براى بالا بردن اعتماد به نفس و همچنین توكل كامل به حضرت حق چه توصیه‌اى دارید؟
همان طور كه آگاهى از خویشتن مىتواند انسان را از هرگونه خیالبافى و افكار منفى درباره‌ی خود رهایى دهد و به سوى كمال واقعى و اصلاح كاستىها رهنمون گردد و در نتیجه، اعتماد به نفس را بالا ببرد، عدم آگاهى و شناخت خویشتن نیز مىتواند مانع شكوفایى قابلیتها و خلاقیّتها و ایفاى مسئولیتها شود.
اعتماد به نفس، یعنى انسان با شناختى كه از استعدادها و توانایىهاى خود دارد، آنها را دست كم نگیرد و بدون هیچ ترس و نگرانى، تصمیم به انجام كارهاى مهم بگیرد. این مفهوم، در فرهنگ اسلامى، با مفهوم زیباترى چون توكل، وقتى گره مىخورد، معناى دقیقترى مىدهد؛ زیرا توكل كه سپردن نتیجه هر كارى به خداست، باعث مىشود تا اعتماد به نفس، در انسان به شدت افزایش یابد؛ زیرا باور كردن این مفهوم، به انسان این آگاهى را مىدهد كه پشتیبان و حمایت‌كننده‌ی استعدادهاى درونى انسان، قدرت لایزال الهى است كه او را بر انجام هر كارى قادر مىسازد. قرآن مىفرماید: «من یتوكل على الله فهو حسبه؛ هر كس بر خدا توكل كند، پس خداوند او را از هر چیزى بىنیاز مىكند».
اعتماد به نفس، انسان را مستقل و دور از هر گونه وابستگى بار مىآورد و براى انجام دادن مسئولیتهاى فردى و اجتماعى، با توجّه به توانایىهاى خویش، به میدان عمل مىكشاند. اعتماد به نفس، سبب مىشود تا فرد مسئولیتهاى خویش را با اطمینان كامل انجام دهد و با افزایش قابلیتها و توانایىهایش، از هر گونه توقف و سكون بپرهیزد. در واقع، اعتماد به نفس، به معناى باور كردن قابلیت انسانى خویش، روبهرو شدن فعال با رویدادهاى زندگى و انجام دادن درست وظایف است. بنابراین، اعتماد به نفس، از درون فرد سرچشمه مىگیرد؛ نه از بیرون. افرادى كه از اعتماد به نفس كافى برخوردارند، استقلال عمل دارند و مسئولیتپذیر و پیشرفت گرایند؛ ناكامىهاى زندگى را مىپذیرند؛ بر ایجاد رابطه با دیگران توانایند و از هرگونه گوشهگیرى، دورى مىجویند.
از طرف دیگر، آنان كه ضعف اعتماد به نفس دارند، از مشكلات زیر رنج مىبرند:
1. احساس خود كم بینى: در اكثر اعمال و نگرشهاشان احساس عدم اطمینان و درماندگى مىكنند؛ خود را در مواجهه با مشكلات، ناتوان مىبینند و جملاتى چون نمىتوانم این كار را انجام دهم، هرگز قادر به یادگیرى در سطوح عالى نیستم و توان نیل به مراتب عالى را ندارم، همیشه ذهن این افراد را به خود مشغول مىكند.
2. بروز احساسات و عواطف منفى: رفتار این افراد، حاكى از نوعى خشونت، بىقیدى و بدخلقى است. به سبب عدم پذیرش محورى به نام «خود»، این افراد همواره در انعكاس علایق خویش با تردید و تغییر رو به رو هستند و توان ابراز رفتار عاطفى مناسب را ندارند.
3. گریز از موقعیتهاى نگرانزا: در برابر فشارهاى روانى، به ویژه ترس و خستگى و آن چه موجب آشفتگىاش شود، بسیار كم تحمّلند؛ حتّى ممكن است امتحانات درسى، برایشان بحرانهایى اضطراب زا فراهم آورد و به عدم موفقیتشان منجر شود.
4. نومیدى: یأس از دستیابى به اهداف، رایجترین ویژگى این افراد است.
5. كمرویى: یكى از شایعترین صفات این افراد، كمرویى است و آنها معمولاً در روابط اجتماعى با مشكلات جدى روبهرو هستند.
عواملى كه در جهت تقویت اعتماد به نفس مؤثرند، عبارتند از:
1. استعدادهاى خود را هر چه بیشتر بشناسید. شناخت استعدادها و قابلیتهاى خویش، مىتواند در كسب اعتماد به نفس، مفید واقع شود و انسان را از دام نومیدى رها سازد. بدین منظور، استعدادها و توانمندىهاى مختلف علمى، ورزشى، هنرى، كلامى و... خویش را یادداشت كنید و هر روز آنها را براى خود بخوانید.
2. بر توانایىها و موفقیتهاى گذشتهتان تكیه كنید. باید بر توانایىهاى خویش تكیه كنید و ضمن مرور موفقیتهاى گذشته، آنها را در كانون تمركز و توجّه خود قرار دهید.
3. گذشته‌ی ناموفق و شكستها را فراموش كنید. اگر تصورى نامطلوب از گذشته دارید، به دست فراموشى سپارید. تصور نامطلوب، اجازه نمىدهد تا به تغییرات خویش پى ببرید و حقیقت كنونىتان را دریابید.
4. خود را مثبت ارزیابى كنید. درباره‌ی خویش، مهربان باشید و شخصیتتان را با دید مثبت ارزیابى كنید. در شایستگى خویش، تردید نكنید و خود را با صفات خوب تفسیر كرده، در انجام كارها توانا بدانید.
5. ریسك كنید. روى تجربیات جدید، با دید یادگیرى بیشتر، فعالیت كنید و از شكست نهراسید. اگر این گونه عمل كنید، امكانات جدیدى براى شما فراهم مىآید و حس خویشتنپذیرىتان تقویت مىشود.
6. از خواهشهاتان بكاهید. عزّت و سربلندى انسان، در گرو عدم درخواستهاى مكرّر از دیگران است. تا مىتوانید به خود متكى باشید و به آن چه هستید و دارید، اكتفا كنید تا اعتماد به نفس بیشترى به دست آورید.
7. خود را با دیگران مقایسه نكنید. هرگز خود یا موفقیتهاتان را با دیگران مقایسه نكنید و همواره به رقابت با خویش بپردازید؛ زیرا هر كس از شرایط و امكانات خاص خود برخوردار است.
8. ارتباط با خدا را حفظ و تقویت كنید. مهمترین روش كسب اعتماد به نفس، ارتباط با خداوند و نیایش با اوست. وقتى بتوانید حضور در محضر خالق هستى و كمال مطلق را احساس و به او تكیه و اعتماد كنید، بزرگىاش را دریابید، به او بپیوندید و بر او توكل كنید، به بزرگى شخصیت خویش، آگاه خواهید شد. بنابراین، با توكل و تكیه كردن بر قدرت خداوند و سپردن نتیجه‌ی هر كارى به خدا، اعتماد به نفس خود را صد چندان كنید.
9. از هدفهاى كوچک و متوسط شروع كنید. یكى از علل شكستهاى مكرر افراد كه منجر به احساس خودكم‌بینى و از دست دادن اعتماد به نفس مىشود، در نظر گرفتن هدفهاى بزرگ و دست‌نیافتنى است. براى این كه به خودباورى و اعتماد به نفس برسیم، لازم است ابتدا از یك هدف كوچکتر شروع كنیم تا با دست یافتن به آن و چشیدن طعم موفقیت، اعتماد به نفس در ما تقویت شود.
توكل از ماده‌ی وكالت، به معناى سپردن كارها به خداوند و اعتماد بر لطف اوست. راغب اصفهانى در مفردات مىنویسد: «توكل» اگر با حرف «على» بیاید، به معناى اعتماد كردن مىباشد. سید عبدالله شبر، یكى از عالمان بزرگ اخلاق در تفسیر توكل مىنویسد: «توكل، منزلى از منزل‌هاى دین و مقامى از مقامات اهل یقین، بلكه از درجات مقربین است. حقیقت توكل، همان اعتماد قلبى در همه‌ی كارها بر خداوند و صرف نظر كردن از غیر اوست و این، منافاتى با تحصیل اسباب ندارد؛ مشروط بر این كه اسباب را در سرنوشت خود، اصل اساسى نشمرد. بنابراین، توكل به معناى ترك فعالیت و كوشش جسمانى و تدبیر عقلانى نیست؛ چون این كار، در شریعت مقدس، حرام و قبیح است و در شرع مقدس اسلام، تلاش در امورى مانند صنعت، زراعت و سایر راههاى به دست آوردن روزى و تأمین معاش، امرى مطلوب و مورد تأكید است.1
بنابراین، توكل، مفهوم ظریف و دقیقى دارد كه در عین توجه داشتن به عالم اسباب، انسان را از غرق شدن در آن و دل بستن به غیر خدا و آلودگى به شرك، باز مىدارد. انسان، باید با كمال قدرت و قوت، از هر گونه وسیله مشروع براى پیروز شدن بر مشكلات بهره گیرد و موانع را از سر راه خود بردارد و با این حال، متكى به لطف پروردگار و قدرت بىپایان او باشد و پیروزى را تنها از او بداند. رسول گرامى اسلام صلىاللهعلیهوآله از جبرئیل علیهالسلام مىپرسد: «توكل بر خداوند متعال چیست؟ جبرئیل علیهالسلام در پاسخ گفت: حقیقت توكل، علم و آگاهى به این است كه مخلوق، نمىتواند زیانى برساند و نه سودى و نه چیزى ببخشد و نه از آن باز دارد و نیز توكل، مأیوس شدن از خلق است (یعنى همه چیز را از خدا و به فرمان او بداند).2
در حدیث دیگرى مىخوانیم كه توكل این است كه از غیر خدا نترسى.3
از این تعبیرات، به خوبى استفاده مىشود كه روح و حقیقت توكل، بریدن از مخلوق و پیوستن به خالق است. در عین حال، در روایات اسلامى این معنا كه مفهوم توكل، ترک استفاده از اسباب و وسایل عادى است، به شدت نفى شده است. در حدیث معروفى چنین آمده است: مرد عربى در حضور پیامبر صلىاللهعلیهوآله شتر خود را رها كرد و گفت: «توكلت على الله». پیامبر اكرم صلىاللهعلیهوآله فرمود: شتر را پایبند بزن و سپس توكل بر خدا كن (با توكل زانوى اشتر ببند).4
اصولاً مشیّت خداوند بر این قرار گرفته كه مردم در این عالم براى رسیدن به مقصود، از اسباب وسایل موجود كمك بگیرند. امام صادق علیهالسلام مىفرماید: «اراده الهى بر این قرار گرفته كه همه چیز مطابق اسباب جریان یابد، به همین جهت براى هر چیزى سببى قرار داده است.5
بنابراین، بىاعتنایى به عالم اسباب، نه تنها توكل نیست، بلكه به معناى بىتوجهى به سنتهاى الهى است و این، با روح توكل، ناسازگار است. به طور خلاصه، توكل بر خداوند، یعنى اعتماد كردن به او و واگذار كردن كار به او و تسلیم اراده او بودن و استقلال ندادن به اسباب و توجه كامل به مسبب الاسباب (خداوند)؛ یعنى در عین استفاده از اسباب، توجه داشته باشیم كه اسباب، از خود چیزى ندارند و در تأثیر، مستقل نمىباشند؛ بلكه تكیهگاه آنها نیز خداوند متعال است.6
برخى آثار و ثمرات توكل بر خداوند عبارتند از:
1. قوت قلب؛ امیر مؤمنان علیهالسلام مىفرماید: «ریشه و اصل قوت قلب، توكل بر خداست».7
2. رام شدن دشوارىها و آسان گشتن اسباب؛ امیر مؤمنان علیهالسلام مىفرماید: «هر كس بر خدا توكل كند، سختىها در برابرش رام و اسباب و وسایل، براى او آسان و هموار مىگردد».8
3. شكستناپذیر شدن؛ حضرت باقر علیهالسلام مىفرماید: «هر كس بر خداوند توكل و اعتماد كند، شكست نمىخورد و هر كس به دامن او چنگ زند، مغلوب نمىگردد».9
پىنوشت:
1. سید عبد الله شبر، اخلاق شبر، ص 275.
2. مجلسى، بحارالانوار، ج 68، ص 138.
3. همان، ص 143.
4. فیض كاشانى، المحجه البیضاء، ج 7، ص 426.
5. اصول كافى، ج 1، ص 183، ح 7.
6. ر.ك: سید محمد حسین طباطبایى، المیزان، ج 5، ص 239.
7. رى شهرى، میزان الحكمه، ج 1، ص 318.
8. غرر الحكم، شماره 9028. 9. میزان الحكمه، ج 4، 22547.
منبع: سایت پرسمان
