امروزه بازار خلاقیت خیلی گرم است و افراد زیادی پیدا می‌شوند كه ادعای خلاقیت دارند ولی آیا همه آنها طبق ادعایی كه می‌كنند خلاق هستند؟

اما شاید پرداختن به این كه چه كسی خلاق است و به چه كسی نباید خلاق گفت، كار چندان ساده‌ای نباشد، از آن جهت كه، پاسخ‌گویی به این سؤال، ارتباطی مستقیم به تعریفی دارد كه از خلاقیت می‌پذیریم. تعاریف مطرح شده برای خلاقیت متفاوت و گوناگون و گاهی ضد و نقیض است و معیارهای شناخت افراد خلاق و در نتیجه تعریف كیستی فرد خلاق را متغییر می‌سازد؛ با این حال در این‌جا سعی شده است آنچه را كه اكثر صاحب‌نظران و محققان (درزمینه خلاقیت) مطرح كرده‌اند، عرض كنیم.
خلاق یعنی چه؟
خلاق یكی از اسامی خداوند است و به معنی بسیار خلق‌كننده، آفریننده، آفریدگار و... در لغت‌نامه دهخدا معنا شده است. در اصطلاح، خلاق به كسی می‌گویند كه در موقعیت‌های لازم و ضروری، در برخورد با مسائل، راه‌حل‌هایی مؤثر و كاربردی برای حل مسائل و رفع موانع ارائه می‌كند. عده‌ای پا را فراتر نهاده و چنین عقیده دارند كه فرد خلاق نه‌تنها در موقعیت‌های مختلف، ایده ارائه می‌كند بلكه خود آستین‌ها را بالا زده و تا عملی شدن ایده‌اش كار را پیگیری می‌كند. عده‌ای نیز چون «رابرت ویزبرگ» از آن جهت كه خلاقیت را كاری عادی و روزمره تعریف می‌كنند، عقیده دارند كه همگان در هر لحظه در حال خلاقیت‌اند و در نتیجه هر كسی شایسته لقب خلاق است و مسئله را این می‌دانند كه كسی فعلاً به خلاقیت آنها پی نبرده است.
مثالی از این مورد، افراد خلاقی‌اند كه در طی زندگی خود كسی آنها را نشناخت و پس از مرگشان تازه به خلاق بودن آنها پی بردند؛ از جمله وانگوگ، نقاش بزرگ كه در فقر و گمنامی مرد. وی را بعدها بنیانگذار سبك اكسپرسیونیسم دانستند و آثار وی، به‌عنوان آثاری خلاق و گرانبها به شمار آمد. ولی در زمان حیاتش، كسی وی را خلاق ندانست و به قابلیت‌های هنری او توجه چندانی نشان نداد.

عبور روزمره ما از خیابان مثال دیگری در تایید این موضوع است كه هر كسی را می‌توان خلاق دانست. این پندار براساس این تعریف خلاقیت است كه: «خلاقیت كاری است نو كه تا به حال كسی آن‌را انجام نداده است.» تصور كنند از خیابانی شلوغ عبور می‌كنید و ماشین‌ها در حال حركت هستند. كاری كه شما انجام می‌دهید هیچ‌كس تابه‌حال در جهان انجام نداده است و انجام هم نخواهد داد و حتی اگر شما دست كسی را بگیرید و با هم از خیابان عبور كنید باز هم هیچ‌كدام مانند هم عبور نمی‌كنید.
توضیح اینكه، هیچ‌گاه ماشین‌هایی كه در حال عبور از خیابان‌اند یك وضعیت توزیع ثابتی ندارند و ثانیاً هیچ دونفری به صورت یكسان از خیابان عبور نمی‌كنند (مكث‌ها و شروع به حركت‌های آنها با هم متفاوت است). این، مثال قابل تعمقی است كه سؤالی را برمی‌انگیزد و آن این كه اگر همه ما خلاقیم و دائم در حال خلاقیت، پس چرا خلاقیت عده‌ای به چشم می‌آید و خلاقیت عده‌ای دیگر خیر؟ عده‌ای عنوان «خلاق» را می‌گیرند و مورد تشویق و توجهند و عده‌ای دیگر خیر؟ پاسخ شاید این است كه برای درك خلاقیت و شناخت فرد خلاق، باید جامعه و مردم، خلاق‌شناس و پذیرنده خلاقیت باشند؛ باید نگاه «خلاق‌بین» پیدا كنند. مردم خلاقیت‌هایی را كه برایشان قابل درك و فهم است، مورد تشویق قرار می‌دهند و نه غیر آن را. در این نگاه هر چه اعمالی كه فرد انجام می‌دهد عام‌المنفعه‌تر شده، به‌گرفتن عنوان «خلاق» نزدیك‌تر می‌شود؛ (البته این تنها یكی از عوامل است).
براساس نظریه‌ای دیگر، عده‌ای بر این عقیده‌اند كه هرقدر فرد دانش، مهارت و ممارست بیشتری داشته و از حافظه قوی‌تری بهره‌مند بوده و قدرت تجزیه و تحلیل مسائل را از ابعاد متنوع‌‌تری دارا باشد، احتمال بیشتری دارد كه «خلاق» باشد. اكثر صاحب‌نظران در زمینه خلاقیت با این فهرست صفات موافق بوده و آن را معیاری برای اعطای لقب «خلاق» به فرد می‌‌‌دانند؛ تقریباً تمام كسانی كه برای خلاقیت فرمول ارائه می‌كنند.
صفات یك فرد خلاق
از دیگر صفاتی كه برای افراد خلاق برمی‌شمرند و اكثر صاحب‌نظران با آن موافقند عبارتنداز:
1 - داشتن تخیل قوی
2 - كنجكاوی فراوان
3 - دقت خاص (دقت به مواردی كه دیگران به آنها توجه ندارند)
4 - توانایی نوع دیگر دیدن مسائل و موضوعات
5 - شوخ طبعی و بذله‌گویی (به‌طور كلی دارای شخصیت غیرمتعارف و غیررسمی)
6 - توجه به زمان و وقت‌شناسی
7 - اعتماد به نفس بالا و وقار
8 – خودانگیختگی
9 - داشتن تفكر شهودی
10 - داشتن طرزفكر انتقادی
11 - نوعی شجاعت خاص در بیان آرا و نظرات خود و دفاع از آنها
12 - پذیرنده و یادگیرنده (عاشق و آماده یادگیری و دریافت از درون بیرون)
هرقدر نشانه‌های بیشتری از موارد یاد شده در فرد مشاهده شود، احتمال بروز خلاقیت در وی بیشتر خواهد بود. این موارد درواقع همان عوامل سنجش میزان خلاقیت افراد است.
مكانیزم‌هایی كه برای سنجش میزان خلاق بودن، از آنها یاد می‌شود، درواقع مكانیزم‌هایی هستند كه از طریق آنها میزان حضور و فعال بودن این ویژگی‌ها بررسی می‌شوند. البته باید دقت كرد چنان‌كه بیان شد حضور این عوامل و خصوصیات در فرد تنها احتمال بروز خلاقیت توسط وی را افزایش می‌دهد و وجود اینها دلیل بروز حتمی خلاقیت در اشخاص نیست. به هر حال همیشه استثناء وجود دارد و ممكن است بعضی از افراد خلاق این خصوصیات را نداشته باشند. شاید به هیچ‌وجه نتوان قبل از آن كه فرد در عمل، خلاقیتی را به‌خرج دهد گفت كه وی خلاق هست یا نیست، تنها می‌توان با مشاهده حضور یا عدم حضور خصوصیات افراد خلاق در وی حدس زد كه احتمال بروز خلاقیت از او زیاد است یا كم.
نظرات متفاوت
در اینجا سؤالی مطرح می‌شود و آن اینكه آیا خلاقیت، سبب بروز خصوصیات در افراد خلاق می‌شود یا این خصوصیات سبب خلاقیت می‌شوند؟
جواب به این سؤال مشكل و شاید غیر ممكن است. شاید بتوان گفت كه خلاقیت و خصوصیات یاد شده لازم و ملزوم یا علت و معلول یكدیگرند و تفكیك‌ناپذیر هستند.»
باوجود كلیه خصوصیاتی كه برای فرد خلاق برشمرده شد، ویژگی‌های دیگری هم به آنها اطلاق شده است: «خلاق كسی است كه از بینش برخوردار است. او آنچه را كه هیچ‌كس تا به حال ندیده و نشنیده می‌بیند و می‌شنود و به هستی ارائه می‌كند. از نظر وی خلاق درواقع كسی است كه از خود چیزی ندارد و مجرایی بیش نیست. او نه در گذشته زندگی می‌كند و نه برای آینده. او فقط در لحظه و برای این لحظه زندگی می‌كند. این لحظه همه چیز است. او فردی است خودانگیخته. فرد خلاق باورهای زیادی را یدك نمی‌كشد او فقط حامل تجربه‌های خویش است. فرد خلاق نمی‌تواند راه رفته را طی كند بلكه باید خود، در میان جنگل‌های انبوه زندگی راه را بیابد؛ باید تنها گذر كند... كسی كه چنین زندگی می‌كند هر لحظه در حال خلق خواهد بود و این همان معنی واژه خلاق است.
به هر حال نظرات گوناگونی در مورد اینكه به چه كسی می‌توان «خلاق» گفت وجود دارد كه در بیشتر موارد جای تأمل دارند و اینجا به‌اندازه مجال، به معدودی از آنها پرداختیم. در پایان به ذكر چندین خصوصیت رفتاری افراد خلاق در زندگی روزمره اشاره می‌كنیم. آگاهی از این حالات می‌تواند به مدیران و مسئولان در شناسایی پرسنل خلاق و به اولیاء و مربیان در شناسایی كودكان و افراد خلاق كمك كند تا در صورت مشاهده این عوامل، این افراد را تحت توجه ویژه‌ قرار دهند.
نویسنده: علی نیازی مشوری
منبع: سایت رویكرد نوین یادگیری

برگرفته از : سایت vosoq.com