خداوند مالك حقیقى همه چیز در همه وقت است، ولى مالكیّت او در روز قیامت و معاد جلوهى دیگرى دارد در آن روز تمام واسطهها و اسباب قطع مىشوند.
نسبتها و خویشاوندىها از بین مىرود. مال و ثروت و فرزندان، ثمرى ندارند. بستگان و نزدیكان نیز فایدهاى نمىرسانند. نه زبان، اجازه عذر تراشى دارد و نه فكر، فرصت تدبیر. تنها راه چاره لطف خداوند است كه صاحب اختیار آن روز است.
الحمد لله رب العالمین
مالك حقیقى كیست؟
مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ (حمد4)(خدایى كه) مالك روز جزاست.
در اینجا تعبیر به" مالكیت خداوند" شده است، كه نهایت سیطره و نفوذ او را بر همه چیز و همه كس در آن روز مشخص مىكند، روزى كه همه انسانها در آن دادگاه بزرگ براى حساب حاضر مىشوند، و در برابر مالك حقیقى خود قرار مىگیرند، تمام گفتهها و كارها و حتى اندیشههاى خود را حاضر مىبینند، هیچ چیز حتى به اندازه سر سوزنى نابود نشده و به دست فراموشى نیفتاده است، و اكنون این انسان است كه باید بار همه مسئولیت هاى اعمال خود را بر دوش كشد، حتى در آنجا كه خود فاعل نبوده، بلكه بنیانگذار سنت و برنامهاى بوده است، باز باید سهم خویش را از مسئولیت بپذیرد.
مالكیّت خداوند، حقیقى است و شامل احاطه و سلطنت است، ولى مالكیّتهاى اعتبارى، از سلطهى مالك خارج مىشود و تحت سلطهى واقعى او نیست.
این مالكیت خدا نتیجه خالقیت و ربوبیت است، آن كس كه موجودات را آفریده و تحت حمایت خود پرورش مىدهد، و لحظه به لحظه فیض وجود و هستى به آنها مىبخشد، مالك حقیقى موجودات است.
اعتقاد به روز رستاخیز، و ایمان به آن دادگاه بزرگ كه همه چیز در آن بطور دقیق مورد محاسبه قرار مىگیرد، اثر فوق العاده نیرومندى در كنترل انسان در برابر اعمال نادرست و ناشایست دارد، و یكى از علل جلوگیرى كردن نماز از فحشاء و منكرات همین است كه نماز انسان را هم بیاد مبدئى مىاندازد كه از همه كار او با خبر است و هم بیاد دادگاه بزرگ عدل خدا
اما با آنكه خداوند مالك حقیقى همه چیز در همه وقت است، ولى مالكیّت او در روز قیامت و معاد جلوهى دیگرى دارد در آن روز تمام واسطهها و اسباب قطع مىشوند. «تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ» (بقره، 166) نسبتها و خویشاوندىها از بین مىرود. «فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ» ). مؤمنون، 101)
مال و ثروت و فرزندان، ثمرى ندارند. «لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ» (شعراء، 88) بستگان و نزدیكان نیز فایدهاى نمىرسانند. «لَنْ تَنْفَعَكُمْ أَرْحامُكُمْ» (ممتحنه، 3) نه زبان، اجازه عذر تراشى دارد و نه فكر، فرصت تدبیر. تنها راه چاره لطف خداوند است كه صاحب اختیار آن روز است.
به تعبیر دیگر
انسان در این دنیا گاه به كمك دیگرى مىشتابد، با زبانش از او دفاع مىكند، با اموالش از او حمایت مىنماید، با نفرات و قدرتش به كمكش برمىخیزد، و گاه با طرحها و نقشههاى گوناگون، او را زیر پوشش حمایت خود قرار مىدهد.
ولى آن روز هیچ یك از این امور وجود ندارد،
و به همین دلیل هنگامى كه از مردم سؤال شود لِمَنِ الْمُلْكُ الْیَوْمَ" حكومت امروز از آن كیست"؟! مىگویند:
لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ:" براى خداوند یگانه پیروز است!" (سوره مؤمن آیه 16).
اعتقاد به روز رستاخیز، و ایمان به آن دادگاه بزرگ كه همه چیز در آن بطور دقیق مورد محاسبه قرار مىگیرد، اثر فوق العاده نیرومندى در كنترل انسان در برابر اعمال نادرست و ناشایست دارد، و یكى از علل جلوگیرى كردن نماز از فحشاء و منكرات همین است كه نماز انسان را هم بیاد مبدئى مىاندازد كه از همه كار او با خبر است و هم بیاد دادگاه بزرگ عدل خدا.
در حدیثى از امام سجاد (علیه السلام) مىخوانیم:
«كان على بن الحسین اذا قرء مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ یكررها حتى یكادان یموت» : هنگامى كه به آیه" مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ" مىرسید، آن قدر آن را تكرار مىكرد كه نزدیك بود روح از بدنش پرواز كند.( تفسیر نور الثقلین جلد اول صفحه 19)
اما كلمه" یَوْمِ الدِّینِ":
لفظ «دین» در معانى گوناگون به كار رفته است:
الف: مجموعهى قوانین آسمانى. «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ» (آل عمران، 19)
ب: عمل و اطاعت. «لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ» (زمر، 3)
ج: حساب و جزا. «مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» «یَوْمِ الدِّینِ» در قرآن به معناى روز قیامت است كه روز كیفر و پاداش مىباشد. «یَسْئَلُونَ أَیَّانَ یَوْمُ الدِّینِ» (ذاریات، 12)
قیامت
مىپرسند روز قیامت چه وقت است؟
قرآن در مقام معرّفى این روز، چنین مىفرماید: «ثُمَّ ما أَدْراكَ ما یَوْمُ الدِّینِ. یَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئاً وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ» (انفطار، 18 19)
(اى پیامبر!) نمىدانى روز دین چه روزى است؟ روزى كه هیچ كس براىكسى كارآیى ندارد و آن روز تنها حكم و فرمان با خداست.
و نیز در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مىخوانیم كه فرمود: یَوْمِ الدِّینِ، روز حساب است.( مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث.)
«مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» نوعى انذار و هشدار است، ولى با قرار گرفتن در كنار آیهى «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» معلوم مىشود كه بشارت و انذار باید در كنار هم باشند. نظیر آیه شریفه دیگر كه مىفرماید: «نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ. وَ أَنَّ عَذابِی هُوَ الْعَذابُ الْأَلِیمُ» (حجر، 49 50) به بندگانم خبر ده كه من بسیار مهربان و آمرزندهام، ولى عذاب و مجازات من نیز دردناك است.
همچنین در آیه دیگر خود را چنین معرّفى مىكند: «قابِلِ التَّوْبِ شَدِیدِ الْعِقابِ» ( غافر، 3)
خداوند پذیرندهى توبه مردمان و عقوبت كنندهى شدید گناهكاران است.
در اوّلین سورهى قرآن، مالكیتَ خداوند عنوان شده است، «مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» و در آخرین سوره، مَلِكیت او. «مَلِكِ النَّاسِ»
پیامهای آیه:
1ـ خداوند متعال، از جهات مختلف قابل عبادت است و ما باید حمد و سپاس او را به جا آوریم. به خاطر كمال ذات و صفات او كه«الله» است، به خاطر احسان و تربیت او كه«رَبِّ الْعالَمِینَ»است و به خاطر امید و انتظار رحم و لطف او كه«الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» است و به خاطر قدرت و هیبت او كه«مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» است.
2ـ قیامت، پرتوى از ربوبیّت اوست. «رَبِّ الْعالَمِینَ» «مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ»
3ـ قیامت، جلوهاى از رحمت خداوند است. «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ»
آمنه اسفندیاری
تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ج1
2- تفسیر نمونه ج1
3- مجمع البیان
4- تفسیر نور الثقلین جلد 1
