آنچه حقیقت دارد آن است که عاملی به اسم شانس و تصادف وجود ندارد؛ بلکه می توان از آن به عنوان مصلحت و یا بازگشت کارهای نیک و بدی که در گذشته انجام داده ایم یاد کرد.

از جمله علل غیر مادی در کسب موفقیت رضایت پدر و مادر است. نوجوانان و جوانان زمانی که برنا می شوند و سن بلوغ را پشت سر می گذارند فراموش می کنند که احترام به والدین و کسب رضایت آنان جزو وظایف دینی و اخلاقی هر فرد مومنی است تا آنجا که رابطه مستقیمی با موفقیت و عاقبت به خیری افراد دارد. بسیاری از گره هایی که در زندگی ما وجود دارد و در اصطلاح با در بسته مواجهه شده است با دعای خیر پدر و مادر و رضایت آنان قابل حل است.  

امام صادق (علیه السلام) نقل کرده اند که رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) فرمود است: «چهار کس هستند که دعاى آنها برگشت ندارد تا آنکه درهاى آسمان باز شوند و به عرش برسند: دعاى‏ پدر براى فرزند خود، نفرین مظلوم به کسى که به او ستم کرده است، عمره‏کننده تا به وطن برگردد، و روزه‏دار تا وقتى افطار کند.»(1)

حقیقتا اگر کسی نتواند از در مهرورزی و نیکی به پدر و مادر، خود را به داخل بهشت برین بیاندازد و به وسیله دعای خالصانه آنها مسیر موفقیت را طی کند، آنچنان خوار و ذلیل خواهد شد که گویی هیچ گاه رنگ خوشبختی را نخواهد دید. چنین کسی همانند فرد کودنی است که بر سر سفره پر نعمتی می نشیند و از هیچ یک از غذاهای رنگارنگ و خوش طعم آن نمی خورد

بنابراین پدر نیکوکاری که در حق فرزندش دعا می کند دعایش بُرد زیادی خواهد داشت. نمونه بارز این مسأله دعای حضرت ابراهیم علیه السلام است که پس از دریافت مقام رفیع امامت از خداوند خواست تا این مقام را به فرزندانش هم عطا کند. (سوره بقره، آیه 24) خداوند نیز به پاس زحمات فراوان این پیامبر والا مقام دعای پدرانه او را مستجاب کرد و گل سرسبد پیامبران را در نسل او قرار داد. آنچنان که پیامبر بزرگوارمان که درود خدا بر او و خاندانش باد چنین فرمود: «أَنَا دَعْوَةُ أَبِی إِبْرَاهِیمَ.» (من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 368)؛ «من (استجابت) دعای پدرم ابراهیم هستم.»

البته به نظر می رسد که مقصود امیر مۆمنان علی علیه السلام در روایت فوق تنها دعای پدر نیست و این مسأله شامل دعای مادر نیز می شود. چرا که اگر در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام چرخی بزنیم درخواهیم یافت که مهرورزی و نیکی به مادر نه تنها از محبت و احسان به پدر کمتر نیست بلکه ارزش و جایگاهش والاتر و تأثیرات و پیامدهایش افزونتر از آن است.

امام سجاد علیه السلام می فرماید: مردی خدمت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد و به ایشان عرض کرد: «هیچ کار زشتى نیست که نکرده باشم و هیچ گناهی نیست که مرتکب آن نشده باشم. آیا راه توبه و بازگشت برایم وجود دارد؟» پیامبر خدا در پاسخ به او فرمود: «فهَل مِن والِدَیکَ أحَدٌ حَیٌّ؟»؛ «آیا از پدر و مادرت کسى زنده هست؟» او پاسخ داد: «آری، پدرم.» حضرت فرمود: برو و به او نیکی کن. امام سجاد علیه السلام در ادامه می فرماید: هنگامی که آن مرد رفت پیامبر خدا فرمود: «لَو کانَت اُمُّهُ!» «کاش مادرش می‌بود. (بحارالأنوار، ج 74، ص 82) بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که نَفَس مادر و دعای خیر او نیز در عرش الهی چیزی از دعای پدر در حق فرزندانش کم ندارد و اگر بیش از آن نباشد حداقلّ همان گیرایی و کارایی را خواهد داشت.

علت مۆثر غیر مادی در موفقیت

دعای پدر و مادر برای فرزند از جمله علل غیر مادی است که سبب موفقیت جوانان در تمام شئون زندگی می شود، اما متاسفانه جوانان به این مفهوم مهم بی توجه هستند و با تند خویی نه تنها از دعای خیر والدین خویش بی بهره می مانند، بلکه متاسفانه مورد خشم آنان نیز واقع می شوند. در احادیث اهل بیت تاکید بسزایی بر احترام به والدین و دوری کردن از خشم و نفرین آن هاشده است تا آنجا که امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «بپرهیزید از نفرین پدر که از شمشیر برنده تر است.» (2)

سوال اصلی این است که چرا ما جوانان احترام کافی و شایسته ای برای والدین خود قائل نیستیم؟ در هنگام ناراحتی و عصبانیت به راحتی رفتارهای خشن و نامناسب نشان می دهیم و متاسفانه گاه در افکار خود رویه و روش آنان در گذشته را به بوته نقد میکشیم و خود را محق میدانیم و بنابر این احساس حقی که در خود ایجاد کرده ایم رفتاری کاملا طلبکارانه و به دور از انصاف داریم؟

گاه این ذهنیت طلبکارانه از والدین سبب می شود تا رفتارهای ناپسند ما نسبت به والدین چنان شیوع پیدا کند و دامنه دارد شود که تبدیل به عادت می شود تا آنجا که مادر و پدر در زندگی نقش و جایگاهی کمتر از اساتید، دوستان، غریبه ها پیدا میکنند و به خود اجازه می دهیم با بی توجهی تام در کنار آنها زندگی کنیم.

واقعیت آن است که بسیاری از ما با جایگاه واقعی والدین در دین نه تنها آشنا نیستیم بلکه خیلی مواقع به علت غفلت و روزمرگی آن را از یاد می بریم. محال است که فردی ادعای دینداری و محب اهل بیت بودن را داشته باشد اما نسبت به والدین خود با بی احترامی و بی توجهی رفتار کند؛ چرا که اهل بیت افرادی که را حق والدین خویش را پایمال می کردند به شدت مورد عتاب قرار می دادند.

جایگاه والدین در قرآن و احادیث اهل بیت بسیار والا و قابل تامل است و محبت و جلب رضایت آنان تاثیر شگرفی در عاقبت به خیری و جلب محبت ائمه معصومین دارد. بنابراین از جنبه عقلی بهترین و اولین گام برای حرکت در مسیر کسب رضایت والدین آن است که نسبت به عظمت جایگاه آنان در دین معرفت پیدا کنیم.

اهمیت این مسأله در فرهنگ قرآن آنچنان والا است که خداوند بلافاصله پس از مهمترین دستور خود به بشر، فرمان به ارج نهادن به جایگاه والدین را صادر نموده است. برای نمونه در آیه 36 سوره نساء می خوانیم: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً ...»؛‌و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتاى او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکى کنید ....»

بنابراین پر واضح است که در دستگاه الهی جایگاه والدین در بالاترین و ارزشمندترین جایگاه ها قرار دارد و خداوند به مقام و منزلت پدر و مادر اهمیتی ویژه داده است. به همین خاطر است که خداوند درخواست آنها را پذیرا است و دعای ایشان را در حق فرزندانشان در اولویت استجابت قرار می دهد. گویا که دعای والدین را با پست پیشتاز به عرش می برند و در آنجا اگر مانعی جدّی وجود نداشت با سرعتی هر چه تمام تر به هدف استجابت می رسانند.

بنابراین انسان تیز هوش و نکته سنج کسی است که از این مسیر میانبر بهترین استفاده را داشته باشد و خود را در رودخانه پرسرعت دعای والدین بیاندازد. از سوی دیگر، بیچاره و بدبخت و بی دست و پا کسی است که نتواند از این آب روانی که خداوند در دسترس اکثر قریب به اتفاق ما گذاشته استفاده ای شایسته داشته باشد. از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در این باره نقل شده که فرمود: «رَغِمَ أَنْفُ رَجُلٍ أَدْرَکَ أَبَوَیْهِ عِنْدَ الْکِبَرِ فَلَمْ یُدْخِلَاهُ الْجَنَّة.»(بحارالأنوار، ج 71، ص 86)؛ «خوار بادا (و خاک بر بینی) آن کس که پدر و مادرش نزد او پیر شوند و او را به بهشت نبرند.» آری، حقیقتا اگر کسی نتواند از در مهرورزی و نیکی به پدر و مادر، خود را به داخل بهشت برین بیاندازد و به وسیله دعای خالصانه آنها مسیر موفقیت را طی کند، آنچنان خوار و ذلیل خواهد شد که گویی هیچ گاه رنگ خوشبختی را نخواهد دید. چنین کسی همانند فرد کودنی است که بر سر سفره پر نعمتی می نشیند و از هیچ یک از غذاهای رنگارنگ و خوش طعم آن نمی خورد.

بنابراین شایسته آن است که دل والدین را چنان بدست آوریم که دعای خیرشان به صورت خود جوش از اعماق قلبشان شامل حالمان شود و خیر عاقبت را برایمان تضمین نماید. البته باید در نظر داشت که در مواقع سختی و درماندگی هم یکی از بهترین مسیرها برای رهایی از گرفتاری ها و مشکلات روزمره، دعای آن دو گل خوشبو است. کمتر کسی است که در دنیای امروز مشکلی نداشته باشد و دچار سختی و گرفتاری نباشد. پس باید همیشه این کلید مشکل گشا را در دست داشت و به آن توجهی ویژه نمود. حتی آنان که والدینشان به سرای باقی شتافته اند و هم اکنون از این نعمت خوب خدا محروم هستند نیز می توانند با ارسال بهترین هدایا به آن دنیا از دعای آنان بهره مند شوند.

احادیثی گهربار از ائمه درباره نیکی به پدر و مادر

1. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله): نسبت به پدر و مادر نیکوکار باش تا پاداش تو بهشت باشد ولی اگر عاق آنها شوی جهنمی خواهی بود. (اصول کافی، ج 2، ص 348)

2. امام رضا (علیه السلام): نیکی به پدر و مادر واجب و لازم است اگرچه مشرک و کافر باشند، ولی در معصیت خدا نباید اطاعتشان کرد.(بحار الانوار، ج 74، ص 72)

نَفَس مادر و دعای خیر او نیز در عرش الهی چیزی از دعای پدر در حق فرزندانش کم ندارد و اگر بیش از آن نباشد حداقلّ همان گیرایی و کارایی را خواهد داشت

3. امام کاظم (علیه السلام): مردی از پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) سۆال کرد: حق پدر بر فرزند چیست؟ حضرت فرمود: 1 - او را با نام صدا نکند 2 - در راه رفتن از او جلو نیفتند. 3 - قبل از او ننشیند. 4 - کاری انجام ندهد که مردم پدرش را فحش بدهند. (بحار الانوار، ج 74، ص 45)

4. امام باقر (علیه السلام): در سه چیز خداوند متعال به احدی اجازه ترک آنها را نداده است: 1- ادای امانت به مرد نیکوکار و فاسق 2- وفای به عهد و پیمان نسبت به نیکوکار و فاسق 3- نیکی به پدر و مادر، نیکو کار باشند یا فاسق ولا ابالی .(بحار الانوار، ج 74، ص 56)

5. امام علی (علیه السلام): کسی که پدر و مادر خویش را غمگین سازد عاق والدین شده است.(بحار الانوار، ج 74، ص 64)

6. امام هادی (علیه السلام): نافرمانی (فرزند از پدر و مادر) مصیبت نادیدگان است.(مستدرک، ج 15، ص 194؛ بحارالانوار، ج 75، ص 369، باب 28)

7. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله): کسی که دستور الهی را در مورد پدر و مادر اطاعت کند، دو درب از بهشت برویش باز خواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد یکی از آنها انجام دهد یک درب گشوده می شود.(کنز العمال، ج 16، ص 467)

8. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله): بنده ای که مطیع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قیامت در بالاترین جایگاه است.(کنز العمال، ج 16، ص 467)

9. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله): کسی که به نیت پدر و مادرش حج انجام دهد یا بدهکاری آنها را بپردازد خداوند او را در روز قیامت با نیکان بر می انگیزد. (کنز العمال، ج 16، ص 468)

10. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله): آنکه پدر و مادرش را خشنود کند، خدا را خشنود کرده و کسی که پدر و مادر خود را به خشم آورد، خدا را به خشم آورده است.(کنز العمال، ج 16، ص 470)

                                                                                                                                             فرآوری: اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان