تجارت از دیدگاه قرآن‏

در آیه‏اى از قرآن مسافرت براى کسب و کار و تجارت هم ردیف جهاد ذکر شده است، آن جا که مى‏فرماید :
آن مقدار از قرآن که براى شما میسر است تلاوت کنید. او مى‏داند به زودى گروهى از شما بیمار مى‏شوند و گروهى دیگر براى به دست آوردن فضل الهى (و کسب روزى) به سفر مى‏روند و گروهى دیگر در راه خدا جهاد مى‏کنند. پس آن مقدار که براى شما ممکن است از آن تلاوت کنید. 296 این دلیل بر اهمیت تجارت و مسافرت براى کسب و کار است، از این رو بعضى گفته‏اند از این آیه استفاده مى‏شود؛ تلاش براى معاش هم ردیف جهاد در راه خداست و این نشان مى‏دهد که اسلام براى این موضوع اهمیت زیادى قائل است که جهاد اقتصادى بخشى از «جهاد» با دشمن است .
در جاى دیگر مى‏فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‏اید از قسمتهاى پاکیزه اموالى که (از طریق تجارت) به دست آورده‏اید... انفاق کنید. 297
و نیز مى‏فرماید: هنگامى که نماز جمعه پایان گرفت در زمین پراکنده شوید و از فضل الهى طلب کنید...298

تجارت از دیدگاه روایات‏

پیامبر اکرم (ص) فرمود :
نه قسمت از ده بخش روزى در تجارت و بازرگانى و یک قسمت دیگر آن در گوسفند و گله‏دارى است. 299
امام صادق (ع) فرمود :
... از تجارت دست برندارید تا خوار نشوید، تجارت کنید خدا به شما برکت مى‏دهد. 300

پیامبر (ص) و تجارت‏

پیامبر اکرم (ص) تجارت مى‏کرد که در این باره چند حدیث از نظرتان مى‏گذرد :
شخصى به نام اسباط بن سالم مى‏گوید: خدمت امام صادق (ع) رسیدیم، حضرت حال عمر بن مسلم را پرسید و فرمود: چه مى‏کند؟ گفتم او مرد شایسته‏اى است، اما تجارت را ترک کرده است. امام (ع) سه بار فرمود: کار شیطان است، آیا او نمى‏داند که پیغمبر خدا کالاى کاروانى را که از شام آمده بود خرید و از آن معامله چندان سودى برد که قرض خود را پرداخت کرد و آنچه را زیاد آمد میان بستگانش قسمت کرد .
آن گاه حضرت این آیه را تلاوت کرد که خداوند مى‏فرماید :
مردانى که نه تجارت و نه معامله، آنها را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زکات غافل نمى‏کند. 301
سپس امام صادق (ع) فرمود: قصه سرایان مى‏گویند این آیه در ستایش کسانى است که تجارت نمى‏کنند. اینان دروغ گفته‏اند، چرا که این آیه در شأن کسانى است که مشغول بودن به تجارت ایشان را از اداى نماز اول وقت باز نمى‏داشت. پس از آن حضرت فرمود: اینها از کسانى که به نماز حاضر شوند و تجارت نکنند برترند. 302
در حدیث دیگرى آمده است: اسباط بن سالم مى‏گوید: روزى در خدمت امام صادق (ع) بودم. حضرت از حال شخصى به نام معاذ کرباس فروش سؤال کرد، گفته شد تجارت را ترک کرده است. فرمود: این کار شیطان است، زیرا هر کس داد و ستد را ترک کند دو ثلث عقل (معاش) خود را از دست داده است. آیا نمى‏داند که رسول خدا (ص) هنگامى که کاروان شترى از شام رسید از آنان جنس خریدارى کرد و معامله کرد و سودى برد و قرض خود را ادا کرد. 303

امام صادق (ع) و تجارت‏

محمد بن عذافر از پدرش نقل کرده که گفت: امام صادق (ع) هفتصد دینار به من سپرد و فرمود: این را به کار بند و بدان که من از روى حرص به مال این کار را نکردم،بلکه دوست دارم که خداوند متعال مرا ببیند که مى‏خواهم از فضل او بهره‏مند گردم. عذافر مى‏گوید: آن مال صد دینار سود کرد. در هنگام طواف به آن حضرت عرض کردم که خداوند مال را صد دینار بهره داد. فرمود: جزء سرمایه‏ام قرار ده.304
مرحوم کلینى این حدیث را همین گونه نقل کرده ولى، در روایت دیگرى به همین مضمون حدیث دیگرى را چنین نقل مى‏کند که محمد بن عذافر گفت: امام صادق (ع ) هزار و هفتصد دینار به پدرم داد و فرمود با این پول تجارت کن، بعد فرمود : من میلى در سود آن ندارم... من رفتم در آن معامله صد دینار سود بردم. وقتى خدمت حضرت رسیدم و عرض کردم که این مقدار استفاده کردم، امام خیلى خوشحال شد و به من فرمود: آن را جزء سرمایه‏ام قرار ده. ابن عذافر مى‏گوید: پدرم مرد و مال امام صادق (ع) نزد او بود. حضرت به من نامه‏اى نوشت و دعا کرد . سپس یادآور شد که من نزد «ابى محمد» هزار و هشتصد دینار دارم. این پول را به خاطر تجارت به او دادم بودم، پول را به عمربن یزید بپرداز. مى‏گوید در دفتر پدرم نگاه کردم دیدم نوشته بود که هزار و هفتصد دینار از ابى موسى (امام صادق (ع)) پیش من است که با این پول تجارت کردم و صد دینار سود آن شد که عبدالله بن سنان و عمربن یزید از این قضیه اطلاع دارند. 305

خوددارى امام صادق (ع) از دریافت سود غیر عادلانه‏

عائله امام صادق (ع) و هزینه زندگى آن حضرت زیاد شده بود. امام به فکر افتاد که از طریق کسب و تجارت عایداتى به دست آورد تا جواب مخارج خانه را بدهد. از این رو هزار دینار فراهم کرد و به غلام خویش که «مصادف» نام داشت، فرمود : این هزار دینار را بگیر و آماده تجارت و مسافرت به مصر باش. مصادف رفت و با آن پول از نوع متاعى که به مصر حمل مى‏شد خرید و با کاروانى از تجار به طرف مصر حرکت کرد همین که نزد مصر رسیدند قافله دیگرى از تجار که از مصر خارج شده بود به آن برخورد کرد. اوضاع و احوال را از یکدیگر پرسیدند. پس از گفت و گو بازرگانان مدینه متوجه شدند متاعى که مصادف و کاروانیان به طرف مصر مى‏برند کالایى است که مورد نیاز همه مردم مصر است و از این نوع متاع در مصر پیدا نمى‏شود و بازار خوبى براى فروختن پیدا کرده است و مردم چاره‏اى ندارند جز این که به هر قیمتى که هست آن را خریدارى کنند. صاحبان متاع از شنیدن این موضوع خوشحال شدند و همان لحظه با یکدیگر سوگند یادکردند و هم عهد شدند که به سودى کمتر از صد در صد نفروشند و از هر دینارى یک دینار منفعت ببرند. وارد مصر شدند و وقتى متوجه شدند مردم نیاز شدیدى به این کالاى کمیاب دارند، طبق عهدى که با هم بسته بودند (بازار سیاه به وجود آوردند) و به کمتر از دو برابر قیمتى که براى خود آنها تمام شده بود نفروختند. مصادف با هزار دینار سود خالص به مدینه برگشت و (خوشحال) به حضور امام صادق (ع) رسید و دو کیسه که هر کدام هزار دینار داشت جلوى امام گذاشت. (و وقتى که امام از او سؤال کرد اینها چیست) گفت جانم فدایت باد. یکى از این دو کیسه سرمایه‏اى است که شما به من دادید و دیگرى (که مساوى اصل سرمایه است) سود خالصى است که به دست آمده است. امام صادق (ع) فرمود: سود زیادى برده‏اید، ولى چطور شد که توانستید این قدر سود ببرید؟ مصادف قضیه مطلع شدن از کمیابى مال التجاره را در مصر و هم قسم شدن کاروانیان را بیان کرد.امام (ع) فرمود: سبحان الله شما سوگند یاد کردید که در میان مردمى که مسلمان‏اند به کمتر از سود خالص مساوى اصل سرمایه نفروشید؟ من چنین تجارت و سودى را هرگز نمى‏خواهم. سپس امام یکى از دو کیسه را برداشت و فرمود: این سرمایه من و به آن یکى دیگر دست نزد و فرمود : «من به آن کارى ندارم و نیازى به این سود نیست.» آن گاه فرمود: «اى مصادف، شمشیر زدن از کسب حلال آسان‏تر است». 306
عبیدالله بن على حلبى و محمد حلبى مى‏گویند براى امام صادق (ع) متاعى از مصر آوردند. حضرت غذایى آماده کرد و تجار را دعوت کرد. وقتى آمدند، امام فرمود: این کالا را مى‏فروشم. گفتند: ما کالاى شما را با سود ده دوازده مى‏خریم. امام صادق (ع) فرمود: سود ده دوازده در مجموع به چه مبلغى مى‏رسد؟ گفتند: در هر ده هزار درهم دو هزار درهم سود مى‏دهیم. فرمود: این متاع را به دوازده هزار درهم به شما مى‏فروشم. 307

امام جواد (ع) و تجارت

براى امام جواد (ع) کالاى بزازى که قیمت زیادى هم داشت مى‏آوردند، در بین راه ناپدید شد (راهزنان آن را دزدیدند.) کسى که این بار را مى‏آورد نامه‏اى به امام نوشت و خبر را به اطلاع حضرت رساند. امام (ع) در پاسخ نامه او به خط خویش نوشت: جانها و اموال ما از مواب گواراى خدا است و عاریه‏هایى است که به دست ما به امانت سپرده است. پس تا وقتى که از آنها استفاده شود موجب سرور و شادکامى است و آنچه از آن گرفته شود اجر و پاداش به دنبال دارد پس هر کس بى‏تابى و جزعش بر صبرش غالب شود اجرش تباه مى‏شود و ما از این امر به خدا پناه مى‏بریم . 308

پى نوشتها :

294- الشیخ الصدوق، من یحضره الفقیه، تهران، منشوارت دارالکتب الاسلامیه، 1390 ه'ق، ط 5، ص 121، حدیث 13 .
295- همان مأخذ، همان، ص حدیث .15 الکلینى، ابى جعفر محمد بن یعقوب، الفروع من الکافى، تهران، منشورات دارالکتب الاسلامیه، 1391 ه'ق، ج 5، ص .150 کتاب المعیشه، باب آداب التجاره، حدیث 1 .
296- فاقرؤا ما تیسر من القرآن علم أن سیکون منکم مرضى، و آخرون یضربون فى الارض یبتغون من فضل الله و آخرون یقاتلون فى سبیل الله فاقرؤا ما تیسر منه. (سوره مزمل، آیه 20 ).
297- یا ایها الذین آمنوا انفقوا من طیبات ما کسبتم...(سوره بقره، آیه 267 ).
298- فاذا قضیت الصلوه فانتشروا فى الارض و ابتغوا من فضل الله...(سوره جمعه، آیه 10 )
299- مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، منشورات مؤسسه الوفاء، 1403 ه'ق، ط 2 ، ج 100، ص 4، حدیث 13 و ص 5، حدیث .14 الحرالعاملى، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات داراحیاء التراث العربى، 1391 ه'ق، ط 2، ص 3 ، حدیث 4 و 5 .
300- الکلینى، ابى جعفر محمد بن یعقوب،الفروع من الکافى، تهران، منشورات دارالکتب الاسلامیه، 1391 ه'ق، ج 5، ص .149 من لا یحضره الفقیه، همان، ص 120 ، حدیث 6 و .8 وسائل الشیعه، همان، ص 7، حدیث 6 .
301- رجال لا تلهیهم تجاره ولا بیع عن ذکر الله و اقام الصلوه و ایتاء الزکوه... (سوره نور، آیه 37 (.
302- الکلینى، ابى جعفر محمد بن یعقوب، الفروع من الکافى، تهران، منشورات دارالکتب الاسلامیه، 1391 ه'ق، ج 5، ص .75 کتاب المعیشه، حدیث .8 الطوسى، ابى جعفر محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تصحیح و تعلیق على اکبر الغفارى، تهران، نشر صدوق، ط 1، 1418 ه'، ج 6، ص .374 کتاب المکاسب، حدیث 18 .
303- الطوسى، ابى جعفر محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، نشر صدوق، ط 1، 1418 ه'ق، ج 7، ص .6 کتاب التجاره، باب 1، حدیث .11 الحرالعاملى، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات داراحیاء التراث العربى، 1391 ه'ق، ط 4 ، ج 12، ص 8 .
304- مالى، الشیخ الصدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، تهران، منشورات دارالکتب، 1390 ه'ق، ط 5، ج 3، ص .96 الطوسى، ابى جعفر محمد بن الحسن بن على، تهذیب الاحکام، تصحیح على اکبر غفارى، تهران، نشر صدوق، ط 1 ، 1418 ه'،ج 6، ص .375 الکلینى، ابى جعفر، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافى، تهران، منشورات دارالکتب الاسلامیه، 1391 ه'ق، ج 5، ص .77 کتاب المعیشه، حدیث .16
305- فروع کافى، همان، ص 76، حدیث .12 مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ط 2، 1403 ه'، 1983 م، ج 47 ، ص 56 .
306- الکلینى، ابى جعفر، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافى، تهران، منشورات دارالکتب الاسلامیه، 1391 ه'ق، ج .5 کتاب المعیشه، باب الحلف فى الشراء و البیع، ص 161 - .162 الحرالعاملى، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات داراحیاء التراث العربى، 1391 ه'ق، ط 4، ج .12 کتاب التجاره، ابواب آداب التجاره، باب 26، ص 311، حدیث 1 .
307- الشیخ الصدوق، من لایحضره الفقیه، تهران، منشورات دارالکتب الاسلامیه، 1390 ه'ق، ط 5، ج 3، ص 135، حدیث 30 از باب 69، باب البیوع .
308- الحرانى، ابو محمد الحسن بن على بن الحسین بن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول (ع) قم، منشورات مکتبه بصیرتى، 1394 ه'ق، ط 5، 1394، ص 339 .


برگرفته از : www.balagh.net