اصولااسلام با نگرش غایت مدارانه به انسان اعم از زن و مرد، تمام خصوصیات مثبت و منفی او را در راستای آن غایت تفسیر می کند. اسلام غایت انسانی را در قرب به خدا به عنوان نهایی ترین و کامل ترین هدف هستی می داند و از این رو به تبیین وظایف فردی و اجتماعی زنان و مردان می پردازد .

با این دید اگر بخواهیم نظر اسلام را در مورد اشتغال، جویا شویم می توان گفت که شغل و اشتغال در هر سطحی از مراتب آن، مطلوبیت استقلال ندارد بلکه تنها وسیله و ابزاری تلقی می شود که با حفظ شرایط و خصوصیات، می تواند مقرب انسان به خدا باشد از این جهت ممدوح به شمار می آید و در غیر این صورت چیزی جز مانع از رسیدن به هدف واقعی تلقی نمی گردد .
در ادامه به بیان دیدگاه های مختلف در زمینه اشتغال زنان می پردازیم و سرانجام نظر اسلام را به صورت اجمالی مطرح می کنیم. اما قبل از بیان دیدگاه ها لازم است تعریفی از اشتغال ارائه دهیم تا موضوع بحث به خوبی، روشن گردد .
برخی تعریف اشتغال را «به مجموعه فعالیت هایی که در یک دوره معین که در مقابل آن مزدی پرداخت می شود» بیان کرده اند. (21) براساس این تعریف، زنانی که در دوره معین به فعالیت می پردازند و در قبال این فعالیت مزد دریافت می کنند زنان شاغل محسوب می شوند و موضوع بحث ما درباره اشتغال این زنان می باشد. با این تعریف، کار بسیاری از زنان که در خانه و به صورت کار شخصی انجام می دهند از موضوع بحث خارج می گردند و فقط آن دسته از فعالیت ها را شامل می شود که اساسا در خارج از منزل و کار شخصی و در محیط اجتماعی صورت می پذیرد .
بعد از این تعریف اجمالی به طرح دیدگاه های مختلف درباره اشتغال زنان می پردازیم .
طرح دیدگاه ها :
به نظر می رسد امروزه دیدگاه مطرحی که مخالف با اشتغال زنان باشد، وجود ندارد و به طور عمده پذیرفته اند که زن می تواند در صحنه اجتماع حاضر شود و با پذیرش شغل و مسئولیت های دیگر اجتماعی به گردونه تحرکات و فعالیت های اجتماعی بپیوندد. آنچه مورد مناقشه است دایره این اشتغال می باشد و این سوال مطرح می گردد که آیان زنان توان تصدی و اشتغال همه سطوح شغلی از هر نوع حرفه و یا کاری را دارا هستند؟ در پاسخ به این سوال است که دیدگاه های مختلف شکل می گیرد.در جهان غرب گرچه از لحاظ نظری به طور کلی گرایش ها به پذیرفتن توان زن برای انواع مشاغل و حرفه ها می باشد ولی در عمل نشان داده شده که کارفرمایان و صاحبان صنایع آمادگی پذیرش این نظر را در صحنه عمل ندارند و زنان معمولااز تبعیض با مردان در تصدی نوع کارها، مشاغل، دستمزد و بازار کار ناراضی هستند .
صاحب نظران برای تبیین و بررسی این تبعیض به طرح سه نظریه عمده پرداخته اند؛ این سه نظریه عبارتند از: تئوری نئوکلاسیک، تئوری تجزیه شدن بازار کارو تئوری های جنسیتی .
تئوری نئوکلاسیک
این تئوری فقدان اقبال از سوی کارفرمایان در پذیرش زنان به عنوان نیروی کار در سازمان ها را چند عامل متغیر مانند مسئولیت های خانوادگی، نیروی جسمی، آموزش عمومی و فنی، ساعات کار، غیبت از کار و جابه جایی زنان منوط می داند. به اعتقاد برخی صاحب نظران، متغیرهای فوق الذکر به صورت طبیعی بر بازدهی کار اثر گذارند. حضور مفید در کار، سطح آموزش بالاو توان جسمی کار، به صورت مطلوبی در بازدهی و بهره وری مثبت کار نقش مهمی دارا هستند. زنان از داشتن این ویژگی های مثبت معمولابی بهره اند. البته فقدان برخی از این عوامل به دلیل عوامل بیرونی دیگری است. مثلاسطح پایین بودن آموزش در زنان به علت بی رغبتی ناشی از این است که کارفرمایان ترجیح می دهند سرمایه گذاری در آموزش نیروی انسانی برای کسانی باشد که بیشترین زمان مفید کاری را در سازمان سپری می کنند اما زنان به دلیل برخی شرایط، مانند ازدواج، حاملگی و پرورش فرزندان غالبا از حضور مستمر و مفید در سازمان بی بهره اند و لذا صاحبان سرمایه و کارفرمایان تمایلی به سرمایه گذاری درخصوص این افراد ندارند. سرمایه گذاری در امر آموزش افرادی که احتمال انصراف دائم و یاموقت از کار را دارند، برای هر سازمان، هزینه ای جبران ناپذیر است. وجود وقفه ولو به صورت کوتاه مدت باعث کاهش تدریجی نیروی کار شده و این موجب نزول بهره وری سازمان در رسیدن به اهدافش می گردد .
تئوری های تجزیه شدن بازار کار
این تئوری ها بازار کار را به عنوان مجموعه ای می بیند که موانع سازمانی، آن را به قسمت های مختلف تقسیم کرده است. در درون هر قسمت باز هم اصول نئوکلاسیکی به طور کلی معتبر شناخته می شود. یکی از معروف ترین تئوری های تجزیه شدن بازار کار، تئوری بازار کار دوگانه است که در آن میان دو نوع از مشاغل تمایز وجود دارد: مشاغل بخش اول که از لحاظ پرداخت مزد، تامین بیشتر و فرصت های بیشتر، وضع نسبتا خوبی دارد و مشاغل بخش دوم که با مزد کم، تامین کمتر و محدودیت امکان پیشرفت روبروست. در مشاغل بخش اولیه ثبات کارگر در کار برای کارفرما اهمیت دارد و جابه جایی بیشتری که در زن ها مشاهده می شود به این معناست که احتمال خوب آنها به مشاغل ثانویه زیادتر است. از این رو حتی اگر کیفیات قبل از ورود به شغل برابر باشد احتمال به کار گماردن مردها در مشاغل اولیه که امکان پیشرفت بعدی در آن از لحاظ مزد، آموزش حرفه ای و ترفیع زیادتر است، بیش از زنهاست .

نویسنده: زهرا کریمی محقق واستاد دانشگاه
برگرفته از: magiran.com