تجارت یکی از راههای کسب درآمد است که در آیات و روایات‏زیادی به آن سفارش شده است .
(فاذا قضیت الصلوه فانتشروا فی‏الارض وابتغوا من فضل‏الله‏واذکرواالله کثیرا لعلکم تفلحون
وقتی نماز جمعه برگزار شد، در زمین منتشر شوید و در طلب روزی‏به داد و ستد بپردازید و خدا را بسیار یادکنید.
امید است‏رستگار شوید .
(... واخرون یضربون فی‏الارض یبتغون من فضل الله
... و برخی برای تجارت سفر می‏کنند(و)از کرم خدا روزی‏می‏طلبند .
عبدالله بن مسعود می‏گوید: پیامبرگرامی اسلام (ص)فرمود: «هیچ‏کس نیست که برای تجارت طعامی را از شهری به شهر دیگر از شهرهای‏مسلمین ببرد و آن را به قیمت‏خودش بفروشد، مگر این که جایگاهش‏نزد خداوند چون مقام شهید خواهد بود.» سپس این آیه را تلاوت‏کرد: (و اخرون یضربون فی‏الارض یبتغون من فضل الله ...
امام صادق(ع)می‏فرماید: نه دهم درآمد، در تجارت است .

امیرالمومنین(ع)می‏فرماید : تجارت کنید، چون تجارت باعث می‏شوداز آنچه در دست مردم است، بی‏نیاز گردید .
ابی‏عماره‏بن طیار می‏گوید: به امام صادق(ع)عرض کردم: ورشکست‏شدم; تمام سرمایه‏ام را از کف داده‏ام و اهل وعیال بسیار دارم .
امام صادق(ع)فرمود: برو مغازه‏ات را باز کن، بساط بگستر،ترازو بگذار و در انتظار روزی پروردگارت باش .
رفتم، مغازه را بازکردم، بساط گسترانیدم و ترازو گذاشتم. مغازه‏داران همسایه‏ام از این که هیچ کالایی درمغازه ندارم، متعجب‏شدند . در این هنگام، مردی آمد و گفت: پیراهنی برایم خریداری‏کن .
پیراهنی برایش خریدم و پول آن را گرفتم. سپس مرد دیگری‏مراجعه کرد و ...
آنگاه شخص دیگری آمد و گفت: اباعماره! دو عدل کتان دارم. آیاآن را از من می‏خری تا یکسال دیگر پول آن را بپردازی؟
گفتم: آری، بیاور .
کتانها را آورد و نسیه از او خریدم .
پس از آنکه اورفت، یکی از بازاریان آمد و گفت: اباعماره! اینها چیست؟
گفتم: کتان است .
گفت: نصف آن را نقد می‏خرم .
پذیرفتم و پول آن را دریافت کردم. آن پول و بقیه کتانها تایکسال نزد من بود. از آن پول لباسهایی خریدم و فروختم تا این‏که دوباره یکی از تجار معروف شدم .
در اهمیت تجارت همین بس که امام صادق(ع)نیز برای تجارت‏سرمایه‏گذاری می‏کرد. محمد فرزند غدافر از پدرش این گونه نقل‏می‏کند :
امام صادق(ع)1700 دینار به من داد و فرمود: با این پول برای‏من تجارت کن; من رغبتی به سود آن ندارم. هرچند سود معاملات دوست‏داشتنی است، ولی می‏خواهم خداوند متعال مرا در حال کسب ببیند .
پس ازمدتی، به حضرت عرض کردم: برای شما تجارت کردم و صددینارسود به دست آوردم .
حضرت بسیار خوشحال شد و فرمود: برسرمایه‏ام بیفزای .
این مال نزد پدرم بود تا از دنیا رفت. امام صادق(ع)برایم‏نوشت: خداوند از ما و شما بگذرد. 1800 دینار از مال من نزدپدرت بود، اکنون آن را به عمربن یزید بده .
دفتر حساب پدرم را نگاه کردم، درآنجا نوشته بود: از مال‏ابوموسی(امام صادق(ع)) 1700 دینار نزد من است تا با آن تجارت‏کنم. با تجارتی که انجام دادم صد دینار سود به دست آمد. عبدالله بن سنان و عمربن یزید از این امر آگاهند .
تجارت و رشد عقل اجتماعی
امام صادق(ع)چنان به تجارت اهمیت می‏داد که ترک آن را موجب‏نقصان عقل می‏دانست و می‏فرمود: خرید و فروش را ترک نگویید; زیراترک آن از بین برنده عقل است .
آن حضرت همچنین فرمود : تجارت موجب رشد و شکوفایی عقل می‏گردد .
امام صادق(ع)ثروتمندان بی‏نیاز از تجارت را نیز بدین امرسفارش می‏کرد. معاذ عبا فروش می‏گوید: امام صادق(ع)به من فرمود: معاذ! چرا تجارت را ترک کرده‏ای؟ آیا ناتوان شده‏ای یا بدان بی‏رغبتی؟
گفتم: نه ناتوانم و نه بی‏رغبت .
امام فرمود: پس چرا تجارت را رها کرده‏ای؟ !
گفتم : در این زمان که قتل ولید اتفاق افتاده، منتظر دستورشمایم. من ثروت بسیار دارم. به اندازه‏ای که فکر نمی‏کنم تازنده‏ام بتوانم همه آنها را مصرف کنم .
امام فرمود : تجارت رارهانکن; زیرا عقل را ازبین می‏برد. برای‏اهل و عیالت تلاش کن و از این که آنها برایت‏بکوشند، برحذر باش .
از این احادیث درمی‏یابیم، تجارت فقط برای افزایش ثروت نیست‏بلکه وسیله‏ای برای رسیدن مردم وجامعه به نیازهایشان است ;درسایه این کار عقل اجتماعی مردم شکوفا می‏شود و افکار واهی وآسایش طلبی از آنها دور می‏شود .
بخور تاتوانی به بازوی خویش که سعیت‏بود در ترازوی خویش چومردان، ببر رنج و راحت رسان مخنث‏خورد دسترنج کسان خدا را برآن بنده بخشایش است که خلق ازوجودش در آسایش است .
دادوستد پیامبر اکرم(ص )
اسباط بن سالم می‏گوید: امام صادق(ع)از احوال معاذ کرباس فروش‏پرسید. گفته شد: او تجارت را رها کرده است . حضرت دو بار فرمود: «رفتاری شیطانی انجام داده است; زیرا هر که دادو ستد راترک‏گوید، دوسوم بینش اجتماعی‏اش را از دست داده است. آیا نمی‏داندرسول خدا(ص)هنگامی که کاروانی از شتران شام رسید، از آنان جنس‏خرید، با آن دادوستد کرد، سود برد و قرض خود را پرداخت؟ »
سفارش امیرمومنان(ع)به حمایت‏بازرگانان
امیرمومنان علی‏ابن ابی‏طالب(ع )در فرمان خود به مالک اشترمی‏فرماید : درباره بازرگانان و صاحبان صنایع توصیه می‏کنم که‏باآنان به خوبی رفتار کنی، چه گروهی که سرمایه‏شان را در شهر ودیار خود و چه آنها که در خارج از محل زندگیشان به تجارت و رفت‏و آمد می‏پردازند; زیرا آنها آنچه مردم نیازمندند، از نقاط دوردست فراهم می‏آورند .
بازرگانان از این جهت که خدمات مفیدی انجام می‏دهند ونیازمندیهای مردم را از نقاط دور دست فراهم می‏آورند، در اسلام‏محترمی و مورد حمایتند .
البته برخی از مبادلات، هدفی سود جویانه دارد; برای مثال درتجارت سرمایه‏داری گاه انتقال مالکیت‏به دفعات در خصوص یک کالاانجام می‏شود، بدون این که واسطه‏ها کار تولیدی و یاخدماتی‏درباره کالا انجام دهند . اسلام این نوع سودجویی‏ها را محکوم‏می‏کند; زیرا با شرایط تجارت در اسلام منافات دارد. ابوحمزه‏می‏گوید :
«سالته عن الرجل یتقبل العمل فلا یعمل فیه و یدفعه الی اخریربح فیه قال: لا »
از امام محمدباقر(ع)پرسیدم: مردی کاری را می‏پذیرد و بدون‏آنکه روی آن کاری انجام دهد باسود به دیگری می‏فروشد ; چه حکمی‏دارد؟
حضرت فرمودند: چنین نشود .
سفارشهای اسلام درباره تجارت
برای اینکه دادوستد روندی اسلامی و شایسته داشته باشد، بایدبه دستورها و احکام دین به خوبی عمل شود و از سیره و روش‏پیامبرگرامی اسلام (ص) وائمه‏معصومین: پیروی(ص)گردد .
سفارشهای اسلام درباره تجارت چنین است :
اول آگاهی، سپس عمل
در اسلام تجارت نیز مثل اعمال دیگر به پنج نوع تقسیم می‏شود :
1- واجب; مانند تجارتی که شخص برای تامین مخارج خودوخانواده‏اش انجام می‏دهد. یا دادو ستدی که ترک آن، خطر اقتصادی‏برای مسلمانان پدید می‏آورد .
2- مستحب; مانند تجارتی که برای جامعه مفید است .
3- مکروه; مانند صرافی، کفن فروشی و ذبح حیوانات در صورتی‏که شغل دائم باشد .
4- مباح; مانند معاملاتی که نه موجب زیان فرد یا جامعه‏است، نه مورد احتیاج آنها .
5- حرام; مانند خرید و فروش مواد مخدر، مشروبات الکلی، ربا،نوارهای موسیقی مستهجن و آنچه موجب ضعف یا سقوط اسلام ومسلمانان شود .
انسان برای این که دربخش ممنوع تجارت قدم نگذارد و از بخش‏واجب و مستحب غافل نگردد، باید دستورهای اسلام دراین باره را به‏خوبی بداند .
اصبغ بن نباته می‏گوید: بارها از امیرمومنان علی(ع)شنیدم که‏می‏فرمود: «اول آگاهی، سپس تجارت .»
حضرت این جمله را سه مرتبه تکرار می‏کرد: «یامعشرالتجار،الفقه ثم المتجر» ; به خداسوگند، رسوخ ربا در این امت از حرکت‏مورچه‏ای برسنگ صاف بی‏صداتر است. تاجر فاجر است و فاجر درآتش‏است، مگر تاجری که حق بگیرد و حق بپردازد .
جواز کسب
در زمان پیامبراکرم(ص)، حضرت به کسی که می‏خواست داد و ستدشروع کند، سفارشهایی می‏کرد و درباره آن از وی تعهد می‏گرفت .
عبدالله بن قاسم جعفری چنین نقل کرده است :
پیامبرخدا(ص)به حکیم بن حزام اجازه تجارت نداد تااین که ازاو چنین تعهدگرفت :
1- معامله کسی که از خرید جنس منصرف شود را فسخ کند .
2- کسی را که نتواند بدهی‏اش را بپردازد، مهلت دهد .
3- حق خود را کامل یا کمتر از آن بگیرد. (بیش از حقش دریافت‏نکند .
امام صادق(ع)می‏فرماید: پیامبراکرم(ص)فرمود: کسی که خرید وفروش می‏کند، باید از پنج‏خصلت دوری کند و گرنه، خرید و فروش‏نکند: ربا، قسم، مخفی نگهداشتن عیب کالا، عیب گرفتن ازکالا هنگام‏خرید و تعریف کردن هنگام فروش .
امام صادق(ع)همچنین می‏فرماید: امیرمومنان(ع)فرمود: کسی که‏دستورهای اسلام درباره تجارت را نمی‏داند، اگر به کسب و تجارت‏بپردازد، به گونه‏ای در ربا غوطه‏ور می‏شود که خروج از آن بسیارمشکل است. هرگز کسی برای کسب در بازار ننشیند مگر اینکه عقل‏خرید و فروش داشته باشد .

برگرفته از :www.hawzah.net