی‌که ما هم اکنون در این جایگاه قرار داریم. ما برای ارزیابی خودمان نیازمند تعدادی شاخص هستیم تا بر اساس آن‌ها وضعیت خودمان را با دیگران مقایسه کنیم. بنابراین عرصه‌های علمی، فن‌آوری، اقتصاد دانش‌‌بنیان، ثروت ناشی از علم و... هر کدام شاخص‌‌هایی دارند. شاخص‌‌های مهم حوزه‌ی علم در بسیاری از کشورهای دنیا تعداد مقالات و نشریات علمی، محققین و متخصصین و دوره‌های تحصیلات تکمیلی است. در بعضی از این شاخص‌ها ما زودتر از 1404 به جایگاه اول رسیده‌ایم.

 

به عنوان مثال تعداد مقالات دانشمندان و محققین کشور یکی از شاخص‌هایی است که ما امروز در آن به جایگاه اول رسیده‌ایم.امروز در دنیا چندین پایگاه‌اطلاعاتی معتبر بین‌المللی وجود دارند که هر ساله تمامی کشورها را رصد و اطلاعات آماری به‌ دست‌ آمده از آن‌ها را تحلیل و رتبه‌بندی می‌کنند. یکی از این پایگاه‌های اطلاعاتی، پایگاه «اِی.‌‌اِس.‌آی» است که تعداد مقالات معتبر نمایه‌ شده در این پایگاه را بررسی می‌کند. در سال 2010م. تعداد مقالات نمایه‌ شده‌ی ایرانی در این پایگاه 18321 بود که ما را از نظر تولید مقاله در جایگاه دوم بعد از ترکیه، قرار می‌داد. در پایان سال 2011م.، تعداد مقالات نمایه‌ شده‌ی ایرانی در این پایگاه از 21 هزار مقاله گذشت.

 

البته هنوز هم ما بعد از ترکیه هستیم، ولی با این تفاوت که سرعت رشد ما از ترکیه بیش‌تر بوده است؛ یعنی، توانسته‌ایم فاصله‌ی 7 هزار مقاله را در سال 2011م. به فاصله‌ی 3 هزار مقاله تقلیل دهیم. بنابراین اگر با همین سرعت پیش برویم، یکی، دو سال دیگر در جایگاه اول قرار می‌گیریم.یکی دیگر از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر دنیا، پایگاه علمی «اسکوپوس» است. در سال 2010م. تعداد مقالات نمایه‌ شده‌ی ایرانیان در این پایگاه بیش از 27 هزار عنوان بوده است که ما را در جایگاه دوم منطقه قرار می‌داد، در حالی که در پایان سال 2011م.، تعداد مقالات ما از 33 هزار عنوان گذشت و در جایگاه اول منطقه قرار گرفتیم؛ یعنی، بر اساس اطلاعات این پایگاه، ما از ترکیه عبور کرده‌ایم و در جایگاه اول قرار گرفته‌ایم.

 

 

باید توجه کنیم که از زمان به وجود آمدن اینترنت و فن‌آوری‌های نوین اطلاعاتی، چنین مقایسه‌هایی امکان ‌پذیر شده است. البته برای مثال شاید تعداد کل مقالات محققین ما در سال اول انقلاب به 200 عنوان هم نمی‌رسید؛ ما رشد فزاینده‌ای داشته‌ایم. علاوه بر این، شیب رشد ما در 7، 8 سال گذشته بسیار افزایش یافته است، طوری که بر اساس اطلاعات اعلام‌ شده، نرخ رشد ما نسبت به متوسط نرخ رشد دنیا بیش از 11 برابر است؛ اگر دنیا با سرعت یک کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند، ما 11 برابر آن سرعت داریم.

 

 هم‌چنین سهم ما در تولید علم و مقاله‌ی دنیا در گذشته، 1.18 درصد بود و امروز از 1.2 عبور کرده است، در حالی که ما حدوداً یک درصد جمعیت دنیا هستیم. در واقع سهم ما در تولید علم نسبت به جمعیت‌مان بیش‌تر است. دو دلیل اصلی برای بالا رفتن سهم علمی کشور ما وجود دارد: «یکی این که تعداد محققین ما بیش‌تر شده است و دیگری این که تعداد نشریات علمی و پژوهشی‌داخلی که در دنیا نمایه می‌شوند، افزایش پیدا کرده است.»بر اساس اطلاعات منتشر شده‌ی اسکوپوس، در سال 2010م. تعداد مجلات پزشکی ما 22 عنوان بوده و در 2011م. به 77 عنوان رسیده ‌است؛

 

یعنی، ما هم در تولید علم و هم در انتشار علم سهم‌مان در دنیا افزایش یافته است. در واقع نشریات علمی ما خودشان را از جایگاه ملی به جایگاه بین‌المللی ارتقا داده‌اند و در پایگاه‌های معتبر دنیا مقالات این مجلات نمایه می‌شوند. در حوزه‌ی فن‌آوری هم به همین صورت است. به عنوان مثال در زمینه‌ی فن‌آوری‌های نانو در گذشته ما در جایگاه سی‌وسوم دنیا قرار داشتیم، در حالی که در سال 2010م. به جایگاه چهاردهم و در سال 2011م. به جایگاه دوازدهم رسیدیم. در منطقه هم امروز در زمینه‌ی فن‌آوری‌های نانو در جایگاه اول قرار داریم. در زیست‌ فن‌آوری هم سرعت رشد ما بسیار بالا بوده است. در سال 2010م. ما در جایگاه هجدهم دنیا و دوم منطقه قرار داشتیم و در سال 2011م. به جایگاه چهاردهم دنیا و اول منطقه رسیدیم.

 

یکی از دلایل این موضوع این است که تعداد محققین ما در این رشته‌ها افزایش یافته‌اند. علاوه بر این، در معاونت علمی‌ـ ‌فن‌آوری برای این حوزه از فن‌آوری‌های خاص ستادهای راهبردی فن‌آوری تشکیل شده است. از آن جمله می‌توان به ستاد راهبری فن‌آوری نانو اشاره کرد که سند و برنامه‌ی 10 ‌ساله‌ی آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و از سال 84 تشکیل شده است. فن‌آوری زیستی، سلول‌های بنیادین، گیاهان دارویی، طب سنتی، انرژی‌های نو و فن‌آوری‌ میکروالکترونیک، نمونه‌های دیگری در این زمینه هستند که در سال‌های اخیر برای هر کدام از آن‌ها ستادهایی در معاونت علمی شکل گرفته ‌است.

 

 همان‌طور که از اسم این ستادها مشخص است، کار آن‌ها هماهنگی، تقسیم کار ملی، پشتیبانی و پیشرانی این فن‌آوری‌ها در کشور است. در حال حاضر اسناد راهبردی این فن‌آوری‌ها تهیه و برای تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم شده است. هم‌چنین ساختار این ستادها مصوب شده است. در واقع در کشور به صورت نظام‌مند و هدفمند، چه به لحاظ ساختارسازی و نهادسازی و چه به لحاظ فرآیندی و برنامه‌ریزی، دقت و توجه بهتری در این زمینه صورت گرفته و همین امر موجب رشد و توفیق ما در این عرصه‌ها شده است. در بعضی از شاخص‌ها مانند تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان که محصولات فن‌آوری‌ها را تولید می‌کنند یا تعداد کالاها و محصولاتی که در حوزه‌های مختلف فن‌آوری تولید می‌شوند نیز رشد بسیار خوبی داشته‌ایم، ولی هنوز به جایگاه اول منطقه نرسیده‌ایم و در این زمینه‌ها باید بیش‌تر سرمایه‌گذاری کنیم تا اِن‌شاءالله به جایگاه اول برسیم.

 

 

هیچ‌کدام از این کارهای بزرگ بدون مانع نبوده‌اند. بر سر راه تمامی آن‌ها به طور حتم موانع و مشکلاتی وجود داشته است، ولی کار محققین، مسؤولین و ستادهای فن‌آوری‌های راهبردی این است که تلاش کنند تا این موانع از سر راه برداشته شود. به عنوان مثال در حوزه‌ی فن‌آوری زیستی ما تا سال 84 هیچ محصولی که بر پایه‌ی فن‌آوری زیستی باشد نداشتیم، ولی در سال 89 تعداد محصولاتی که بر پایه‌ی فن‌آوری زیستی هستند در کشور به بیش از 100 محصول رسیده است. تعداد محصولات نوترکیب ما در سال 84 یکی بود، در حالی که در سال 89 به 9 عدد رسیده است.

 

شرکت‌های دانش‌بنیان تا سال 84 حدود 40 شرکت بودند، ولی در سال 89 به بیش از 100 شرکت رسیدند؛ تا سال 84 ارزش محصولات مهمی که بر پایه‌ی فن‌آوری‌های زیستی در کشور تولید می‌شدند صفر بود، در حالی که امروز حدود 3 درصد از تولید ناخالص ملی ما بر پایه‌ی این فن‌آوری‌هاست. تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در فن‌آوری زیستی در سال 84 حدود 500 نفر بود و امروز به 3400 نفر رسیده است. داروهای نوترکیبی که امروز ساخته می‌شوند بر پایه‌ی همین فن‌آوری‌های زیستی هستند. در حوزه‌ی فن‌آوری‌های نانو هم وضع به همین شکل است. در حال حاضر ما حداقل 24 شرکت دانش‌بنیان در داخل کشور داریم که 32 نوع تجهیزات آزمایشگاهی نانو تولید می‌کنند. چنین چیزی در گذشته سابقه نداشته است.

 

 

تحریم‌ها باعث گردیده که سرعت رشد ما بالا برود. در واقع تمامی تحریم‌های دشمن با سیاست‌گذاری‌های درست تبدیل به فرصت شده‌اند و محرومیت‌ها و محدودیت‌ها باعث شده‌اند که با کمک محققین و متخصصین داخلی و سرمایه‌گذاری‌ها بتوانیم خودمان بسیاری از نیازهایمان را برآورده کنیم. در واقع این تحریم‌ها باعث شده‌اند که ما با سرعت و شتاب بیش‌تری رشد کنیم و بتوانیم نیازهایمان را در داخل کشور تأمین کنیم.

 

همان طور که می‌دانید، امروز یکی از روش‌های جدید در سلول‌های بنیادین، سلول‌ درمانی است. برای این کار به بانک‌های سلولی نیاز داریم و خوشبختانه امروز ما انواع و اقسام بانک‌های سلولی را در کشور به وجود آورده‌ایم. اکثر این کارها طی چند سال اخیر انجام شده‌اند و سابقه‌ی چندانی در کشور ندارند. آن ستادها هم در همین چند سال کار خود را آغاز کرده‌اند. همان طور که مشاهده کردید، چند روز گذشته یکی دیگر از دست‌آوردهای محققین کشورمان در مؤسسه‌ی «رازی» رونمایی شد و به همت پژوهشگران و محققین وزارت جهاد کشاورزی توانستیم در تولید یکی دیگر از انواع واکسن‌ها به خودکفایی برسیم.

 

با تشکر از این‏که وقت خود را در اختیار «برهان» قرار دادید