اثرات سود سوزآوربرچشمها:  Caustic Soda and “eyes”

هیدروکسید سدیم NaOH)) که به بنام سود سوز آور،آب قلیایی،سود قلیایی و هیدرات سدیم نیز معروف است ؛در درجه حرارت اتاق یک ماده ی جامد کریستال بدون بو،می باشد که رطوبت را از هوا جذب می نماید.سود به راحتی در آب حل می شود و حرارت زیادی  تولید می کند که باعث سوختگی بدن و آتش سوزی در محیط می شود.هیدروکسید سدیم مسمومیت سیستمیک ایجاد نمی کند ولی اثرات مضر آن بر بدن به دلیل خاصیت خورندگی وفسادآورآن است. تماس مستقیم با سود جامد یا محلول غلیظ سود باعث سوختگی حرارتی و شیمیایی ( به علت خاصیت خورندگی شدید سود Corrosive)می شود که به آسیب بافت های عمقی منتهی می گردد.بافت های بدن در تماس با سود به علت خاصیت تحریک کنندگی و خورندگی آن،دچار صدمات دائمی می گردد.محلول های خیلی قوی هیدروکسید سدیم،عاملی تهدید کننده،جدّی و خطر ناک است که بافت های بدن مخصوصاً چشمها را در معرض خطر قرار می دهد.و از آنجاییکه قادر است پروتئین ها را هیدرولیز نماید،منجر به سوختگی وآسیب های شدید و دائمی در چشمها می گردد که در اکثر موارد ،به کوری منتهی می شود.

 

 

تماس سود جامد یا مایع با چشم،باعث تحریک آن می شود و با ایجاد لخته در عروق خونی چشم به تجمع مایع در چشم به صورت لوکالیزه یا منتشر منجر می گردد.نرم شدن،پوسته پوسته شدن و زخم شدن قرنیه نیز ممکن است در اثر تماس چشم با سود،ایجاد شود.زخم شدن قرنیه ممکن است تا چندین روز پس از اتمام،به پیشرفت خود ادامه دهد.آسیب شدید می تواند به کدورت سطح چشم و کوری دائمی منتهی گردد.پس از تماس چشم با سود،ممکن است کاتاراکت،گلوکوم،چسبیدن پلک چشم به قرنیه،کوری و از دست رفتن چشم نیز اتفاق بیفتد.

اقدامات پیش از بیمارستان

مصدومینی که پوست یا لباس آنها آلوده به سود جامد یا محلول های سود می باشند،به طور ثانویه باعث انتشار آلودگی به امداد گران یا خود مصدوم می گردند.بنابراین از تماس مستقیم بدن و مخصوصاً دستها به نقاط آلوده ی مصدوم جلوگیری نمائید.با استفاده از وسایل حفظ کننده(دستکش،پیش بند لاستیکی و عینک محافظ چشم)نسبت به پاکسازی مصدوم اقدام و سپس تدابیر درمانی را شروع کنید.

چشم ها را حداقل به مدت 30 دقیقه با آب روان یا نرمال سالین کاملاً بشوئید.در صورتی که درد یا جراحت چشم مشهود باشد، در حین انتقال مصدوم از محل حادثه به منطقه ی امن شستشوی چشم ها را قطع نکنید.پس ازانتقال مصدوم به محل امن، به شستشوی چشم ها تا جاییکه اقتضاء کند، ادامه دهید.می توان چشم ها را با نرمال سالین با ملایمت شستشو داد و یا اینکه سر را زیر دوش یا آب پر فشار شیر نگه داشت.بیشتر مواد شیمیایی آسیب زا در این مرحله شسته می شوند.شستشو را از سمت داخل به خارج چشم انجام دهید.

لنز های تماسی را در صورتی که به راحتی قابل برداشتن باشند، بدون این که صدمه ی اضافی به چشم وارد کنید با احتیاط از چشم خارج نمائید.در غیر این صورت « سود » به دام افتاده در زیر لنز ها به آسیب چشمها ادامه می دهد. سپس یک پماد آنتی بیوتیک داخل چشم گذاشته و چشم را بانداژ نمائید.فرد مصدوم را بدون تاخیر سریعاً جهت انجام معالجات اورژانسی به یک درمانگاه چشم پزشکی انتقال دهید.

اقدامات بخش اورژانس 

آلوده بودن پوست و لباس مصدوم باعث انتشار آلودگی به پرسنل بیمارستان در تماس مستقیم با نقاط آلوده ی  بیمار می شود.پرسنل بیمارستان بایستی  ضمن کسب اطمینان از عدم وجود آلودگی یا آلودگی زدائی در محل حادثه و حفظ تدابیر حفاظتی و در صورت لزوم استفاده از دستکش لاستیکی،پیش بندلاستیکی و عینک محافظ چشم( به دلیل خاصیت نفوذ کنندگی و خورندگی بی نهایت زیاد هیدروکسید سدیم) نسبت به رفع آلودگی از بیمار یا تدابیر درمانی اقدام نمایند.عمق و شدت زخم های ناشی از تماس با سود ممکن است 24 تا 48 ساعت پس از تماس نیز، بسهولت مشخص نگردد.آنتی دوت برای سود وجود ندارد.درمان شامل مراقبت های حمایتی از سیستم قلبی،تنفسی و جراحت های حاصل از تماس می باشد.شستشوی چشم ها را تا زمانی کهPH ساک ملتحمه خنثی شود،ادامه دهید(PH=7). مطمئن شوید که هر نوع ماده ی ریزی از چشم خارج شده باشد. PHملتحمه تا 2 ساعت پس ازخاتمه ی شستشو، هر 30 دقیقه بایستی کنترل شود تا این که مطمئن شویم PH اندازه گیری شده مربوط به بافت ملتحمه ی چشم می باشد و ارتباطی با مایع شستشوی چشم ندارد. بیمارانی که ضایعات چشم پیدا می کنند بایستی تحت نظر قرار گیرند.برای جلو گیری ازSynechiae (چسبیدن عنبیه به عدسی یا قرنیه ی چشم) از دارو های میدریاتیک  -سیکلوپلژیک مانند هماتروپین، بایستی استفاده کنید.چشم ها ر از نظر وجود آسیب ملتحمه یا قرنیه معاینه کنید و اقدام درمانی مناسب انجام دهید.برای این بیماران بلا فاصله، مشاوره ی  متخصص چشم در خواست نمائید.بیمارانی که ضایعات صلبیه،قرنیه،ملتحمه یاپلک چشم پیدا کرده اند بایستی مجدداً در عرض24 ساعت معاینه شوند. نفوذ سود سوزآورقلیایی و سایر مواد شیمیایی مشابه و جراحت ناشی از سیمان،عمیق است و اگر در درمان آن تاخیر شود جراحت های عمیقی در قرنیه ایجاد خواهد شد. استفاده ازاستروئیدهای موضعی و تزریقی به عنوان اقدامات اورژانسی و بعد ازآن بانداژ کردن چشم با استفاده از پماد آنتی بیوتیک روزی یک مرتبه بسیار مفید خواهد بود.

آسیب های چشمی ناشی از مواد شیمیایی مخصوصاً باز هایی چون سود سوزآورکه منجر به جراحت های عمیق در روی قرنیه می گردند از اورژانس های چشم پزشکی بوده و نیاز به اقدامات سریع و فوری کمتر از یک ساعت دارند.

 

زمان شستشو:

1. حداقل 7 دقیقه با آب روان شستشو دهید.می توان سر را زیر دوش یا آب پرفشار شیر نگه داشت. *
2. به مدت 20 دقیقه با آب روان از سمت داخل به خارج چشم شستشو دهید.**
3. حداقل به مدت 30 دقیقه با آب روان یا نرمال سالین به ملایمت یا با فشارشستشو دهید(مرحله پیش بیمارستانی ).دربیمارستان ادامه ی شستشو تا زمانی که PH ملتحمه ی چشمها خنثیPH=7 شود.***

4-شستشوی چشم با 3-2 لیتر نرمال سالین یا رینگر لاکتات  به مدت 20 تا 30 دقیقه انجام می شود.****

*-کتاب دانستنیهای مراقبت از چشم

**-کتاب اداره مصدوم دچار سوختگی

***-مقاله ی هیدروکسید سدیم ATSDR

****-کتاب استانداردهای پرستاری

نوع فعالیت: شستشوی چشم در سوختگی با مواد شیمیایی

هدف:

پاك كردن مواد خارجي و سمي

وسايل مورد نياز:

رسيور - دستكش - گلوله هاي پنبه استريل - محلول شست و شوي استريل -

محلول بي حس كننده موضعي - PH نوار اندازه گيري

عامل انجام كار: پزشك- پرستار

 

 

 

ردیف	مراحل انجام کار
1	روش كار را براي بيمار توضيح دهيد.
2	بيمار را به آرامش دعوت كنيد.
3	به بيمار تأكيد كنيد از مالش يا دستكاري چشم به علت افزايش تخريب بافت چشم خودداري كند.
4	بيمار را به پهلو سر به طرف چشم مبتلا خم شود قرار دهيد.
5	يك حوله زير سر بيمار قرار دهيد
6	دست ها را بشوييد.
7	دستكش بپوشيد.
8	براي باز نگه داشتن چشم بيمار از اسپكولوم استفاده كنيد.
9	اطراف چشم و پلك ها را به طور كامل تميز كنيد. در صورتي كه ماده شيميايي به شكل پودر يا كريستال است قبل از شست و شو آن را به طور كامل از روي چشم و صورت پاك كنيد .
10	قبل از شروع به شست و شوي چشم از بي حس كننده با دستور پزشك استفاده كنيد.
11	دستور شست و شوي چشم را از نظر نوع محلول و مدت زمان شست و شو كنترل كنيد شست و شوي چشم با نرمال سالين يا رينگر لاكتات شروع مي شود. شست و شو در بخش اورژانس 20 تا 30 دقيقه ادامه مي يابد و اين كار با 2 تا 3 ليتر مايع براي هر چشم صورت مي گيرد.
12	در طول شستشو به بیمار توصیه کنید که مرتباً پلک بزند و چشم را در تمام جهات حرکت دهد تا تمام سطح چشم شسته شود.
13	PH عمل شست و شوي چشم را تا زماني كه چشم به طور كامل تميز شود و با استفاده از PH  7  برسد ادامه دهيد /4 – 7/ ملتحمه به حد طبيعي ( 6 نوارهاي آزمايشي كه به آرامي در ملتحمه پلك تحتاني گذاشته مي شود اندازه گيري مي گردد.
14	بايد چندين بار بعد از شست و شو و براي كسب اطمينان از اين كه دچار PHتغيير نخواهد شد، كنترل شود.
15	پلك ها ي بيمار را با پنبه از سمت داخل به خارج تميز كنيد.
16	دستكش هاي خود را خارج كنيد.
17	وسايل را به محل مربوطه برگردانيد.
18	يا OS ) نوع محلول، مدت زمان شست و شو، نوع ماده شيميايي، چشم مبتلا تحمل بيمار، تاريخ و زمان انجام شست و شو و پاسخ بيمار به شست ،( OD و شو را ثبت كنيد.

نكات آموزشي:

- اسيدهاي قوي باعث انعقاد پروتئين هايي مي شود كه اسيد با آن ها تماس پيدا

كرده و در نتيجه عمق جراحت را محدود مي كند. استثنائي كه در اين مورد وجود

دارد اسيد هيدروفلوريك است كه سوختگي هاي عميقي ايجاد مي كند.

- مواد قليايي قوي باعث گداخته شدن پروتئين هايي مي شود كه با آن ها تماس

داشته و در نتيجه تمايل دارند از طريق اتاقك نفوذ كرده و باعث آسيب ديدگي

عنبيه، اجسام مژگاني و عدسي شود. بنابراين تماس با مواد قليايي اغلب نيازمند

دوره شست و شوي طولاني تري نسبت به مواد اسيدي است. بعضي از مواد مثل پودرهاي شوينده و آهك ها ممكن است در پلك يا گوشه هاي

ملتحمه فرو رفته و به صورت تدريجي آزاد شوند،برداشتن اين مواد توسط پزشك

از طريق فورسپس هاي ظريف مورد نياز است.

- اغلب آنتي بيوتيك هاي موضعي و بستن چشم درخواست مي شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار جریان فرایند شست و شوی چشم در سوختگی با مواد شیمیایی

 

 

هدف از اجرای فرایند، پاک کردن مواد خارجی و سمی از چشم می­باشد.

تاکید شود بیمار از مالش و یا دستکاری چشم خودداری کند.

بیمار را به پهلو (سر به طرف چشم مبتلا خم شود) قرار دهید و برای باز نگه داشتن چشم بیمار از اسپکولوم استفاده نمایید.

عمل شست و شوی چشم را تا زمانی که بطور کامل تمیز شود و PH ملتحمه به حد طبیعی برسد، ادامه دهید.

اطراف چشم و پلک ها را بطور کامل تمیز کنید و قبل از شروع شست و شو از بی حس کننده استفاده کنید.

در طول شست و شو به بیمار توصیه کنید که مرتبا پلک بزند و چشم را در تمام جهات حرکت دهد.

نوع محلول، مدت زمان شست و شو، نوع ماده شیمیایی، چشم مبتلا و تاریخ و زمان انجام شست و شو را ثبت نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نکات آموزشی:

1. شستشوی چشم با 2-3 لیتر نرمال­سالین یا رینگرلاکتات به مدت 20 تا 30 دقیقه انجام می­شود.

2. PH ملتحمه با استفاده از نوارهای آزمایشی اندازه­گیری می­شود.

3. تماس با مواد قلیایی اغلب نیازمند دوره شستشوی طولانی­تری نسبت به مواد اسیدی است.

 

منابع :

& پرستاری بحران (6)- اداره مصدوم دچار سوختگی .../ تالیف ملاحت نیک روان مفرد،و...انتشارات نور دانش –تهران 1385

& مقاله ی هیدروکسید سدیم ATSDR اینترنت

http://www.atsdr.cdc.gov/

 

& استانداردهای خدمات پرستاري(کتاب مرجع) . تدوين سازمان نظام پرستاري 1385.

 

& دانستنیهای مراقبت از چشم /تالیف دکتر آر.کی .کاپور /ترجمه ی ابراهیم شیرزاده

ترجمه و تاليف : جليل نيستاني (كارشناس پرستاري) اسفند 1388 

 

 

،