بررسي آيات مربوط به امام حسين (ع) در قرآن و جايگاه قرآن در حرکت ايشان از مدينه تا کربلا

قرآن کريم يگانه شاهراه رستگاري انسان و رسيدن به سعادت است. جز در پرتو نوراني آيات کتاب خدا راه گريزي از جهل، گمراهي و غفلت نيست. اهل بيت پيامبر (ص) پرچمداران هدايت و در حقيقت ترجمان راستين قرآن و فصل الخطاب بوده و همچون قرآن، تنها راه هدايت و تمثل صراط مستقيمند. قرآن و عترت در واقع يک حقيقتند و هر يک تبلور تمام عيار موهبت، رحمت و هدايت آسماني اند؛ حقيقتي جاويدان که يکي بدون ديگري نمي تواند تفسير و تبيين شود. به هر کدام که رجوع شود و در آن تعمق و تفکر گردد، تو را به سوي ديگري مي خواند. در ژرفاي قرآن به حضور اهل بيت (عليهم السلام) مي رسي و با دقت و توجه در سيطره نظري و عملي اهل بيت (عليهم السلام) به محتوا و مفهوم آيه هاي قرآن رهنمون مي شوي. در اين ميان نور هدايت حسين بن علي (ع) فروزان تر و آتش عشق او پر نفوذتر و تأثيرگذارتر است و اين چيزي جز اراده حق نيست که حسين (ع) چراغ هدايت و کشتي نجات بشريت از اول تا به ابد باشد. تأمل و تدبر در آيات قرآن در حقيقت به شناخت و آگاهي از امام (ع) نيز منجر مي شود و اين بدان معناست که هر يک از ثقلين به مثابه ميزان و معيار، صحت و سقم ديگري را حکايت مي کند. در اين نوشتار ابتدا به آياتي از قرآن که درباره اهل بيت (عليهم السلام) و امام حسين (ع) است اشاره و سپس به همراهي و همگامي قرآن در طول مسير حرکت امام (ع) از مدينه تا کربلا پرداخته مي شود.
آيات فراواني درباره امام حسين (ع) وجود دارد که از نگاه مفسرين بعضي آيات مستقيماً درباره حضرت است؛ برخي در شأن يا تطبيق بر امام حسين (ع) مي باشد و بعضي نيز بر اهل بيت (عليهم السلام) و به تبع آنان امام حسين (ع) دلالت مي کند.
آيه مباهله: هرگاه بعد از علم و دانشي که (درباره مسيح) به تو رسيد، کساني با تو به محاجه و ستيزه برخيزند به آنها بگو پيامبر، ما فرزندان خود را دعوت مي کنيم شما هم فرزندانتان را، ما زنان خويش را دعوت مي کنيم شما نيز زنانتان را، ما از نفوس خود دعوت مي کنيم شما هم از نفوس خود. آنگاه مباهله کنيم؛ و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم. (1)
تقريباً همه مفسران شيعه و سني تصريح کرده اند که آيه مباهله در حق اهل بيت پيامبر (ص) نازل شده و ايشان نيز تنها کساني را که همراه خود به ميعادگاه بردند، حضرت علي (ع)، حضرت زهرا (س)، امام حسن (ع) و امام حسين (ع) بود و در نتيجه جاي هيچ شک و ترديدي نيست که منظور از «ابناءنا» در اين آيه امام حسن (ع) و امام حسين (ع) است. گواه اين امر هم روايات متعددي است که از اهل تسنن و شيعه نقل شده و به امام حسن (ع) و امام حسين (ع) کلمه «ابن رسول الله» اطلاق شده.
آيه تطهير: «انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا» (2)
همانا خداوند اراده فرموده که ناپاکي و پليدي را از شما اهل بيت دور گرداند و شما را کاملاً پاک و طاهر سازد. «رجس» در لغت به معني پليدي و آلودگي است. علاوه بر اينکه به اين آيه استناد مي شود و عصمت اهل بيت (عليهم السلام) ثابت مي گردد، اطلاق آن را بر اهل بيت (عليهم السلام) نيز تأکيد مي کند. گويند اين آيه در منزل ام سلمه همسر پيامبر (ص) نازل شد و آن حضرت، علي، فاطمه، حسن و حسين را فرا خواند و در زير جامه و عباي خود جمع کرد و ضمن تلاوت اين آيه فرمود: خدايا اينان اهل بيت من هستند، آنها را از پليدي ها پاکشان گردان.
براي اينکه اين قضيه به اطلاع مردم و اصحاب برسد و عموم مردم از آن آگاه شوند، مدت ها هر روز صبح هنگام رفتن به مسجد از در خانه فاطمه مي گذشت و آنان را با عنوان اهل بيت خطاب مي فرمود و به نماز فرا مي خواند و آيه تطهير را تلاوت مي کرد. عده اي گمان کرده بودند اين آيه درباره زنان پيامبر نازل شده و کس ديگري را در بر نمي گيرد اما احاديث و روايات متعددي وجود دارد که از طريق شيعه و سني وارد شده و همگي گوياي اين حقيقت است که اين آيه اختصاص به همان پنج نفر دارد و سايرين را در بر نمي گيرد. (3)
آيه اولي الامر: «اطيعوالله و اطيعوالرسول و اولي الامرمنکم» (4) از خدا و رسول و نيز از اولي الامر پيروي کنيد. درباره اولي الامر در اين آيه دو قول وجود دارد: عده اي مي گويند آنان امرا هستند و همه خلفا و اميران را شامل مي شود اما در روايات متعددي که از پيامبر اسلام (ص) نقل شده منظور از اولي الامر، امامان دوازده گانه اند که نام و مشخصات هر يک توسط آن حضرت به طور صريح و دقيق بيان شده که از جمله آنها حديث جابر است که در آن نام يکايک ائمه معصومين از علي (ع) تا حضرت ولي عصر (عج) ذکر شده. (5) پس طبق اين آيه اطاعت و فرمانبرداري از اولي الامر واجب شده بنابراين اطاعت و پيروي از دستورات و بيانات امام حسين (ع) لازم و واجب است.
طبق آيه«قل لا اسئلکم عليه اجرالاالمودة في القربي» (6) محبت و دوستي امام حسين (ع) از امت اسلامي خواسته شده زير امام حسن (ع) در خطبه اي اين چنين فرمودند: منظور خدا از اقتراف حسنه و کار نيک انجام دادن در اين آيه مودت و دوستي ما اهل بيت است.
«و من قتل مظلوما فقد جعلنا لوليه سلطانا» کسي که مظلوم کشته شد براي ولي او سلطه قرار داديم. (7) يکي از القاب امام حسين (ع) مظلوم است که بيشتر با نام او همراه است؛ مانند السلام علي الحسين المظلوم الشهيد. (8) آيه ياد شده به احترام خون انسان ها و حرمت شديد کشتن آنان اشاره دارد. در روايتي اين مفهوم به شهادت سيدالشهدا (ع) تطبيق داده شده. فردي از امام صادق (ع) از تفسير آيه پرسيد. حضرت فرمودند: «هو الحسين بن علي قتل مظلوما و نحن اولياه و القائم منااذقام طلب بثارالحسين» او حسين است که مظلومانه کشته شد و ما اولياء او هستيم و قائم ما هنگام ظهور به خونخواهي حضرت قيام خواهد کرد. (9)
« مرج البحرين يلتيقيان* بينهما برزخ لايبقيان*... يخرج منهما اللوء لوء و المرجان» (10) اين آيات همانند آيات ديگر سوره الرحمن نعمت هاي الهي را يادآوري مي کنند و مي فرمايند خداوند دو درياي مختلف را در کنار هم روانه کرد و با اينکه با يکديگر تماس و برخورد دارند ولي هيچکدام بر ديگري طغيان و غلبه نمي کند چون در ميان آن دو برزخي قرار داده شده که مانع از طغيان و غلبه يکي بر ديگري مي شود. از آن دو دريا مرواريد و مرجان خارج مي شود.
ابتدا لازم به ذکر است که آيات قرآن ظاهر و باطني دارند به همين دليل ممکن است يک آيه داراي چندين معنا باشد و آنچه در روايات براي تفاسير آنها آمده از بطون قرآن است که از ائمه رسيده و منافاتي با ظاهر آن نداشته باشد. در حديثي از امام صادق (ع) در تفسير آيات مذکور آمده: علي (ع) و فاطمه (س) دو درياي عميقند که هيچيک بر ديگري تجاوز نمي کند و از اين دو دريا لوءلوء و مرجان يعني حسن و حسين خارج شده اند (11). در روايت ديگري نيز آمده منظور از دو دريا علي و فاطمه و منظور از برزخ و حائل ميان آن دو رسول خدا و مقصود از لوءلوء و مرجان حسن و حسين هستند. (12)