مصحف فاطمه(س) چيست؟ چه زماني به وجود آمد؟ چه مطالبي را در بر دارد؟ و اکنون کجاست و در اختيار کيست؟ و ... پرسشهايي است که تا حدودي پاسخ آنها در اين نوشتار مختصر روشن مي‏ گردد.

محدثه : از نامهاي معروف فاطمه زهرا(س) محدثه است که امام صادق(ع) در سبب نامگذاري مادرش فاطمه به محدثه چنين مي‏ فرمايد:انما سميت فاطمة محدثة لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتناديها کما تنادي مريم بنت عمران. اينکه فاطمه(س) به محدثه نامگذاري شد چون فرشتگان پيوسته از آسمان فرود مي‏ آمدند و به فاطمه(س) خبر مي‏ دادند همانطور که به مريم دختر عمران خبر مي‏ دادند

فرشتگان خطاب به فاطمه(س) اين آيات را تلاوت مي‏ کردند:
يا فاطمة ان الله اصطفيک و طهرک و اصطفيک علي نساء العالمين * يا فاطمة اقنتي لربک واسجدي وارکعي مع الراکعين
فاطمه(س) به فرشتگان خبر مي‏ داد و آنان به او خبر مي‏ دادند و سخناني با يکديگر داشتند که در يکي از شبها فاطمه به آنها گفت: آيا مريم دختر عمران بر زنان عالم برتري ندارد؟
گفتند: مريم در روزگار خويش بانوي بزرگ زنان بود ولي خداوند عز و جل تو را در عصر خويش و در عصر او بزرگ بانوي زنان قرار داده است و تو «سيدة نساء الاولين و الآخرين‏» هستي
گر چه فرشتگان با کسي جز انبياء الهي گفتگو نداشتند، ولي چهار بانوي بزرگ در تاريخ انبياء بودند که پيامبر نبودند و در عين حال فرشتگان با آنان سخن مي‏ گفتند
الف) مريم، مادر حضرت عيسي عليه السلام
ب) همسر عمران مادر حضرت موسي و مريم عليهماالسلام
ج) ساره، مادر حضرت اسحاق و يعقوب عليه السلام
د) فاطمه زهرا سلام الله عليها

پيامبر اسلام(ص) در بستر بيماري از هوش رفته بود که در خانه کوبيده شد. فاطمه(س) فرمود: کوبنده در کيست؟ عرض کرد: مرد غريبي هستم و پرسشي از رسول خدا دارم اجازه ورود مي‏ دهيد؟ فاطمه پاسخ داد: برگرد خدا تو را رحمت کند! حال رسول الله مساعد نيست، رفت و سپس برگشت و در را زد و گفت: غريبي است که از رسول خدا اجازه مي‏ گيرد آيا به غريبان اجازه ورود مي‏ دهند؟ ناگاه رسول خدا(ص) به هوش آمد و فرمود: اي فاطمه! آيا مي‏ داني چه کسي است؟ عرض کرد: خير يا رسول الله! فرمود: اين همان است که جماعت‏ها را بهم مي‏ زند و لذتهاي دنيوي را از بين مي‏ برد او فرشته مرگ است! به خدا قسم پيش از من از احدي اجازه نگرفت و پس از من از کسي اجازه نخواهد گرفت و به سبب بزرگواري و کرامتي که در پيشگاه خداوند دارم تنها از من اجازه مي‏ گيرد به او اجازه ورود بده!
فاطمه فرمود: داخل شو خداوند تو را رحمت کند!
فرشته مرگ چون نسيم ملايمي وارد شد و فرمود: السلام علي اهل بيت رسول الله
اين جريان ناگوار از نوع سخناني است که فاطمه زهرا(س) با فرشته داشته است و به راستي که فاطمه محدثه است

پيدايش مصحف فاطمه
زهرا(س) پس از رحلت پيامبر(ص) ۷۵ يا ۹۵ روز، در جهان زندگي کرد. در اين مدت بسيار کوتاه که دوره صبر و استقامت، حمايت از حريم ولايت و در عين حال حزن و اندوه زهراي مرضيه بود; جبرئبل امين - فرشته وحي - بر او فرود آمد و با گزارشهايي که از منزلت پدر بزرگوارش در نزد خدا و نيز آينده تاريخ اسلام و تشيع الهام مي‏ کرد کتاب ارزشمندي به نام «مصحف فاطمه(س)» براي امامان معصوم(ع) به يادگار ماند

امام صادق(ع) در پاسخ به محدثاني که در باره مصحف فاطمه(س) سؤال کردند مدت طولاني سکوت کرد سپس فرمود:انکم لتبحثون عما تريدون و عما لا تريدون ان فاطمة مکثت ‏بعد رسول الله(ص) خمسة و سبعين يوما و کان دخلها حزن شديد علي ابيها و کان جبرئيل(ع) ياتيها فيحسن عزاءها علي ابيها و يطيب نفسها و يخبرها عن ابيها و مکانه و يخبرها بما يکون بعدها في ذريتها و کان علي(ع) يکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة

شما در باره چيزهايي که چه لازم داريد و يا لازم نداريد جستجو و تحقيق مي‏ کنيد. فاطمه(س) پس از رسول خدا هفتاد و پنج روز حيات داشت و بر اثر رحلت پدرش اندوه فراوان بر او وارد گشت، جبرئيل( فرشته وحي ) پيوسته بر او فرود مي‏ آمد و ناگواريها و اندوه جدايي پدر را به خوبيها جلوه مي‏ داد و به جانش آرامش مي‏ بخشيد. به او از پدر و جايگاه بلندش در نزد پروردگار خبر مي‏ داد و نيز از حوادث آينده که بعد از فاطمه(س) نسبت‏به فرزندانش واقع خواهد شد گزارش مي‏ داد. علي(ع) تمام آن گزارشها و اخبار را مي‏ نوشت که همين مصحف فاطمه(س) را شکل داد.

در حديث ديگري امام صادق(ع) در پاسخ محدثي که سؤال کرد: مصحف فاطمه چيست؟ چنين فرمود: خداوند متعال زماني که پيامبر را قبض روح کرد،بر فاطمه(س) از اثر رحلت پيامبر(ص) اندوهي وارد شد که جز خداي عز و جل کسي نمي‏ داند چه حزني بود. لذا خداوند فرشته‏اي را به سوي او فرستاد تا غم و اندوهش را برطرف نمايد و با او سخن گويد. فاطمه(س) جريان را به اميرالمؤمنين گزارش داد و علي(ع) فرمود: هر وقت ورود فرشته را احساس کردي و صدايش را شنيدي به من بگو و مرا از سخنانش آگاه کن. بنابراين اميرالمؤمنين(ع) آنچه را که مي‏ شنيد مي‏ نوشت تا آنکه از سخنان و گزارشهاي نوشته شده مصحفي به وجود آمد.

با دقت در اين دو حديث‏ شريف مي‏ توان گفت:
الف: مصحف فاطمه(س) در فاصله زماني پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) تا شهادت صديقه طاهره(س) به وجود آمده است.
ب: مصحف فاطمه(س) سخن وحي است که توسط جبرئيل امين(ع) به فاطمه زهرا(س) الهام شده است.
ج: مصحف فاطمه(س) به دست مبارک مولا علي(ع) نوشته شده است.

نشانه امامت
مصحف فاطمه(س) به عنوان اسرار رسالت و امامت، تنها در دست ائمه معصومين (عليهم‏السلام) به يادگار ماند و در بين حجتهاي خدا در روي زمين يکي پس از ديگري دست‏به دست گشت که در اختيار داشتن آن را يکي از نشانه‏هاي امامت دانسته‏اند.

امام رضا(ع) وقتي علامت و نشانه‏هاي امام معصوم را شمارش کرد فرمود :و يکون عنده مصحف فاطمة سلام الله عليها. مصحف فاطمه(س) در نزد او از نشانه‏هاي امامت مي‏ باشد.

روايات بسياري دلالت دارد بر اينکه «جامعه‏»، «جفر» و «مصحف فاطمه(س)» در نزد ائمه است که در فرصت مناسب به آنها مراجعه و مشکلات و نيازهاي فکري و علمي انسانها را حل مي‏ کردند. تمام اين آثار گنجينه‏هاي گرانبهايي از معارف و دانشها بود که تصور آنها در افکار مادي ذهن بشر نمي‏ گنجد

ابوبصير مي‏ گويد: به حضور امام صادق(ع) رسيدم و عرض کردم: قربانت گردم! از شما سؤالي داردم، راستي در اينجا کسي( نامحرمي ) هست که سخن مرا بشنود؟
امام صادق(ع) پرده‏اي را که ميان آنجا و حجره ديگر بود بالا زد و در آنجا سر کشيد سپس فرمود: اي ابا محمد! هر چه مي‏ خواهي بپرس:

آنگاه فرمود: اي ابا محمد! همانا «جامعه‏» نزد ما است و مردم چه مي‏ دانند «جامعه‏» چيست؟ عرض کردم: قربانت‏شوم! جامعه چيست؟ فرمود: طوماري است ‏به طول هفتاد ذراع با املاء رسول خدا و دستخط علي(ع) که تمام حلال و حرام و همه نيازهاي مردم در آن موجود است‏حتي جريمه خراش
و آنگاه فرمود: همانا «جفر» در نزد ما است و مردم چه مي‏ دانند «جفر» چيست؟
عرض کردم: جفر چيست؟ فرمود: مخزني از چرم است که علم پيامبران و اوصياء و دانشمندان گذشته بني‏اسرائيل در آن وجود دارد.
و آنگاه فرمود: همانا مصحف فاطمه(س) در نزد ما است و مردم چه مي‏ دانند که مصحف فاطمه(س) چيست؟
و ان عندنا لمصحف فاطمه(س) و ما يدريهم ما مصحف فاطمه سلام الله عليها

ابوعبيده حذاء مي‏ گويد: ابوجعفر امام محمدباقر(ع) ، خطاب به من فرمود: اي ابا عبيده! کسي که نزد او شمشير رسول الله، زره، پرچم برافراشته‏اش و مصحف فاطمه(س) باشد، چشم روشني دارد.راوي نقل مي‏ کند در محضر امام صادق(ع) بودم که جمعي از محدثان نيز در مجلس حضور داشتند يکي از محدثان خطاب به امام عرض کرد: قربانت گردم! عبدالله بن‏حسن در باره امامت و خلافت مي‏ گويد: اين منصب از آن ماست وبه ديگران نخواهد رسيد! امام صادق(ع) پس از سخناني فرمود: چه شگفت‏انگيز است از عبدالله! مي‏ پندارد که پدرشعلي(ع) امام نبوده؟ ولکن به خدا قسم (در حالي که با دست‏به سينه‏اش اشاره مي‏ کرد) اسرار نبوت و نيز شمشير و زره رسول الله در نزد ما است.و عندنا و الله مصحف فاطمة‏، به خدا قسم مصحف فاطمه(س) در نزد ما است.

مصحف فاطمه(س) قرآن نيست
برخي از نااهلان و يا مغرضان بر شيعه خرده گرفته‏اند که شيعيان قرآن ديگري تراشيده‏اند! و ممکن است در عصر حاضر نيز چنين اتهاماتي را وارد کنند و ناآگاهانه به باد انتقاد بگيرند. اين انتقادهاي نابخردانه و اهانت‏هاي ناروا ممکن است از چند چيز نشات گيرد.
الف: عدم رجوع به متون و منابع حديثي و جوامع روايي شيعي و ناآگاهي و عدم اطلاع از اينکه تشيع که قائل است زهراي مرضيه(س) داراي کتاب و مصحف بوده است مقصود چيست؟
ب: عناد و لجاجت ‏با انديشه‏هاي اسلام ناب و باورهاي اعتقادي و معارف که از طريق امامان معصوم(ع) اين حجت‏هاي خدا در روي زمين در اختيار انسانها گذارده شد
ج: ذهنيت و تصوري که پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) در اذهان مسلمانان حتي اصحاب و ياران پيامبر از کلمه «مصحف‏» بود، چرا که «مصحف‏» بيشتر به نوشته‏هايي از آيات قرآن اطلاق مي‏ شد و در آن زمان مصحفهاي متعددي وجود داشت و شخصيتي که داراي مصحف بود به همو نسبت مي‏ دادند مثل اينکه مي‏ گفتند مصحف علي(ع) به اعتبار اينکه مولا علي(ع) داراي مصحف بود. البته هم‏اکنون نيز تعبير «مصحف شريف‏» به قرآن مجيد شهرت بسيار دارد

گرچه چنين استعمالي در آن زمان شهرت فراوان داشت ولي اين‏طور نبوده که مصحف تنها به نوشته‏هاي آيات قرآن گفته شود بلکه نظرشان به معناي لغوي مصحف بوده چرا که به مجموعه صحيفه‏هاي نوشته شده بين دو جلد که به صورت کتاب درآمده باشد مصحف يا مصحف مي‏ گويند، بنابراين به مجموعه صحيفه‏ها و نوشته‏هايي که در موضوعات و مطالبي غير از آيات قرآن نوشته شده باشد مصحف اطلاق مي‏ گردد و مصحف فاطمه(س) به همين اعتبار است

ابوبصير مي‏ گويد: در محضر امام صادق(ع) بودم و پرسيدم:و ما مصحف فاطمه؟ قال: مصحف فيه مثل قرآنکم ثلاث مرات، و الله ما فيه من قرآنکم حرف واحد.
مصحف فاطمه چيست؟ فرمود: مصحفي است‏سه برابر قرآن که در دست‏شما است، ولي به خدا قسم حتي يک حرف از قرآن شما هم در آن نيست

اين حديث آشکار مي‏ سازد که مصحف فاطمه(س) از نظر کميت و حجم سه برابر قرآن است ولي از نظر محتوا و مطالب حتي يک حرف از ظاهر قرآن هم در آن وجود ندارد

علامه مجلسي در توضيح اين حديث مي‏ نويسد: ممکن است کسي اين شبهه را کند که در احاديث‏بسياري وارد شده قرآن همه احکام را در بردارد و نيز مشتمل بر حوادث و گزارشهاي حال و آينده تاريخ است. پس مصحف فاطمه در پي چه چيزي است و اين حديث چگونه معنا مي‏ شود؟
در پاسخ شبهه مي‏ گويد: آري قرآن چنين است ولي ممکن است منظور از مصحف معاني و تاويلاتي باشد که ما از قرآن نمي‏ فهميم نه معناي ظاهري که از الفاظ درک مي‏ کنيم و مي‏ فهميم. لذا مقصود از قرآن شما همان الفاظ ظاهري قرآن است که در مصحف فاطمه(س) وجود ندارد

محمد بن‏مسلم از امام باقر و يا از امام صادق(ع) چنين نقل کرده است:و خلفت فاطمة مصحفا ما هو قرآن ولکنه کلام من کلام الله انزل عليها. فاطمه(س) مصحفي را به يادگار گذاشت که آن مصحف قرآن نيست ولي سخني از سخن خداست که بر فاطمه(س) نازل کرده است.

مصحف فاطمه(س) و علم الهي
دانشهايي که بشر آنها را کسب مي‏ کند بسيار جزئي و محدود است و پس از مدتي فراموشش مي‏ شود و نسبت‏به علوم و دانشهايي هم که در آينده وجود مي‏ آيد بي‏اطلاع است. لذا تنها به علومي واقف است که در حال حاضر به آنها دسترسي پيدا کرده است. اصطلاحات و دانش گذشته را کم کم از ياد مي‏ برد و از آينده هم آگاهي ندارد

ولي خداوند متعال که عالم مطلق است علم او محدود به زمان نيست و گذشته و حال و آينده در نزد او يکسان است. اين دانش و حکمت‏خدايي که زمان را در مي‏ نوردد و تنها در اختيار اوست ‏شمه‏اي از آن را به هر کس که اراده کند عطا مي‏ کند

يؤتي الحکمة من يشاء و من يؤت الحکمة فقد اوتي خيرا کثيرا" حکمت را به هر که مشيتش تعلق گيرد مي‏ دهد و آن کس که حکمت داده شده است همانا خيري بسيار داده شده است.

البته اين دانش و اسرار الهي در حد اعلاي آن به پيشوايان دين ارزاني گشته است و مصحف فاطمه(س) مصداق بارزي از معارف و دانشهاي خدايي است که به زهراي مرضيه(س) الهام شد و به عنوان اسرار نبوت و امامت در اختيار ائمه معصومين (عليهم‏السلام) قرار گرفت. بنابراين دانش و حکمت‏هاي موجود در مصحف فاطمه(س) از سوي خدا است که محدود به زمان و مکان نيست و قابل قياس با دانشهاي بشري نيست

مطالب مصحف فاطمه
ابوبصير مي‏ گويد: از امام محمدباقر(ع) از مصحف فاطمه(س) پرسيدم. فرمود: پس از رحلت پدرش بر فاطمه(س) نازل گشته است، عرض کردم: آيا در آن چيزي از آيات قرآن است؟ فرمود: چيزي از آيات قرآن در آن نيست، عرض کردم: برايم آن را توضيح دهيد.
فرمود: خبرهاي عصر حاضر و نيز خبرهايي که تا روز قيامت اتفاق خواهد افتاد در آن موجود است. خبر آسمانها و شماره فرشتگان آسماني، تعداد و نامهاي تمام کساني که خداوند آنها را آفريده است. نامهاي رسولان، نامهاي تکذيب‏کنندگان و اسامي همه مؤمنان و کافران از آغاز آفرينش تا فرجام در آن موجود است

اسامي و معرفي هر يک شهرهايي که در شرق و غرب زمين است، تعداد مؤمنان و کافران هر شهر، اوصاف تکذيب‏کنندگان و نيز اوصاف ملت‏هاي گذشته و تاريخ آنها، طغيانگراني که حاکم‏اند تعداد آنها و زمان حکومتشان، نامهاي پيشوايان و اوصاف آنها و آنچه در زمين يکي پس از ديگري مالک مي‏ شوند، شرح حال بزرگان آنها و هر کس که در ادوار آينده بيايد در مصحف موجود است، اوصاف بهشتيان و تعداد کساني که وارد بهشت‏خواهند شد، اوصاف جهنميان و نامهاي آنها در مصحف موجود است

دانش قرآن آن‏طور که نازل شده، دانش تورات و انجيل آن‏طور که نازل گشته‏اند و دانش زبور و شماره درختهايي که در تمام بلاد است در مصحف موجود است

اخباري که جبرئيل بر فاطمه(س) وحي مي‏ کرد

جبرئيل - فرشته وحي - که پس از رحلت پيامبر(ص) بر فاطمه نازل مي‏ شد دو قسم گزارش و اخبار به او وحي مي‏ کرد. و يخبرها عن ابيها و مکانه و يخبرها بما يکون بعدها في ذريتها
الف: از پدرش و جايگاه و منزلتي که در نزد پروردگار داشت‏خبر مي‏ داد.
ب: از حوادث تلخ آينده تاريخ که پس از شهادت صديقه طاهره(س) نسبت‏به فرزندانش از ناحيه دشمنان اهل بيت واقع خواهد شد گزارش مي‏ داد.
بنابراين مصحف فاطمه(س) اين دو نوع گزارش و اخبار را هم در بردارد.


پيشگويي
ائمه معصومين (عليهم‏السلام) به مصحف فاطمه(س) مراجعه و حوادث آينده را پيش از وقوع آن يادآوري مي‏ کردند. حماد بن‏عثمان مي‏ گويد: از امام صادق(ع) شنيدم که فرمود: زنادقه در سال ۱۲۸ قمري، قيام مي‏ کنند و اين سخن را که مي‏ گويم به خاطر آن است که در مصحف فاطمه(س) نگاه کردم
وليد بن‏صبيح مي‏ گويد: امام صادق(ع) به من فرمود: اي وليد! من در مصحف فاطمه(س) دقت کردم و از آن مساله که پرسيدي، چيزي در باره فرزندان فلاني، در آن نديدم جز گرد و غباري که بر اثر سم اسبان بلند مي‏ شود

نامهاي انبياء و حاکمان

امام صادق(ع) مي‏ فرمايد: اما مصحف فاطمه(س) هر نوآوري که به وجود بيايد و نيز نامهاي کساني که تا روز قيامت مي‏ آيند و حکومت دارند، در آن موجود است
فضيل سکره مي‏ گويد: به محضر امام صادق(ع) مشرف شدم که خطاب به من فرمود: اي فضيل! آيا مي‏ داني در چه چيزي پيش از اين نگاه مي‏ کردم؟! عرض کردم: خير! فرمود: من در کتاب فاطمه(س) نگاه مي‏ کردم، البته حاکمي نيست که حکومت کند مگر آنکه نام او و نام پدرش در کتاب فاطمه نوشته شده است و براي فرزند حسن اثري در آن نديدم .

عبدالملک بن‏اعين مي‏ گويد: به امام صادق(ع) عرض کردم که زيديه و معتزله اطراف محمد بن‏عبدالله را گرفته‏اند، آيا او حاکم خواهد شد؟ در پاسخ فرمود: به خدا قسم نزد من دو کتاب است که در آن کتابها نام هر پيامبر و نام هر حاکمي که در زمين حکومت کند موجود است. خير! به خدا قسم که محمد بن‏عبدالله هيچ کدام از اينها نيست
معلي بن‏خنيس مي‏ گويد: امام صادق(ع) فرمود: هيچ پيامبر و جانشين پيام‏آور و حاکمي نيست مگر آنکه در کتابي که نزد من موجود است، اسم آنها ذکر شده است. خير! به خدا قسم که از محمد بن‏عبدالله بن‏حسن در آن نامي نيست

در دست چه کسي است؟
ابوبصير مي‏ گويد: به امام محمد باقر(ع) عرض کردم: جانم فدايت! پس از رحلت جانسوز فاطمه(س) آن مصحف به چه کسي انتقال گرديد؟
فرمود: فاطمه(س) شخصا آن را به اميرالمؤمنين(ع) تحويل داد و پس از شهادت علي(ع) به امام حسن(ع) منتقل گشت و پس از او به امام حسين(ع) و آنگاه در خاندان حسين(ع) دست‏به دست گشت تا اينکه به صاحب الامر(عج) تحويل داده شد.

منبع: ماهنامه کوثر شماره 8