مسجد غدیر مسجدی در مسیر مکه به مدینه در محل غدیر خم. بنابر گزارشهای تاریخی این مسجد در محلی بنا شد که پیامبر اسلام(ص) در آن ایستاد و خطبه مشهور غدیر را ایراد کرد و ولایت امام اول شیعیان، علی(ع) را به مردم ابلاغ نمود.

این مسجد در حدود پنج کیلومتری منطقۀ جُحْفه قرار داشته ولی امروزه اثری از آن باقی نیست و در تعیین محل دقیق این مسجد اظهار نظرهای متعددی وجود دارد. به گفته محمد بن مکی (شهید اول متوفی۷۸۶ ه.ق) دیوارهای این مکان تا زمان وی پابرجا و نمایان بوده است.^[۱]

در روایات اهل بیت(ع) از این مسجد یاد شده و خواندن نماز در آن توصیه گردیده است.

تاریخ و موقعیت جغرافیایی

گزارش‌های منابع درباره تاریخ ساخت مسجد غدیر دقیق نیست و تنها آن را مدتی پس از واقعه غدیر ذکر کرده‌اند که این مدت نامعلوم است.

درباره محل آن برخی به صورتی کلی گفته‌اند مسجد در مکانی بنا شد که پیامبر(ص) در بازگشت از حجة الوداع در آن مکان ایستاد، نماز خواند و علی(ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کرد.^[۲] برخی نیز به صورت جزئی‌تر به موقعیت جغرافیایی مسجد پرداخته‌اند؛ به عنوان نمونه، بَکری در کتاب «معجم ما استعجم» موقعیت آن را بین غدیر و چشمه آب تعیین کرده است.^[۳] یاقوت حموی نیز در«معجم البلدان» آورده است: «خم موضعی است که در آن چشمه آبی وجود دارد و بین غدیر و چشمه، مسجد پیامبر(ص) قرار دارد».^[۴]

گفته شده بنای مسجد در دوران عثمانی^[۵] بر اثر سیل خراب شده است^[۶] در عین حال شهید اول در دو کتاب خود درباره بنای مسجد غدیر گفته است: دیوارهای آن تا به امروز باقی است، و آن مسجدی مشهور است، و غالباً راه حاجیان از آن طرف می‌گذشت.^[۷]

محسن امین در کتاب مفتاح الجنات نیز در این باره می‌گوید: این مسجد عامر و مشهور است، و بعضی از پادشاهان شیعه هند در زمان شیخ مرتضی انصاری به تجدید بنای آن پرداخته‌اند.^[۸]

فضائل و اعمال

محدثین و فقهای شیعه بر اساس روایات به مسجد غدیر و فضیلت خواندن نماز و دعا در آن اشاره کرده‌اند. کاشف الغطا (متوفای ۱۲۲۸ ه.ق) در این باره می‌گوید: امام موسی بن جعفر(ع) فرمود: « صَلِّ فیهِ فَإنَّ فیهِ فَضلاً وَ کانَ أبی یَأمُرُ بِذلِکَ» و امام صادق(ع) فرمود: نماز در مسجد غدیر مستحب است؛ زیرا پیامبر اکرم(ص) در آن مکان امیرمؤمنان را به جانشینی خود معرفی کرد و حق را ظاهر ساخت و سمت چپ مسجد افضل است چون وقتی امام صادق(ع) نگاه به سمت چپ مسجد کرد فرمود: این جای پای رسول خدا(ص) است.»^[۹]

در میان منابع روایی شیعه، کلینی در کتاب کافی باب مستقلی به مسجد غدیر و روایات مربوط به آن اختصاص داده است؛ از جمله این روایات به نقل از عبدالرحمن بن حجاج: «...از حضرت موسی بن جعفر(ع) درباره خواندن نماز در مسجد غدیر خم پرسیدم. در پاسخ فرمود: در آن مسجد نماز بگزار، زیرا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم همیشه به آن سفارش می‌کرد.»^[۱۰]

شیخ طوسی، ابن حمزه، ابن ادریس، علامه حلّی، حر عاملی، شیخ یوسف بحرانی و صاحب جواهر از دیگر فقهایی هستند که در آثار خود به مسجد غدیر اشاره کرده و نماز (دو رکعتی) را در آن مستحب و دارای فضائل فراوان دانسته‌اند.^[۱۱]

جستارهای وابسته

• غدیر خم
• واقعه غدیر

پانویس

پاسخ : نام معروف حادثه عظیم بیعت عمومى مردم با امام على (ع ) همان غدیر است اما با نامهاى دیگرى نیز مطرح شده است مانند:

یوم الو لایه (روز اعلام ولایت )

یوم البیعه (روز بیعت )

یوم الدوح (روز بزرگ ، که حادثه بزرگى در آن رخ داد، یا روزى که مردم در کنار درختان تنومند صحراى غدیر، از سایه هاى آن استفاده مى کردند و سایبان براى خود درست نمودند.)

پاسخ : ویژگیهاى فراوانى داشت مانند:

1 اجتماعى از تمام بلاد اسلامى بود.

2 حاضران پس از اعمال حج با جاذبه هاى معنوى خاصى گرد هم آمدند.

3 انگیزه اجتماع معنوى و با فرمان الهى بود.

4 فراوانى این اجتماع در آن روزگاران بى نظیر بود.

پاسخ : یکى از جلوه هاى زیباى غدیر، عمومى بودن همگانى بودن آن است که همه اقشار جامعه ، از سفید و سیاه ، از سرمایه دار و تهیدست ، از مهاجر و انصار، و از زن مرد، همه و همه در آن روز بزرگ نقش داشتند و با امیرالمؤ منین (ع ) بیعت کردند.

آرى زنان هم بیعت کردند که زنان هم از دیدگاه اسلام حق انتخاب دارند. حق شرکت در سرنوشت خویش را دارند و آزادند.

پاسخ : خیر، زیرا عاشورا در تداوم تحقق فرهنگ غدیر بوجود آمد.غدیر خم یعنى بیعت با ولایت عترت پیامبر (ص ) و اگر امت اسلامى با ولایت عترت بیعت کرد و آن را پذیرفت دیگر نمى تواند حکومت ننگین یزید را بپذیرد! پس شهداى عاشورا نیز فدائیان آگاه خط غدیرند.

پاسخ : زیرا غدیر یعنى بیعت با ولایت ، و ولایت همه چیز امت اسلام است ، اگر ولایت عترت نباشد، دین ناقص است و نبوت پیامبر (ص ) ناتمام و نعمت هاى الهى نیز تمام نیست .

پاسخ : پس از حادثه عظیم غدیر یکى از مسئولیت هاى سیاسى اجتماعى مسلمین این بود که از دیدگاه امامان شیعه بزرگترین عید ملت اسلام عید غدیر است . امام رضا (ع ) فرمود: و هو یوم الزینه فمن تزین لیوم الغدیر غفرالله کل خطیئه عملها صغیره او کبیره .

(روز غدیر، روز زینت و آراستن است ، کسى که براى روز غدیر خود را بیاراید خدا گناهان او را چه کوچک باشد چه بزرگ مى آمرزد.)

پاسخ : چهار آیه به ماجراى عظیم غدیر اختصاص دارد:

1 آیه 67 سوره مائده اولین آیه ((یا ایهاالرسول بلغ ))

2 آیه 3 سوره مائده . ((الیوم اکملت لکم دینکم ))

3 آیه 1 و 2 سوره معارج ((سال سائل بعذاب واقع )) نسبت به عذاب کردن حارث بن نعمان فهرى

4 آیه 79 بقره . ((فویل للذین یکتبون الکتاب )) (نسبت به پیمان نامه سیاسى ابابکر و عمر و عثمان و ابوعبیده و سالم ، که پیمان نامه را در اختیار ابوعبیده گذاشتند و پیامبر صبح فردا خطاب به او این آیه را خواندند.)

پاسخ : پیامبر خدا(ص ) بر جان خود نمى ترسید. مى ترسید که مخالفان ولایت برابر اعلام بیعت عمومى دست به شورش بزنند

وحدت امت اسلامى خدشه دار شود. مى ترسید که مخالفان کینه توز دست به شمشیر ببرند و حرمت وحى و رسالت را در هم بشکنند.مى ترسید که مخالفان مانع بیعت عمومى شده و رسالت نا تمام بماند.

پاسخ : نام معروف حادثه عظیم بیعت عمومى مردم با امام على (ع ) همان غدیر است اما با نامهاى دیگرى نیز مطرح شده است مانند:

یوم الو لایه (روز اعلام ولایت )

یوم البیعه (روز بیعت )

یوم الدوح (روز بزرگ ، که حادثه بزرگى در آن رخ داد، یا روزى که مردم در کنار درختان تنومند صحراى غدیر، از سایه هاى آن استفاده مى کردند و سایبان براى خود درست نمودند.)