و پر مخاطب است

شعر و داستان عاشورایی، شاخه‌ای جدی از ادبیات مذهبی و دینی ماست که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مورد توجه اهالی فرهنگ و ادب قرار گرفت . در این مطلب سخنان 14 شاعر و نویسنده در این زمینه گردآوری شده است که با هم می خوانیم .

محمد علی سپانلو - شاعر و مترجم ادبیات :

شعر عاشورایی، گونه‌ای جدی از شعر معاصر است.

متاسفانه ادبیات مذهبی از تحقیقات تاریخی فاصله گرفته است و به اطلاعات کلیشه ای و بعضا غیر موثق بسنده می شود.

صریحا می گویم که با تکیه بر اطلاعات ناقصی که مداحان از واقعه عاشورا می دهند، نمی توان شعر خوب گفت.

این شاعر با اشاره به تاریخ شعر آیینی عنوان کرده است: از مرحوم محتشم کاشانی با اثر ماندگارش در زمینه عاشورا که بگذریم، کسانی مانند"عارف " و تنی چند از شعرا در دیوان های خود از این واقعه و سایر موضوعات دینی گفته اند، اکنون نیز به طور قطع، اشعاری با این حال و هوا هست که در فرصتی دیگر می توان درباره شان بیشتر حرف زد.

اگر شاعر و نویسنده، به موضوعی که انتخاب می کند، اعتقاد جدی و عمیق داشته باشد، حتما اثری قابل توجه ارائه خواهد شد، در زمینه آثار دینی و آیینی نیز این نکته صادق است.

وی  با بیان این که پادشاهان صفویه به شعرای زمان خود می گفتند "برای اهل بیت( ع ) شعر بگویید و پاداش خود را از خود آنان طلب کنید" تصریح کرد: ادبیات دینی باید از درون فرد بجوشد، نه این که از او خواسته شود که در این زمینه به خلق اثر بپردازد.

سپانلو که به زودی، رمانی از سرگذشت "ملک الشعرای بهار" را برای دومین بار منتشرمی کند، گفت: اگر شاعر و نویسنده، به موضوعی که انتخاب می کند، اعتقاد جدی و عمیق داشته باشد، حتما اثری قابل توجه ارائه خواهد شد، در زمینه آثار دینی و آیینی نیز این نکته صادق است.

وی با بیان این که شعر عاشورایی و دینی، گونه ای جدی از شعر معاصر ماست، دستیابی به آثار دینی قوی را نیازمند پشتوانه تحقیقاتی و مطالعاتی دانست و گفت: در اثر گرانسنگی مانند " تاریخ طبری " حتی درخشش گوشواره های حضرت زینب(س) هم بیان شده است و در کل، مطالعه متون تاریخی مستند، بی تردید برای نویسنده و شاعر امروز که دغدغه های دینی و اعتقادی دارد، بسیار قابل استفاده است.

دکتر محمد رضا سنگری - نویسنده، منتقد ادبی و استاد دانشگاه:

تداوم ادبیات مذهبی با "نقد" امکان پذیر است

اینک موعد تقویت این نوع از ادبیات و نقد جدی آثار است، اگر می خواهیم ادبیات مذهبی تداوم یابد، باید تعارف را کنار بگذاریم و آثار را از صافی نقد عبور دهیم.

در طول دوران مبارزه و پس از به ثمر نشستن انقلاب اسلامی، موجی وسیع و گسترده از مضامین و واژگان و در بیانی کلی تر، فرهنگ اسلام را به فراخنای ادب کشید.

وی افزود: بعد از انقلاب اسلامی، احساسات شورانگیز مذهبی در تار و پود ادبیات ما تنیده شد و رفته رفته بر پختگی و قوت آن افزوده گشت.

سنگری که کتابی با موضوع نقد و بررسی شعر انقلاب اسلامی منتشر کرده است، یادآور شد: اغلب سروده های موفق شاعران ما در توصیف صحنه های نبرد هشت ساله و پایداری ما در برابر بیگانگان، از اندیشه و حماسه بزرگ عاشورا تاثیر مستقیم پذیرفت، شعرهایی که در ظاهر با عاشورا مرتبط نبودند، اما وامدار اندیشه عاشورایی شدند و همین نکته، عامل پیوند بیشتر مخاطبان با این آثار گردید.

محمد شمس لنگرودی - شاعر و محقق ادبی:

نگفتن شعر برای عاشورا، دلیل بی علاقگی نیست

همه ما به پدر، مادر و فرزند خود علاقه مند هستیم و به آنها از صمیم وجود، عشق می ورزیم اما کمتر شاعری است که در این موضوعات، شعری سروده باشد، حال آیا شاعرانی که چنین شعری نگفته اند، نسبت به بستگان و نزدیکان خود بی علاقه و بی تفاوت هستند؟

این طور نیست که در همین چند سال اخیر، ما به یکباره صاحب ادبیات آیینی و شعر مذهبی شده باشیم .

وی افزود: همان طور که شعر سیاسی، شعر طنز، شعر اجتماعی و دیگر گونه های شعری داریم، شعر مذهبی هم وجود دارد و تعدادی از اشعار را می توان در این زمره به حساب آورد، اما نمی توان گفت که هر شعری برای امام حسین(ع) سروده شده باشد، یا انگشت اشاره شاعر، موضوعی دینی را نشانه رفته باشد، مشخصا آن شعر،  شعر مذهبی و آیینی است.

این شاعر و محقق ادبی، با بیان این که الزاما با تظاهر به این که به موضوعی علاقه مند هستیم، شعر خوبی متولد نخواهد شد، تاکید کرد: حادثه ای مانند "عاشورا " مربوط به قرن ها پیش است و طبیعتا افق ادبیات مذهبی و آیینی نیز، عمری به اندازه زمان های سپری شده دارد.

شمس لنگرودی تصریح کرد: همه ما می دانیم که "شعر" هنری خود جوش است و این جوشش، باید در ذات شعر و شاعر باشد.

این شاعر خاطر نشان ساخت: با وجود سابقه ادبیات مذهبی در ایران، قطعا یک عده خاص و موقعیت طلب، نمی‌تواند مدعی شعر مذهبی و عاشورایی باشد، به نظر من پاره ای از این شعرها، شعرهای دولتی هستند و به همین دلیل، نتوانسته اند تاثیر لازم را بر جامعه و مخاطبان خود داشته باشند.

ضیاء الدین ترابی - شاعر و منتقد ادبیات :

 شعر آیینی، نیازمند تنوع در قالب است

محدود کردن شعر آیینی در قالب های شناخته شده کلاسیک، این نوع از ادبیات را دچار ایستایی می سازد.

عده ای فکر می کنند که حادثه و حماسه را فقط باید موزون و مقفا به مخاطب انتقال داد، در صورتی که گاه، تاثیر یک نثر یا شعر آزاد، در میان مخاطبان، بیشتر و عمیق تر است.

سراینده  مجموعه شعر "سرخ، از پرنده و پرواز" افزود: آثار موجود در قلمرو شعر دینی و مذهبی در حد این که با مخاطب خود ارتباط برقرار کند، خوب است اما راضی کننده نیست و متاسفانه بیشتر با موضوعات دینی در ادبیات و هنر، برخورد شعاری شده است .

ترابی تصریح کرد: شعر دینی هم باید مانند سایر شعرهای دیگر، از جانمایه ای قوی برخوردار باشد و بیش از آن که برای مخاطب شعار بدهد، باید او را به حیطه اندیشه ببرد.

حسین اسرافیلی - شاعر:

 رویکرد شاعران جوان به شعر عاشورایی جدی تر است

 شاعران،  به اندازه ای در مورد عاشورا و امام حسین (ع) شعر گفته اند که می توان "شعر عاشورا " را مستقل از شعر آیینی مورد نقد و بررسی قرار داد.

به غیر از شعر عاشورایی که بخش بزرگی از شعر آیینی را در برمی گیرد، باقی شعرهای مذهبی، باید با عنوان شعر آیینی نقد و بررسی شوند، زیرا شعر عاشورایی با حجم زیاد و میزان تاثیرگذاری اش در بین مردم، می تواند به طور مستقل مورد بررسی قرار بگیرد.

وی با بیان این که طی این سالها، رویکردی جدی به شعر عاشورایی  در بین شاعران جوان مشاهده می شود،  افزود: چه شاعرانی  که صاحب مجموعه شده اند و چه شاعرانی که به چاپ شعرهایشان در مطبوعات اکتفا می‌کنند، طی این سالها، اشعار خوبی در رثای امام حسین(ع) و یارانش سروده اند.

این شاعر خاطر نشان کرد: البته این رویکرد جدی و ویژه در تمام دوران ها نسبت به شعر عاشورایی وجود داشته، به طوری که حتی شاعران اهل سنت نیز شعرهای خوبی در رثای سالار شهیدان دارند.

سیمین دانشور - نویسنده و همسر زنده یاد جلال آل احمد:

نهادهای فرهنگی، اهل قلم را مجبور به سفارش نویسی نکنند

مثنوی مولوی با تمام تمثیلاتش، ریشه های محکمی در قرآن و اندیشه های دینی و اعتقادی دارد.

ادبیات دینی و مذهبی، همواره در این مملکت نفس می کشد و در این که این نوع از ادبیات هست، تردیدی نیست.

دانشور در ادامه افزود: من معتقدم که این نوع ادبیات، بر اثر شناخت و تامل نویسنده یا شاعر از حوزه دین متولد می شود، نه این که  نهادهای  حکومتی در بخش فرهنگ، از اهل قلم بخواهند که در این زمینه اثری خلق کنند، با این تصور که ادبیات دینی تداوم داشته باشد، چون  محصول این اقدام، تولید آثاری ضعیف و بی رمق است.

همسر جلال آل احمد، با بیان این که طبیعتا یک حکومت اسلامی باید مروج و مشوق هنر و ادبیات دینی و مذهبی باشد و در همین اندازه، قابل تقدیر است، خاطرنشان ساخت: ادبیات، بیشتر شخصی و فردی است و آن چه به وجود می آید، حاصل یک فکر و قلم است.

دانشور در بخشی دیگر از صحبت های خود گفت: مثلا راجع به شهدای جنگ، آثاری در حوزه داستان به برخی از نویسندگان ما پیشنهاد شده است، من اغلب این آثار را خوانده ام، متاسفانه نه حق مطلب درباره شهدا ادا شده و نه قوت ادبی داشته اند.

این نویسنده تصریح کرد: البته آثاری در حوزه ادبیات دینی و عاشورایی از"شهریار"،"علی موسوی گرما رودی" و "طاهره صفارزاده" خوانده ام که به نظر من آثار قابل توجهی هستند، خود شهریار با شعر معروف "علی ای همای رحمت" توانست به چهره ای ماندگار در حوزه ادبیات دینی به جهان معرفی شود.

منیژه آرمین - نویسنده :

داستان دینی "ضعیف"، نوشته نشود بهتر است

ادبیات امروز ما باید وقایع "عاشورا"