• مادران بايد علائم خطر نوزادی را بشناسند و در صورت بروز اين علائم ، نوزاد را در اسرع وقت به مرکز بهداشتی و يا درمانی برسانند.اين علائم شامل کاهش قدرت مکيدن ، تشنج ، استفراغ مکرر ، ناله کردن ، بيقراری ، تحريک پذيری و بی حالی ، برامدگی ملاج ، عدم دفع ادرار و مدفوع در روز اول تولد ، رنگ پريدگی شديد و يا کبودی ، زردی 24 ساعت اول ، قرمزی اطراف چشم يا خروج ترشحات چرکی از چشم ، ترشحات چرکی از ناف يا خونريزی بيش از چند قطره ، وجود جوشهای چرکی يا تاول در پوست ، قرمزی ، گرمی و تورم يا بزرگی و سفتی پستان نوزاد ، درجه حرارت بالا (تب ) و درجه حرارت پايين (سردی انتها ها) ميباشد.
• از کشيدن سرمه به چشمان نوزاد بايد خودداری شود چون باعث آلودگی و عفونت درچشم ميگردد.
• ازگذاشتن خاکستر و روغن يا هر ماده ديگری به ناف خودداری شود چون عفونت از راه ناف به بدن نوزاد منتقل ميشود و ميتواند باعث مرگ نوزاد شود. ناف نوزاد را خشک و تميز نگهداريم .
• پستان نوزاد در بدو تولد کمی برجسته بنظر ميرسد .از تخليه  و دوشيدن پستان خودداری کنيد.
• تغذيه هر نوزاد بلافاصله پس از تولد بايد با شيرمادر آغاز گردد. درصورت شروع تغذيه با شيرمادر در يکساعت اول پس از تولد از بسياری از موارد مرگ نوزاد پيشگيری ميشود .تغذيه با شيرمادر تا شش ماهگی بصورت انحصاری (يعنی چيزی غير از شيرمادر به شيرخوارداده نشود)  ادامه می يابد و پس از آن تا دو سالگی ادامه می يابد.
خانواده بايد بداند شير مادر سالم ترين و کاملترين غذا برای کودک از بدو تولد می باشد و اهميت ويژه ای در تامين سلامت مادر و کودک دارد و تغذيه با شير مادر بايد بلافاصله بعد از تولد شروع شود . تغذيه با شير مادر برای مادر شيرده سبب کاهش خونريزی پس از زايمان ، بازگشت سريعتر وزن مادر به مقدار قبل از بارداری ،کاهش احتمال سرطان پستان و پوکی استخوان می گردد . برای کودک نيز تغذيه با شيرمادر مزايای فراوانی دارد :
• شيرمادرحاوی مواد ايمنی بخش ميباشد و به نوعی مانند واکسن عمل نموده و از ابتلا به بسياری از بيماريهای عفونی جلوگيری ميکند.
• بهره هوشی کودکان با تغذيه با شيرمادر افزايش می يابد .
• از ابتلا به بسياری از بيماريهای غيرواگير در بزرگسالی مثل ديابت ، فشارخون و... جلوگيری ميکند.
• کودکانی که با شيرمادرتغذيه ميشوند درآينده وابستگي  و پايبندی بيشتری به خانواده دارند ودرجامعه افراد مسئوليت پذيری خواهند بود .
• مادران شيرده درصورت مشاهده هرگونه مشکل درشيردهی شيرخوارشان بايد قبل از هر اقدامی از جمله استفاده از بطری ،سرشيشه و شيرمصنوعی ، حتما جهت دريافت راهنمايی ومشاوره به پرسنل بهداشتی درمانی مراجعه کنند.
• در سن شش ماهگی بايد غذای کمکی برای کودک شروع شود . شروع زود هنگام ويا ديرتر از شش ماهگی عوارض ومشکلات گوارشی را برای کودک ايجاد خواهد کرد.
غذای کمکی بايد بهداشتی تهيه شود و از مواد ساده ، کم حجم ورقيق شروع شود وبتدريج به مواد ترکيبی ، غليظ وبا حجم زياد تبديل شود .ترتيب شروع مواد غذايی نيز بر اساس دستورالعمل خاصی است که بايد رعايت شود.لذا برای اطلاع از نحوه شروع غذای کمکی حتما بايد مشاوره از پرسنل بهداشتی درمانی دريافت گردد.
غذای شيرخوار در يکسالگی به غذای سفره تبديل می شود.
در صورت ابتلا به بيماری نيز غذای شيرخوار بايد مقوی تر ومغذی تر شود ، دفعات تغذيه افزايش يابد تا از کاهش وزن کودک در دوران بيماری جلوگيری نمايد . ضمنا درصورت تغذيه با شيرمادر، دفعات تغذيه با شيرمادر هم افزايش يابد.
• مصرف مکمل های کودکان از اهميت خاصی برخوردار است :
مصرف قطره مولتی ويتامين يا آد از سن 15 روزگی شروع و تا 2 سالگی بايد ادامه يابدواين مکمل از ابتلا کودک به بيماری جلوگيری مينمايد ويا درصورت ابتلا ، بهبودی او را تسريع ميدهد .
مصرف قطره آهن از شش ماهگی وبا شروع غذای کمکی بايد آغاز گردد .قطره آهن از ابتلا کودک به کم خونی جلوگيری ميکند.ابتلا به کم خونی سبب ايجاد مشکلات عديده از جمله خستگی ، بی حالی و مشکلات يادگيری در سنين مدرسه خواهد شد.
• واکسيناسيون کودکان بايد مطابق با جدول کشوری واکسيناسيون کودکان و به موقع انجام شود.
خود مراقبتی در تکامل کودک :
شناسايی به موقع و زودهنگام تاخيرهای تکاملي  از اهميت ويژه ای برخوردار است و از پايدارشدن مشکل درکودک جلوگيری مينمايد .به همين منظور وضعيت تکاملی کليه کودکان بر اساس تست های خاص تکاملی با کمک والدين ارزيابی شده ودرصورت مشاهده هر گونه تاخير تکاملی ، به مراجع ذيصلاح برای کاردرمانی ، گفتاردرمانی يا ... ارجاع ميگردد. هرگونه نگرانی در خصوص روند تکاملی کودک (نحوه حرف زدن ، استفاده از دستها و پاها ، رفتار با همسالان ) بايد توسط خانواده شناسايی و در اسرع وقت جهت بررسی بيشتر به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمايند .
خود مراقبتی در پيشگيری از سوانح و حوادث در کودکان :
با توجه به اينکه يکی از علل مهم مرگ و مير کودکان و همچنين ايجاد معلوليت وناتواني  سوانح و حوادث در کودکان می باشد ، بنابراين به منظور خود مراقبتی در خانواده لازم است از ايمن بودن محل حضور و بازی کودکان اطمينان حاصل کنيم و از دريچه چشم کودک نقاط حادثه خيز در منزل و محيط اطراف را شناسايی و اين عوامل خطر را حذف نماييم . هرگز کودک را تنها رها نکنيم .حتی لحظه ای غفلت از کودک ميتواند برای او حادثه ای ايجاد کند.  از سپردن کودک نزد ساير کودکان يا کسانی که صلاحيت مراقبت را ندارند خود داری کنيد. سوختگی ، سقوط ،برق گرفتگی ، غرق شدگی و خفگی ، مسموميت ها با داروها و مواد شوينده ، و حوادث ترافيکی از حوادث عمده ای هستند که کودکان را تهديد ميکنند. حوادث در کمين کودکان هستند .
• انجام مراقبتهای روتين کودکان و مراجعه به خانه های بهداشت ،مراکز بهداشتی درمانی و پايگاهها باعث اطمينان از سلامت کودک ، شناسايی به موقع مشکلات کودک و درصورت لزوم مداخله به هنگام خواهد شد.  لذا شما خانواده عزيز با مراجعه به مراکز ميتوانيد از خدمات مراقبتی و مشاوره ای بهره مند شويد.
 زمانهای مراقبت کودک : 3 تا 5 روزگی / 14 تا 15 روزگی/ 30 تا 45 روزگی/ 2 ماهگی/ 4 ماهگی/ 6 ماهگی/ 7 ماهگی/ 9 ماهگی/ 12 ماهگی/ 15 ماهگی/ 18 ماهگی/ 2 سالگی/ 3 سالگی/ 4 سالگی/ 5 سالگی/ 6 سالگی/ 7 سالگی
ارزيابی روند تغييرات وزن ، قد ودور سر کودک در مراکز بهداشتی درمانی مطابق با منحنی های استاندارد سازمان جهانی بهداشت درمراکز بهداشتی درمانی انجام ميشود .
خود مراقبتی خانواده در صورت بيماری کودک :
خانواده بايد علائم خطر بيماريها را بشناسد و در صورت مشاهده اين علائم کودک را سريعا به مراکز درمانی برساند . مراجعه ديرهنگام در زمان بيماری کودک ، سبب تشديد بيماری و از دست رفتن فرصت های طلايی برای درمان خواهد شد.

منبع : بسته خدمتی "کودک سالم"