مقدمه : تعریف نگهداری و تعمیرات (نت) اغلب بعنوان مجموعه فعالیتهایی که انجام می شوند تا قابلیت اعتماد و یا کارکرد صحیح یک تجهیز را تضمین نمایند ، مطرح است .از دید و منظر بسیاری از مردم نت فعالیتی است که در یک سازمان انجام می شود تا قابلیت کارکرد سازمان را برای انجام وظایف محموله تضمین نماید و یا در هنگام خرابی هر دستگاه و یا تجهیز آنرا تعمیر نماید و یا تجهیزاتی که مشغول به کار و تولید هستند را در وضعیت عملیاتی نگه دارند و در نهایت هر تجهیزی را به شرایط عملکرد اولیه خود بازگرداند . سالهاست که راهبردهای جدید و متعددی به اجرا گذاشته شده است و از جمله آنها می توان به راهبردهای نت که برای حل مسائلی که موجب شکست(از کار افتادن) تجهیزات می شود ، اشاره نمود . برخی از این راهبردهای نت رایج را می توان به شرح ذیل بیان نمود :

1- نگهداری و تعمیرات (نت) اضطراری : این روش یکی از اولین روشهای نگهداری و تعمیرات (نت) است که در صنایع انجام می شود .در این روش که کاملا خنثی (غیرقابل برنامه ریزی) است و فقط در هنگام خرابی تجهیزات اینگونه نت نقش ایفا می کند . این راهبرد دارای وظایف دائمی نگهداری و تعمیرات (نت) نیست و همچنین با نام راهبرد نت غیر برنامه ای قابل نامگذاری است و برای بهتر شدن وضعیت کارخانه و تولید ، نت اصلاحی بر روی تجهیزات انجام می شود .بنابراین ، اینگونه فعالیتها می تواند مجموعه ای از فعالیتهای تعمیر ، بازسازی و جایگزینی مجموعه ها باشد . این راهبرد برای اعمال فعالیتهای نت اصلاحی و هنگامی که فقط جهت رفع یک خرابی و رفع توقف کار یک دستگاه مورد نظر باشد ، کاربرد دارد .

2- نگهداری و تعمیرات (نت) پیشگیرانه : این راهبرد نگهداری و تعمیرات (نت) بر پایه زمان استوار است و در آن براساس دوره های زمانی از پیش تعریف شده ، تجهیزات از خط تولید خارج و مورد بازرسی قرار می گیرند . براساس بازرسی چشمی تعمیرات لازم انجام و تجهیزات دوباره به خط تولید باز برمی گردند . بنابراین براساس این راهبرد نگهداری و تعمیرات (نت) تعویض قطعات ، بازسازی و تعمیر اساسی یک ماشین در دوره زمانی قطعی بوده و صرف نظر از شرایط کارکردی دستگاه ، در زمان مقرر عملیات لازمه بر روی آن انجام می شود . هرچند این یک استراتژی مناسب بوده ولی حتی یک خطای پنج درصدی در برآورد زمان مناسب تعمیر می تواند باعث افزایش زیاد هزینه های کارخانه گردد . با این اوصاف برخی از اینگونه فعالیتهای پیشگیرانه همانند تنظیمات ، کالیبراسیون و بازرسیهای سالانه (دو سالانه) دیگهای بخار ضروری و جزء الزامات می باشد .

3- نگهداری و تعمیرات (نت) پیشگویانه : این روش براساس توجه بیشتر به شرایط و وضعیت دستگاه استوار می باشد که در این روش با استفاده از وسایل اندازه گیری دقیق ، شرایط دستگاه و تجهیزات را بررسی و زمان از کارافتادگی آن را پیش بینی می کنند و سپس عملیات لازم را برای جلوگیری از بروز این حالت را انجام می دهند .تکنیکهای پیشگویانه همانند روش آنالیز ارتعاشات ، تصاویر حرارتی مادون قرمز ، عیب یابی فراصوتی و مانند اینها ، پیش بینی شرایط دستگاه و تصمیم بر تعمیر لازم را ممکن ساخته است . جدای از تکنیکهای فنی پیش گویی ، تکنیکهای آماری پیش گویی ، مشاهده کارکردی تجهیز و یا به بیان دیگر حس انسانی در تعریف شرایط دستگاه موثر است .

4- نگهداری و تعمیرات (نت) پرواکتیو(حرفه ای فعال) : این روش با سه روش قبلی که بیان شد تفاوت داشته و می تواند بعنوان یک راهبرد جدید نگهداری و تعمیرات (نت) مطرح شود . نت پیشگیرانه که پایه آن بر اساس دوره های زمانی استوار است و نت پیشگویانه که پایه آن براساس مراقبت وضعیت استوار است با نت پرواکتیو تفاوت داشته و اساس اینگونه روش با پایه مراقبت وضعیت و اصلاح ریشه ای عوامل خرابی تجهیزات تمرکز دارد . همچنین راهبرد نت پرواکتیو برای افزایش عمر مفید تجهیزات با رسیدن به حداکثر دقت در عملیات طراحی شده است .

انواع راهبردهای نگهداری و تعمیرات (نت): بغیر از این راهبردها ، راهبردهای دیگر نگهداری و تعمیرات (نت) وجود دارند که با توجه به فرایند کارخانه ها طراحی شده اند . در سالهای اخیر به سرعت علاقه زیادی در مورد نگهداری و تعمیرات (نت) مبتنی بر قابلیت اعتماد RCM بویژه در صنایع هوایی ایجاد شده است . RCM یک فرایند ساختاری برای شناسایی راهبردهای نگهداری و تعمیرات (نت) تجهیزات است و این راهبرد برای سامانه های فیزیکی که دارای عملکرد پیوسته و مطمئن هستند ، مورد نیاز می باشد . پس بنابر این هدف RCM ، تشخیص تجهیزات حساس و بحرانی در هر فرایند می باشد. همچنین این راهبرد متکی به اطلاعات فنی بوده و با لحاظ نمودن راهبردها و خروجیهای نت پیشگیرانه و پیشگویانه در سازمان ، عمل می نماید. خروجیهای سامانه RCM باعث صرفه جویی قابل ملاحظه منابع ، زمان و انرژی در سازمان می گردد . این فرایند در هنگامی که براساس دستورالعملهای مرجع فنی عمل می نماید وقت و هزینه فراوانی را می طلبد . راهبرد دیگری که متکی به تحلیل سابقه خرابی است RCFA نام داشته و پایه آن بر تحلیل ریشه ای عوامل خرابی ها استوار است . RCFAبر اساس نوع خرابی تجهیزات ، عملیات اصلاحی خاص و معینی را مطرح می نماید. مهمترین هزینه ها در این فرایند مرتبط با زمان انجام فعالیتهای بازدید و نت توسط پرسنل تعمیراتی می باشد .پس بنابراین RCFA زمانی عیوب تکراری زمانبر و پرهزینه در فرایند تولید وجود دارد می تواند گزینه مناسبی جهت سیستم نت باشد . در RCFA صرف هزینه های آموزشی جهت بالا بردن مهارت و دانش فنی پرسنل نت و همچنین صرف هزینه جهت جمع آوری و پردازش اطلاعات فنی و تعمیراتی توصیه می گردد.

محدوده تغییرات نگهداری و تعمیرات (نت) : در سالیان اخیر، نت اهمیت روز افزونی در صنایع پیدا نموده است و نقش نت در عملیات کارخانه جایگاه ویژه ای پیدا کرده است . امروز دیگر مدیران ارشد نقشی بالاتر از وظیفه سرپا نگهداشتن تجهیزات و یا تعمیر آنها را در زمان مورد لزوم ، برای نت متصور هستند . امروزه بیشتر مدیران به نت بعنوان یک فاکتور مهم تاثیرگذار روی تمامی پارامترها همانند اثربخشی سیستم بازرگانی ، ملاحظات زیست محیطی ، بازده انرژی ، کیفیت محصولات و خدمات ارائه شده ، خدمات پس از فروش و ... می باشد و نه تنها به عنوان هزینه ها و ملاحظات داخلی کارخانه به نگاه می کنند ، بلکه با تغییر شرایط رقابتی و بازرگانی و میزان نیاز به عملیات نت را نیز مجددا برنامه ریزی می کنند . در حالت کلی سیر تکاملی نت در سه • نسل اول (دهه 1930 الی1940 میلادی) ،

• نسل دوم (بین دهه های 1950 الی 1970 میلادی) • نسل سوم (از سال 1980 تاکنون) قابل دسته بندی است

سیر تکاملی نت تابع تحولات صنعت بوده است . نسل اول مربوط به روزهای آغازین صنعت که سطح مکانیزه بودن صنعت کم بوده است می باشد . تجهیزات کارخانجات ساده و تعمیر آنها در زمان کم امکان پذیر بود . لذا زمان از کار افتادن ماشینها ناچیز بوده فلذا موضوع نت برای مدیران ارشد از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوار نبوده است . پیچیده تر شدن تجهیزات و طراحی کارخانجات و گرفتارهای مرتبط با این موضوعات سبب پیدایش نسل دوم گردید . با درخشش بیشتر مکانیزاسیون در صنایع ، تجهیزات پیچیده و پیچیده تر شدند . لذا تعمیر و نگهداری ماشین آلات و تجهیزات به مهارت و زمان بیشتری نیاز داشت . با افزایش این وابستگی ، اهمیت زمان از کار افتادگی ماشین آلات و تجهیزات برای مدیران واضح تر گردید . پرسنل درگیر با ماشین آلات نیز پذیرفتند که باید به گو نه ای از پیشامد این عیوب جلوگیری کرد و تمام این موضوعات سبب گردید که زمینه نت پیشگیرانه فراهم شود . با افزایش هزینه های تعمیرات و نیز زمان اجرای عملیات نت ، علاقه زیادی بر برنامه ریزی نت و دیگر سیستمهای کنترلی ایجاد گردید . در شروع دهه 1980 میلادی ، با رشد مکانیزاسیون و اتوماسیون در کارخانه ها ، بوجود آمدن یک خرابی ناچیز در تجهیزات پیچیده ، تمام عملیات یک کارخانه را تحت تاثیر می گذاشت . این موضوع به این مفهوم بود که هر خرابی ناخواسته می تواند تاثیر جدی بر روی قابلیت اعتماد و قابلیت دسترسی کل قسمتهای یک کارخانه داشته باشد . براین اساس تفاوتهای اساسی مابین نسل اول ، نسل دوم و نسل سوم عبارتند از :

1. امروزه علاوه بر دسترس بودن و آماد بکار بودن تجهیزات ، توجه زیادی بر روی قابلیت اعتماد وجود دارد.

2. عاملی برای کاهش به سمت صفر زمان از کار افتادگی تجهیزات وجود دارد .

3. برای تحقق اهداف نگهداری و تعمیرات (نت) بایستی از ابزارهای در دسترس و کلیدی همانند FMEA , RCFA , TPM , RCM بهره برد .

با اجرای اصول نگهداری و تعمیرات (نت) نسل سوم در بسیاری از سازمانها خرابی ها تا حد صفر کاهش پیدا نمود و اهداف سیستم نت تا حد زیادی تحقق یافته است . به هر حال ، هیچکدام از انواع سیستمهای نت نمی تواند حذف کامل بروز هرگونه خرابی را تضمین نماید (احتمال بسیار ناچیز برخی از خرابی های ناخواسته ، همچنان وجود دارد ) ، فلذا پس یک روند واقع گرایانه می تواند منجر به حداقل حذف کامل و یا کاهش تکرار عیوب تکرار می شود . نسل چهارم نت؟ در اثر تغییرات سریع در توسعه تجهیزات و فرایندها ، عمدتا با بکارگیری رایانه های سریع ، قوی و پیشرفته بوجود می اید . در نسل چهارم مهمترین موضوع زمان می تواند باشد . با توجه به توضیحات قبل توجه نسل سوم در حال گذر از موضوعات نگهداری و توجه به دیگر موضوعات است .با این توضیح که امروزه در طراحی پروسسه تولید کارخانجات احتمال خرابی خطوط تولید غیر قابل قبول است و این احتمال را تقربیا به حد صفر می رسانند ، از اینرو اصول مهم نسل چهارم سیستمهای نت که می توانند مورد انتظار باشند ، براساس مشخصات نسل سوم امکان دارد به صورت زیر بیان گردد :

• در هنگام بررسی میزان ریسک در سطوح بالای سازمان ، به طرز رفتار ، برنامه ریزی و راهبردهای سیستم نت توجه خاصی دارند .

• ارتباط بین تقاضا ، طراحی محصول و نت کارخانه می تواند بسیار بیشتر از وضعیت فعلی باشد .

• توسعه سریع در تکنولوژی اطلاعات برای تشخیص ، پیش بینی و جلوگیری از خرابی های احتمالی .

با این تغییرات ، احتمالا تمرکز نت تغییر خواهد نمود و محتمل است ماموریت جدیدی برای سازمانهای نت چیزی فراتر همانند پشتیبانی و خدمات پس از فروش خوب به مشتریان باشد و این امر بواسطه کاهش سطح نگهداری اتفاق بیفتد . پارامتر دیگری که می تواند بسیار در نظام نسل چهارم موثر باشد ، افزایش کاربرد رایانه در موضوعات مدل سازی و راهبردهای نگهداری و تعمیرات (نت) است .با توسعه سریع تکنولوژی در صنایع ساخت و بهبود رایانه بویژه هوش مصنوعی و سیستمهای خبره ، مدل سازی و شبیه سازی رایانه ای ، شاید ابزار پیش گویی خوبی در اینده فراهم سازد . وظیفه این رایانه ها نه تنها در زمینه های جمع آوری ، نگهداری داده ها می باشند بلکه به کمک آنها بهتر علل اصلی خرابی تجهیزات را می توانیم درک نموده و آنها را اصلاح نمائیم . هزینه های نگهداری و تعمیرات (نت) : در سالیان اخیر ، رابطه زیادی مابین اهداف بهره وری نت و هزینه های مرتبط با آن ایجاد شده است . براساس تجربه برخی از سازمانها و شرکتها ، سیستمهای نت بزرگترین و بیشترین هزینه های منفرد و قابل فهم مدیریت در سطح کارخانه می باشد . هرچه بسیاری اعتقاد دارند راهبردهای سیستم نت همانند نت پیشگیرانه و نت پیشگویانه نشان داده است که می توان تا بیست و پنج درصد در هزینه های نت صرفه جویی شود . همچنین در مطالعات نشان داده شده که هنوز یک سوم از این هزینه ها را نیز می توان کاهش داد . مثلا به دو گروه اصلی تفکیک شوند . گروه اول که مربوط به هزینه های مستقیم هستند و به راحتی قابل شناسایی ، محاسبه و قابل گزارش هستند . این هزینه ها شامل هزینه نیروی انسانی ، مواد اولیه ، سرویس ، خدمات و هزینه های بالاسری بوده و قابل دسته بندی می باشند . گروه دیگر هزینه های نامریی و یا غیر مستقیم می باشند که به راحتی قابل اندازه گیری نیستند . این هزینه های نامریی سیستم نت به صورت شش ضایعه زیر قابل بیان می باشند :

1) ضایعات توقف برنامه ریزی نشده

2) ضایعات راه اندازی بسیار ، تغییر زیاد اصلاحات

3) بیکاری و توقفهای فرعی

4) راه اندازی تجهیزات با سرعت پایین

5) ضایعات نصب و راه اندازی

6) عیوب کیفی

بنابراین برای سازمانها و شرکتها بسیار مهم است که سیستم نت خود را توسعه داده و استفاده بهینه از تجهیزات خود بنمایند و براساس یک کار مطالعاتی ، بهره وری سازمانها و شرکتهای که دارای سیستمهای نت هستند بین بیست و پنج الی هشتاد و پنج درصد می باشد .این موضوع باعث می شود که بسیاری از شرکتها مشکلات کنترل کیفیت ، تیراژ تولید و برنامه های جانبی خود را بخاطر آنکه تجهیزات به طور مناسب نگهداری شده و آماد بکار هستند را برطرف کنند . به هر حال ، بهره وری سیستم نت می تواند تا میزان قابل ملاحظه ای برنامه ریزی و کنترل فعالیتهای نگهداری و تعمیرات (نت) را افزایش دهد . در بیست سال اخیر ، بیشتر تولیدکنندگان با هدف باقی ماندن در فضای رقابتی بازار تجارت و تولید(بعنوان ارزان کردن هرچه بیشتر کالاهای تولیدشان) عمدتا به دنبال کاهش هزینه های تولید بوده اند . این تلاش هرچند منافعی زود گذر را موجب گردید ولیکن بعلت عدم توجه کافی به سیستم نت ، آنها نتوانستند حداکثر منافع مستمر را بدنبال داشته باشند . به طور واضح و یقین ، گنجاندن برنامه های نت در دستور کار توسعه توسط اینگونه مدیران از اهمیت ویژه ای برخوردار است . دیگر اولویتی که می تواند سطح بهره وری سیستم نت را افزایش دهد ، به کارگیری نیروهای خارج از سیستم کارخانه (Outsourcing ) است . از این عوامل می توان در بالاترین سطوح فعالیتهای نگهداری و تعمیرات (نت) استفاده نمود . مزایای استفاده از این منابع خارج از سازمان جهت سیستم نت به شرح ذیل می باشد :

• برآورد آسانتر و سهل تر فعالیتهای قابل انجام و قابل گزارش .

• نگهداری و تعمیرات (نت) برنامه ریزی نشده توسط این روش قابل انجام می باشد .

• نگهداری و تعمیرات (نت) بعنوان یک مزیت مورد توجه قرار می گیرد .

• ارتباط مناسبی مابین مدیریت کارخانه و پیمانکاران فعالیتهای نت برقرار می شود .

• فعالیتهای نگهداری و تعمیرات (نت) به بهترین شکل محقق می شود .

با سنایوری که شرکتهای متولی انجام فعالیتهای نت جهت کیفیت و عملکرد فعالیتهایش تعریف و تضمین می کنند , پیوستگی فعالیتها , دسترسی راحت تر به اهداف و اطمینان به رسیدن به اهداف تولیدی شرکت حاصل میگردد. بنابراین , شاید سوال دیگر این باشد که با چه دقت , برنامه های سیستم نت را آغاز کنیم ؟ در روش سنتی سازماندهی تابعی از زمان و بودجه بوده است . این ملاحظات تیم تعمیراتی مجبور به برآورد کلی هزینه ها می نماید . تناقضی در این جا وجود دارد که گروه متولی فعالیتهای نت و اصول برقراری قابلیت اطمینان در سطح کارخانه , تمام کوشش و توانایشان را بر روی تجهیزاتی می گذارند که نصب شده و در حال کار می باشد و توجه خاص آنها بر آماده بکار بودن ماشین , قابلیت اعتماد بر کارکرد صحیح و جلوگیری از بیکاری و توقف ماشین می باشد . در حالی که انتخاب نوع خاصی از تجهیزات می تواند از اهداف EPCC پشتیبانی نماید , در حالی که این موضوع در دستور کار و شرح وظایف تیم اجرای فعالیتهای نت نمی باشد .فلذا پس شاید جواب بهتر روش تیمی و هم راستای کارشناسی باشد و شروع کار این تیم کارشناسی هنگام طراحی خطوط کارخانه و در هنگام انتخاب و خرید تجهیزات باشد و بدین صورت نباشد که وقتی دستگاه از کار افتد و خراب شد از تیم کارشناسی نت درخواست رفع عیب کنند . نگهداری و تعمیرات (نت) اثر بخش همانند آنچه که در ادامه آمده است , تاثیر زیادی بر روی محاسبات کلی کارخانه خواهد داشت . با کاهش هزینه های مستقیم و غیر مستقیم و خرابی تجهیزات , مفهوم و معنای بهره وری , اثر بخشی و سوددهی برنامه ریزی نت را می توان به صورت زیر بیان نمود :

(1) ----------------- عایدی = برگشت ماشین

(2) ----------------- حجم * قیمت = عایدی

(3) ----------------- اثربخشی کلی تجهیزات * حداکثر ظرفیت = حجم نت اثربخش دارای اثر مثبت بر معادلات یک الی سه می باشد .

نت توسعه یافته به افزایش ROD با کاهش هزینه های بالا کمک می کند . جمع بندی و نتیجه گیری : شرایط فرایند نگهداری و تعمیرات (نت) می تواند به طور قابل ملاحظه ای از مفهوم قدیمی خود (تعمیر هنگام شکست) به یک روند پیچیده که مستلزم لحاظ راهبرد نت و روند همه جانبه و گروهی است , تغییر نماید . امروزه مدیران می دانند که نگهداری و تعمیرات (نت) جزیی از فرایند تصمیم سازی تخصصی بودجه و اعتبارات است و فلذا پس از انگیزه مناسب برای تخصیص بودجه و اعتبارات جهت امر نگهداری و تعمیرات برخوردار هستند و آنان می دانند با لحاظ نمودن اینگونه اعتبارات , عوارض مالی ناشی از عدم برخورداری از سیستم نت را متحمل نخواهند شد . هدف برنامه های نگهداری و تعمیرات (نت) و همچنین تغییر و تسریع توسعه فناوری سبب بهره وری , اثربخشی و سوددهی بهتر است .

منبع: پایگاه اطلاعات صنعتی ایران