پالس اكسيمتري: علامت حياتي پنجم

Pulse Oximetery: Fifth Vital Sign

پالس اكسيمتري (ارزيابي از نظر هيپوكسي): روشي براي تعيين هيپوكسي در بيماران است و درصد هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن را نشان مي‌دهد.

پالس اكسيمتري: بررسي غيرتهاجمي اشباع اكسيژن شرياني مي‏باشد كه از طريق اتصال يك گيره يا پروب به لاله‏ی گوش يا انگشت بيمار ممكن مي‌گردد. درصد بيان‏شده در واقع نسبت اكسيژن به هموگلوبين است.

پالس اكسيمتري: علامت حياتي پنجم

Pulse Oximetery: Fifth Vital Sign

پالس اكسيمتري (ارزيابي از نظر هيپوكسي): روشي براي تعيين هيپوكسي در بيماران است و درصد هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن را نشان مي‌دهد.

پالس اكسيمتري: بررسي غيرتهاجمي اشباع اكسيژن شرياني مي‏باشد كه از طريق اتصال يك گيره يا پروب به لاله‏ی گوش يا انگشت بيمار ممكن مي‌گردد. درصد بيان‏شده در واقع نسبت اكسيژن به هموگلوبين است.

پالس اكسيمتر (Pulse Oximeter): دستگاهي است كه براي اندازه‏گيري ميزان هموگلوبين اشباع با اكسيژن بكار مي‌رود و يك وسيله‏ی غيرتهاجمي مي‌باشد كه براي مانيتورينگ ممتد غيرتهاجمي اشباع اكسيژن عملي هموگلوبين شرياني (PR و SPO₂) در بيماران بزرگسال، اطفال، شيرخواران و نوزادان، در محيط‏هاي بيمارستان‏ها، درمانگاه‏ها، آمبولانس‏ها و منازل استفاده می‏شود.

آشنایی با دستگاه پالس اكسيمتر

پالس اكسيمتر يك پروب حساسه و يك مانيتور با صفحه‌ي ديجيتال دارد. حسگر شامل دو ديود منتشر كننده‏ي نور و دو سنسور است.

يكي از ديودها نور تقريباً قرمز، يعني طول موج مخصوص هموگلوبين داراي اكسيژن (هموگلوبين اشباع) را منتشر مي‌كند و ديود ديگر نور مادون قرمز، يعني طول موج مخصوص هموگلوبين بدون اكسيژن (هموگلوبين غير اشباع) را منتشر مي‏كند.

هر كدام از دو نوع هموگلوبين ميزان خاصي از نور منتشر شده را جذب مي‌كنند و از رسيدن آن به سنسور مربوطه جلوگيري مي‌كنند. اگر نور كمتري به سنسور برسد به اين معني است كه ميزان بيشتري از هموگلوبين مربوطه در خون وجود دارد. سپس دستگاه پالس اكسيمتر نسبت نور تقريباً قرمز و مادون قرمز دريافت شده را محاسبه مي‌كند تا درصد اشباع اكسيژن( SpO2) را مشخص كند.

گيره‌ي پروب حساسه‌ي پالس اكسيمتر تا اندازه‌اي شبيه گيره‌ي لباس است. گيره‏ي پروب حساسه را بر روي نوعي بستر مويرگي، محيطي مانند نوك انگشت دست، نوك انگشت پا، لاله‏ي گوش يا روي پل بيني بيمار مي‏توانيد وصل كنيد. در شيرخواران مي‌توانيد حسگر را به دور پاشنه‌ي پا پيچيده و با نوار محكم نمائيد.

پالس اكسيمتر اشباع اكسيژن خون شرياني را اندازه‌گيري مي‏كند، لذا پروب بايد در ناحيه‌اي قرار گيرد كه نور از طريق جريان خون شرياني تابانده شود.

از آنجايي كه هموگلوبين 98٪ اكسيژن را در خون حمل مي‏كند و پلاسما تنها 2٪ آن را به همراه مي‌برد، پالس اكسيمتري به شكل صحيح ميزان اكسيژن رساني محيطي را تجزيه و تحليل مي‏كند. اگر اندازه‏گيري اكسيژن با پالس اكسيمتر بدرستي صورت گرفته باشد، اشباع اكسيژن خوانده شده، حداكثر 2٪ با مقدار خوانده شده در ABG اختلاف خواهد داشت (البته وقتي كه اشباع اكسيژن بين 84 تا 98 درصد باشد).

دستگاه پالس اكسيمتر ميزان اشباع اكسيژن هموگلوبين را در بافت‌هاي محيطي اندازه‌گيري نموده و درجه اشباع اكسيژن را در خون بيمار نشان مي‌دهد.

اين دستگاه بصورت قابل اعتمادي وضعيت قلبي تنفسي بيمار را نشان مي‌دهد، چرا كه مي‏تواند به شما بگويد كه چگونه عروق محيطي در سيستم گردش خون بيمار اكسيژن‌گيري مي‌كنند. همچنين كيفيت و تأثير مداخلات شما را مانند اكسيژن‏درماني، دارو دادن، ساكشن كردن و كمك‌هاي تنفسي تعيين مي‌كند.

مثلاً در هواي اتاق عدد مربوط به بيمار 92٪ است. بعد از دو دقيقه اكسيژن‏درماني با جريان و غلظت بالا، این عدد به 99٪ مي‌رسد و يك بهبود قطعي را نشان مي‏دهد.

پالس اكسيمتر اغلب سريعتر از ارزيابي فشار خون، نبض و تنفس، مشكلات موجود در اكسيژن‏رساني را نشان مي‌دهد.

کارآیی دستگاه پالس اكسيمتر در ارزیابی هیپوکسی

پالس اكسيمتر ابزار مناسبي است كه مي‌تواند هيپوكسي را پيش از بروز علائم و نشانه‌هاي آن تشخيص دهد و علاوه بر تشخيص هيپوكسي ابزار مناسبي براي پايش كارآيي لوله‏ی هوايي و اكسيژن‏درماني به منظور تشخيص بهبودي يا بدتر شدن بيمار نيز محسوب مي‌شود.

به عنوان مثالي از كارآيي پالس اكسيمتر به عنوان يك ابزار پايش، بيماري را ذكر مي‌كنيم كه دچار نشانه‌هاي واضحي در ديسترس تنفسي است و حين اينكه همكارتان او را براي تجويز اكسيژن به وسيله ماسك يك‏طرفه آماده مي‌سازد، شما به او پالس اكسيمتر وصل مي كنيد.

ابتدا پالس اكسيمتر عدد SpO2 را 82٪ نشان مي‌دهد كه حاكي از هيپوكسي شديد است. به‏دنبال استفاده از ماسك يك‏طرفه با جريان ۱۵ lpm، عدد پالس اكسيمتري افزايش مي‌يابد. پس از 10 دقيقه تجويز اكسيژن، SpO₂ بيمار به 99٪ مي‏رسد. لذا مشاهده می‏کنیم که درصدهای پالس اكسيمتر، بهبودي قابل‏توجه وضعيت بيمار را نشان مي‏دهند.

از طرفي اگر SpO2بيماري كه تحت ماسك يك طرفه قرار دارد، 93٪ بوده و در حال افت باشد، بدین معناست که وضعيت بيمار بدتر شده و ممكن است براي حفظ يا افزايش سطح اكسيژناسيون نيازمند استفاده از ونتيلاسيون با فشار مثبت باشد.

يك نكته: اگر بيمار مدتي است كه تحت ماسك يك طرفه با فشار 15 lpm قرار دارد و عدد پالس اكسيمتر او نزديك 95٪ يا كمتر است، اين وضعيت نيز بيانگر هيپوكسيك بودن بيمار است. احتمال مي‌رود كه با برداشتن ماسك، عدد پالس اكسيمتر به‏سرعت كاهش يابد.

SpO2 معادل 90٪، هيپوكسي قابل‏توجه را نشان مي‏دهد.

پالس اكسيمتر درصد هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن را به صورت درصد SpO2 نشان مي‌دهد كه در واقع مقدار خوانده شده به وسيله‌ي پالس اكسيمتر است. مقدار طبيعي آن براي شخصي كه در هواي اتاق تنفس مي‌كند بین 97 تا 99 درصد است. SpO2 كمتر از 95٪ مي‌تواند حاكي از هيپوكسي باشد. بنابراين SpO2₀ کمتر از ۹۵٪ را بايد مورد بررسي قرار داد.

اشباع طبيعي اكسيژن در سطح دريا بايد بين 96٪ و 100٪ باشد.

دركل، اگر عدد به دست آمده زير 95٪ باشد به شوك، هيپوكسي يا مشكل تنفسي شك كنيد. درمان مناسب راه هوايي و اكسيژن تكميلي به بيمارتان بدهيد و از نظر تغييرات بيشتر، به‏دقت وي را تحت نظر بگيريد. عدد زير 90٪ نیز به درمان جدي راه هوائي، ونتيلاسيون با فشار مثبت و تجويز اكسيژن نياز دارد. بيمار غيرهوشيار ممكن است نيازمند كنترل مهاجم راه هوایي و ونتيلاسيون با فشار مثبت باشد.

به عنوان يك راهنما: SpO2طبیعی بين 95 تا 99 درصد است.

اعداد 91 تا 94 درصد بر هيپوكسي خفيف دلالت كرده و نياز به ارزيابي بيشتر و تجويز اكسيژن مكمل را توجيه مي‌كنند.

اعداد 86 تا 9۰ درصد، هيپوكسي متوسط را نشان مي‌دهند و معمولاً بايد به اين بيماران، البته با رعايت احتياط در مورد مبتلايان به COPD، اكسيژن مكمل 100٪ تجويز شود.

اعداد 85% يا كمتر نیز، هيپوكسي شديد را نشان داده و به مداخله‌ي فوري شامل تجويز اكسيژن ۱00٪، تهويه‏ي مصنوعي و يا هردو نياز دارند.

هدف شما حفظ و نگهداري SpO2 در حد طبیعی (95 تا 99 درصد) است.

انديكاسيون‏هاي پالس اكسيمتر

پالس اكسيمتر را بايد در تمام شرايطي كه وضعيت اكسيژن بيمار نگران‏كننده است يا حتي به ميزان كم مشكوك به هيپوكسي هستيم به كار گرفت. در بسياري از سيستم‏هاي اورژانس، در تمام شرايط اورژانسي براي بيماران، پالس اكسيمتر گذاشته مي‌شود. عدد پالس اكسيمتر گاه به عنوان "ششمين علامت حياتي" خوانده مي‌شود.

اين امر نشان مي‌دهد كه عدد پالس اكسيمتر يك معيار استاندارد براي سنجش وضعيت بيمار در كنار تنفس، نبض، پوست، مردمك و فشار خون است.

انديكاسيون‏هاي پالس اكسيمتر:

1. بررسي درصد اكسيژن اشباع شده شرياني (بررسي درصد اشباع اكسيژن خون شرياني).
2. يك روش غيرتهاجمي جهت سنجش اشباع هموگلوبين‏ها از اكسيژن در بيماران با احتمال هيپوكسي.
3. همراهي و حمايت از بيمار تا زمان رفع اشكالات مربوط به اختلالات تنفسي در بيماران.
4. بررسي ميزان اكسيژن خون در طي عمل جراحي در اتاق عمل.
5. بررسي ميزان اكسيژن خون در ضمن اقدام درماني در راه هوايي بيمار، گذاشتن لوله‏ی تراشه و ساكشن كردن ترشحات و راه هوايي.
6. بررسي ميزان اكسيژن خون در ضمن انتقال بيمار.
7. بررسي ميزان اكسيژن خون در ضمن نقل و انتقال بيماراني كه اختلالات تنفسي دارند.
8. بررسي ميزان افزايش اكسيژن خون در بيماراني كه اكسيژن دريافت مي‏كنند.
9. همراهي با بيمار.
10. بررسي ميزان اكسيژن خون شرياني در بيماراني كه از دستگاه تهويه‏ی مصنوعي جدا شده و تحت مراقبت‏های جداسازي از دستگاه مي‏باشند.

محدوديت‏هاي پالس اكسيمتر

احتمال محاسبه‏ی غلط در اكسيمتري نادر است. زماني كه چنين اتفاقي رخ دهد، دستگاه اغلب پيام خطا يا صفحه‌ي بدون نوشته‏اي را توليد مي‏كند.

پالس اكسيمتر براي تعيين درصد درست، نيازمند جريان ضرباني خون شرياني مي‌باشد. هر وضعيتي كه جريان خون ناحيه‏ی متصل به پروب را دچار اختلال نمايد، باعث اشتباه شدن درصد پالس اكسيمتر مي‏شود.

عوامل متعددي بر صحت پالس اكسيمتري اثر مي‌گذارند و باعث مي‌شوند كه پالس اكسيمتر درصد نادرست را نشان داده يا اصلاً درصدي نشان ندهد که در پست بعدی به معرفی این عوامل می‏پردازیم.

 علل محاسبه‏ي غلط دستگاه پالس اکسیمتر

علل محاسبه‏ي غلط دستگاه پالس اکسیمتر عبارتند از:

1.  شوك يا هيپوپرفيوژن مربوط به از دست دادن خون يا خون‏رساني ضعيف.

2.  كافي نبودن جريان خون درون بافت (هيپوولمي يا هيپوترمي).

3.  مطابقت نداشتن سرعت ضربان يا موج نبض پالس اكسيمتر با نبض واقعي بيمار.

4.  برق قوي.

5.  ناهنجاري‌هاي خاص هموگلوبين.

6.  عدم وجود نبض در يك اندام.

7.  آنمي؛ اگرچه در بيماراني كه به شدت آنميك هستند، ممکن است SpO₂ نرمال باشد، ولي مقدار كل هموگلوبين در دسترس براي حمل اكسيژن، ممكن است به طور قابل توجهي كاهش يافته باشد، به طوري كه بيمار در سطح سلولي دچار هيپوكسي شده باشد.

8.  انقباض عروق محيطي (سپسيس، هيپوترمي يا آسيب اندام‏ها بر اثر سرما).

9.  لاك ناخن (در صورت اتصال پروب به انگشت دست).

اگر بيمار به انگشتان خود لاك زده است، گيره‌ي پالس اكسيمتر را به طرفين انگشت وصل كنيد يا اينكه با استون، لاك را پاك نماييد.

10.  رنگ حنا.

اگر بيمار انگشتان دست‏ها و پاهاي خود را حنا كرده باشد، پالس اكسيمتر عددي را نشان نداده و پیغام "سنسور را چک کنید" ظاهر مي‌شود.

11.  عدم تطابق تعداد نبض واقعي بيمار با تعداد نبضي كه پالس اكسيمتر نشان مي‌دهد.

اكثر پالس اكسيمترها علاوه بر درصد اشباع، تعداد نبض را نيز نشان مي‌دهند. اگر تعداد نبضي كه توسط پالس اكسيمتر نشان داده مي‌شود با تعداد نبض واقعي بيمار برابر نباشد، احتمال اينكه پالس اكسيمتر، درصد اشباع اكسيژن و جريان خون را نيز به درستي نشان ندهد، بالا مي‏رود. بنابراين عددSPO2 احتمالاً دقيق نيست.

12.  مسموميت با مونوكسيد كربن.

در مسموميت با مونوكسيد كربن (CO)، عدد پالس اكسيمتر (عدد درجه‌ي اشباع) به ميزان بسيار زيادي بالا خواهد بود كه كاملا غيردقيق است. در حاليکه دستگاه، SpO2 را 100% نشان مي‌دهد، بافت‏هاي بيمار شديداً ايسكميك هستند و بيمار ممكن است كاملا هيپوكسيك باشد. در واقع چون پالس اكسيمتر درصد هموگلوبين اشباع را نشان مي‏دهد، اين واقعه رخ مي‏دهد. پروب پالس اكسيمتر نمي‌تواند بين هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن يا مونوكسيد كربن افتراق قائل شود، لذا دستگاه،  SpO2را 100% نشان می‏دهد، در حالیکه هموگلوبين بيمار، به جاي اكسيژن با مونوكسيد كربن اشباع شده است.

از آنجا كه تمايل هموگلوبين به مونوكسيد كربن، 200 تا 300 بار بيش از تمايل آن به اكسيژن است، بخش عمده‌ي هموگلوبين خون با مونوكسيد كربن اشباع مي‌شود. اين امر باعث ايجاد وضعيت هيپوكسيك كشنده مي‏شود، اما پالس اکسیمتر، SpO2 را بالا نشان می‏دهد. در اين وضعيت بايد بيمار را به صورت كلي ارزيابي كنيد. عدد SpO2تنها يك ابزار در ارزيابي بيمار است.

 

تميز كردن يا ضد عفوني نمودن سنسور پالس اكسيمتر

به منظور تمیز کردن یا ضد عفونی نمودن سنسور پالس اکسیمتر (Cleaning or disinfecting the Sensor)، رعایت نکات زیر توصیه می‏گردد:

1. قبل از تميز كردن يا ضد عفوني نمودن، سنسور را از مانيتور جدا كنيد.
2. قبل از متصل نمودن سنسور به بيمار جديد، آنرا تميز يا ضد عفوني كنيد.
3. سنسور و سطوح تماس آن با بيمار را با يك پارچه‏ی نرم و مرطوب شده با آب يا محلول آب و صابون ملايم، تميز يا ضد عفوني نمائيد.
4. ماده‏ی تميز كننده‏ی كلنزيم (Klenzyme) توصیه مي‌گردد.
5. براي ضد عفوني كردن سنسور، سنسور و سطوح تماس آن با بيمار را با ايزوپروپيل الكل 70٪ تميز كنيد. جهت قوی‏تر ضد عفونی نمودن (High level disinfection) نیز، ماده‌ي ‍‍CIDEX OPA پیشنهاد مي‏گردد (به توصيه‏های كارخانه‏ی سازنده توجه نمائيد)

مراحل انجام كار با دستگاه پالس اکسیمتر

وسايل مورد نياز:

دستگاه پالس اكسيمتر - پروب انگشتي - محلول مناسب - سنسور در صورت لزوم - برس ناخن - پنبه و الكل

عامل انجام كار:

پرستار - كاردان هوشبر

مراحل انجام كار:

1. دفترچه راهنماي كارخانه‏ی توليد كننده‏ی پالس اكسيمتر مورد نظر را مطالعه كنيد.
2. با بيمار ارتباط برقرار كنيد و مراحل انجام كار را به وي توضيح دهيد. به بيمار توضيح دهيد كه اين آزمايش به بررسي اكسيژن هموگلوبين مي‏پردازد.
3. نوع سنسور مناسب را بر اساس سن بيمار (نوزاد - اطفال - بزرگسال) و محل اتصال مشخص كنيد.
4. از انگشت اشاره‏ی بيمار استفاده كنيد.
5. در صورتي كه مشكلي در انگشتان دست بود، مي‏توان از سنسورهاي انگشتان پا و يا لاله‏ی گوش استفاده كرد.
6. اگر انگشتان دست بيمار خيلي بزرگ بود، انگشت كوچك بيمار را براي پروب انتخاب كنيد.
7. مطمئن شويد كه ناخن مربوطه با ناخن مصنوعي، لاك يا ماده‏ی ديگري پوشانده نشده است.
8. در صورت نیاز، ناخن را با برس ناخن تميز كنيد.
9. در صورت نیاز، روي سنسور پروب را با پنبه الكلي تميز كنيد.
10. سنسور را به انگشت انتخاب شده‏ی بيمار طوري وصل كنيد كه چراغ نوري و سنسور پروب در دو نقطه مقابل هم قرار گيرند.
11. اگر ناخن‏هاي بيمار خيلي بلند بود، پروب را به حالت عمودي به انگشت انتخاب شده وصل كنيد.
12. در صورت لزوم ناخن بيمار را كوتاه كنيد.
13. دست بيمار را همسطح قلب او قرار دهيد.
14. ترانس ديوسر را از قرارگيري در معرض نور شديد محافظت كنيد.
15. به‏طور مكرر ترانس ديوسر را از نظر محل قرارگيري و پوست را از نظر خراش و اختلال در گردش خون چك كنيد.
16. محل ترانس ديوسر را هر 4 ساعت تعويض كنيد تا از تحريك پوست پيشگيري شود.
17. ميزان SPO2 (علامتي كه ميزان اشباع شرياني را نشان مي‏دهد) را يادداشت كنيد.
18. تعداد نبض بيمار را با نبض ثبت شده روي دستگاه پالس اكسيمتر مقايسه نمائيد.

،