1 . یکی از دغدغه های جوامع متکثر و چند قومیتی چگونگی اداره و مدیریت آن جامعه است. ایران نیز یکی از کشورهای دارای تنوع فرهنگی و قومی است. علاوه بر دغدغه های مربوط به انتخاب ساختار حقوقی مناسب، سبک مدیریت و برنامه ریزی و خط مشی گذاری نیز از جمله چالش های کارشناسی و مدیریتی دهه های اخیر این کشور وفعالان اجتماعی آن است. ایران از دیرباز مسکن و مامن اقوام متعدد و مختلفی بوده است. با وصف تطورات و دگرگونی های سرزمینی زیاد، هنوز هم ایران با تنوع قومی شناخته می شود. استقرار اقوام فارس ، آذری، کرد، بلوچ، لر، عرب و ترکمن در ایران قدمتی به درازای موجودیت آنان دارد تا جایی که با وجود تغییر زبان گروه هایی از این اقوام به لحاظ اصالت ایرانی ، هرگز تردیدی در ایرانیت شان بوجود نیامده است. به دلیل همین تنوع و تکثر، بی گمان چگونگی تدبیر زندگی جمعی این اقوام همواره مورد بحث نخبگان و حاکمان این سرزمین بوده است. کما اینکه در دوره معاصر این نگرانی و دغدغه بیشتر از گذشته خودنمایی می کند. احتمالا یک از دلایل این شدت یافتن ظهور روش ها وسبک های متعدد در عرصه مدیریت جوامع است. اینک در محافل سیاسی و مدیریتی این پرسش مطرح است که برای اینکه جامعه ایرانی از انسجام درونی برخوردار و نسبت به محیط خارجی منعطف باشد کدام سبک و رویکرد مدیریتی مناسب آن است؟ پاسخ دادن به این پرسش قطعا نیازمند مطالعات و پژوهش های علمی و کرشناسی است.امری که متاسفانه در جامعه ما ، نه در سطح ملی و نه در سطح مناطق قومی ، توجه جدی و در خور نیاز به آن نشده است. آنچه در این مقاله کوتاه بدان پرداخته می شود پاسخی نه چندان کامل و دقیق ، اما در اندازه توان محقق است به این پرسش. مستندات این بحث ، اطلاعاتی است که در خلال انجام پروژه رساله دکترای خود بدان دست یافته ام. در حالی که موضوع رساله ، مطالعه رابطه بین فرهنگ و استراتژی بود، در میان پرسش های علمی ، یک پرسش نیز مربوط به زبان مادری پاسخ دهندگان بود که به استناد آن قومیت آنان مورد شناسایی قرار گرفت. از آنجاکه حوزه جغرافیایی تحقیق، مدیران چهارسازمان صنایع و معادن،فرهنگ و ارشاداسلامی، شهرداری ها و اعضای شوراهای اسلامی مراکز 30 استان کشور بود، به راحتی مدیران وابسته به هریک از اقوام ایرانی شناسایی شده و شاخص های مورد مطالعه هریک مورد مقایسه قرار گرفت. از این نظر پرسش اصلی چنین شد: " اقوام ایرانی به کدامیک از سبک های مدیریتی گرایش دارند؟". دراین رابطه از مدل شنایدر و بارسو – دو تن از محققان نامدار عرصه مدیریت - استفاده شد که سبک های مدیریتی را در دوطیف " کنترلی و سازگار" دسته بندی کرده اند که براساس رویکردهای " عقلایی و شهودی " ظهور می یابند.لذا دوازده پرسش مبتنی بر عناصر مطرح شده در مدل شنایدر و بارسو تهیه و در اختیار پاسخ دهندگان قرار گرفت. برای سنجش گرایش کامل به رویکرد عقلایی و سبک کنترلی نمره چهار و برای سنجش گرایش کامل به رویکرد شهودی وسبک سازگاری نمره یک تعیین شد. در نتیج میانگین نمرات پاسخ دهندگان در یک طیف یک تا چهار بدست آمد. از میان 745 پرسشنامه جمع آوری شده، تعداد676 نفر وضعیت قومی خود را بیان کردند که نتیجه جمعبندی آن پاسخ ها در ادامه مقاله تشریح می شود.
2 . از نظر بارسو و اشنایدر که در کتاب معروف " مدیریت در پهنه فرهنگ ها " بیان شده است ، برای هریک از سبک ها مفروضاتی مد نظر قرار گرفته است که ریشه در فرهنگ دارندگان آن گرایش دارد.از این منظر سبک مدیریت کنترلی به مدلی گفته می شود که متمرکز و رسمی است، نقش مشاوران خبره در آن مهم تلقی می شود، برای نظارت، واحدهای رسمی و متمرکز ایجاد می شود، برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز، عملیات پی گیری و بازرسی به شکل متمرکز و عمیق انجام می شود و غالبا کمی وعینی هستند. در همین راستا مفروضاتی که در چارچوب یک رویکرد عقلایی ، مدل کنترلی براساس آن بناد نهاده می شود به شرح زیر خواهند بود:
* محیط را به آسانی می توان شناخت و پیش بینی کرد.
* اطلاعات ، قابل دسترسی و تغییر است که این امرباعث کاهش عدم اطمینان و ابهام محیط می شود.
* حقیقت براساس آمارها و ارقام تعیین می شوند
* چشم انداز استراتژیک به عنوان اهداف عینی ، مشخص، ملموس و با زبان ساده تعریف می شود
* تصمیم ها توسط مقام های ارشد و کسانی اخذ می شود که دارای بیشترینقدرت یا بالاترین سطح آگاهی هستند
* زما، پدیده ای خطی محسوب شده و لذا تصمیم های استراتژیک و دراز مدت نیز رویدادهای مستقل از یکدیگر تلقی می شوند
* هدف از مدیریت استراتژیک در کنترل داشتن برهمه اعمالی است که دربیرون ودرون اتفاق می افتند
3 . مدل سازگاری برخلاف مدل کنترلی، غیرمتمرکز و غیر رسمی است ودر آن همه افراد مسئول طراحی و اجرای برنامه و استراتژی هستند، اطلاعات از منابع شخصی، دوستان و همکاران بدست می آید و غالبا کیفی و ذهنی بوده و با روش های ابتکاری تفسیر می شوند، بحث های داغ و گسترده روی می دهد، تصمیم های استراتژیک براساس رای اکثریت یا با توافق نظر همه گرفته می شود، به جای اتخاذ یک تصمیم استراتژیک واحد و منفک، از یک دستورالعمل استراتژیک استفاده می شود و امکان ایجاد تعدیل و تغییر مستمر در استراتژی و برنامه وجود دارد. مفروضاتی که براساس رویکرد شهودی ، مدل سازگاری را بنیان می نهند به شرح زیر است:
* محیط را به آسانی نمی توان شناخت و لذا نمی توان کنترل کرد
* سازمان باید منعطف باشد تا دربرابر رودادهای محیطی پیش بینی نشده، واکنش مناسب نشان دهد
* برای کشف تغییرات جدی به داشتن دید پیرامونی نیاز است
* روابط و تعاملات شخصیع کلید بسط و توسعه درک مشترک محسوب می شوند لذا منابع اطلاعات شخصی و ذهنی هستند
* حقیقت و واقعیت و آگاهی از طریق حس ششم، احساسات یا هیجانات کشف می شود
* چشم انداز استراتژیک اغلب مبهم و فلسفی است و اجرای استراتژی نیز به توسعه توانایی های داخلی بستگی دارد
4 . به استناد مفروضات و ویژگی های رویکردهای عقلایی و شهودی و به تبع سبک های کنترلی و سازگاری محورهای زیر برای سجش میزان گرایش به رویکردها و سبک ها مورد بهه برداری قرار گرفته است:
* میزان توجه به جزئیات در پی گیری اموردر مقابل پی گیری های کلی و اجمالی
* میزان تاثیر پی گیری های منظم و متمرکز در مقابل گسترده و متفرقه
* میزان موفقیت آمیز بودن برنامه ریزی رسمی در مقابل برنامه ریزی غیررسمی
* میزان موفقیت برنامه ریزی متمرکز در مقابل برنامه ریزی غیرمتمرکز
* میزان اهمیت اطلاعات کمی و عینی در مقابل کیفی و ذهنی
* میزان مفید بودن اطلاعات رسمی در برابر شخصی
* روش تفسیردر کمی وبا پیش بینی دقیق است یا غیررسمی و گفتگویی
* نقش کارکنان همه سطوح در برنامه ریزی درمقابل نقش انحصاری مدیران عالی
* تصمیم ها در سطح عالی اخذ می شوند یا در سطح کارکنان سازمان
* اهداف سازمانی واضح وشفاف تعریف شده اند یا کلی و اجمالی
* اهداف سازمانی واضح و شفاف ارزیابی می شوند یا کلی و نحوه پاداش دهی
* در برنامه ریزی نگاه دراز مدت است یا کوتاه مدت
5 . همانطوری که گفته شد دوازده محور فوق در قالب دوازده پرسش تنظیم و به عنوان ابزار سنجش میزان گرایش مدیران مورد مطالعه به رویکردها و سبک های مدیریتی مورد بهره برداری قرار گرفت. مقررشد برای گرایش به رویکرد عقلایی وسبک کنترلی نمره دو ونیم تا چهار و برای رویکرد شهودی و سبک سازگاری نمره یک تا دو و چهل و نه صدم در نظرگرفته شود. پس از جمعبندی میانگین نمرات وابستگان به هریک از اقوام نتایج زیر حاصل شد: کلیه اقوام ایان با دارابودن نمره بیش از دو ونیم دارای گرایش به رویکرد عقلایی و سبک کنترلی هستند اما در این میان عربها با 017/3 نمره ، لرها با 918/2 نمره و فارس ها با 857/2 نمره دارای بیشترین گرایش به مدل کنترلی و کردها با 745/2 نمره دارای کمترین گرایش به مدل کنترلی بودند. پس از تجزیه و تحلیل آماری مشخص شد که تفاوت معناداری – به لحاظ علمی – بین گرایش اقوام ایرانی به رویکردها و سبک های مدیریتی وجود ندارد. این بدان معناست که ویژگی های مشترک فرهنگی موجب شده است که گرایش یکسانی در آنان به سوی رویکرد عقلایی وسبک کنترلی مدیریت بوجود آید. با توجه به این گرایش توصیه می شود برنامه ریزان ملی و محلی در مناطق قومی کشور سبکی را برگزینند که دارای ویژگی های زیر باشد:
· پی گیری امور به صورت متمرکز و رسمی و کمتر گسترده و متفرقه
· برنامه ریزی به صورت رسمی و متمرکز و نه شخصی و غیرمتمرکز
· منابع اطلاعاتی کمی و عینی باشد
· تفسیر و تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت رسمی و قابل پیش بینی باشد
· تصمیم گیری در سطوح عالی و به صورت سیاسی اتخاذ شود
· اهداف به صورت واضح تعریف و مورد ارزیابی قرار بگیرد
· افق زمانی کوتاه مدت باشد
· برنامه های عملیاتی به صورت ترتیبی باشد
6 . به منظور درک مناسب تر نتایج حاصله ، جایگاه هریک از اقوام ایرانی در گرایش به رویکرد ها و سبک های مدیریتی در جدول پیوست درج شده است. این جدول به خوبی تفاوت های اندک در این مورد را نشان می دهد. اینکه مشترکات عمیق بین اقوام ایرانی در گرایش به رویکردها و سبک های مدیریتی به چه علت است نیازمند مطالعات بیشتر است . به منظور شناخت این موضوع ، دربخش دیگری از رساله در قالب مقاله ای مجزابه بررسی مشترکات فرهنگی اقوام ایرانی خواهم پرداخت.

منابع:
1 . شنایدر، سوزان و بارسو، لوئی . مدیریت در پهنه فرهنگ ها، مترجمین: سید محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی، 1379، چاپ اول
2. Hofstede, Geert, (1997), cultures and Organizations. Software of the mind, McGraw-hill New York
3 – هدایتی، سید هاشم. "ارایه مدل تدوین استراتژی مبتنی برفرهنگ – مورد ایران" ( رساله دکتری ). موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی. تهران. تیرماه 1385
www.wetowej.blogfa.com hedayati38@gmail.com
 
دکترسید هاشم هدایتی (دکترای مدیریت استراتژیک )
برگرفته از: سایت آینده‌نگر