شمس توس

مشهد واژه مختصر مشهد الرضا و به معنی محل و مکان شهادت و نام شهری است که به مرکزیت مدفن امام رضا (ع) درسناباد شکل گرفته است.
درآغاز قرن سوم در قسمتی از قدیمی ترین بخش مشهد کنونی ، درقریه ای به نام سناباد واقع درحاشیه نوغان از ولایت توس ، کاخ حمید بن قحطبه ( والی سابق خراسان ) دروسط باغی بزرگ و سرسبز واقع شده بود که در آن زمان به دلیل وجود مدفن هارون الرشید، خلیفه عباسی ، به بقعه هارونیه شهرت داشت.
درسال 203ق. پیکر مطهر امام رضا (ع) درهمان بقعه به خاک سپرده شدو این مکان مشهد الرضا نام گرفت.
مشهد دردو قرن اول پیدایش چندان شناخته شده نبود، اما به عنوان مکانی مذهبی مورد احترام بود. در دوران امارت امیر عبدالرزاق توسی از حکمرانان سامانی و سوری بن معتز، درجهت آبادانی مشهد اقداماتی به عمل آمد. درقرن پنجم نیز به توسعه و تجهیز حرم امام توجه شد و درقرن های بعد به تدریج مشهد الرضا به صورت شهرکی مذهبی درآمد. با تهاجم ترکمانان در499ق.برج و باروی مشهد تخریب شد اما به بنای حرم آسیبی نرسیدو پس از غائله 510 ق . که عده زیادی درمشهد به قتل رسیدند و خرابی مختصری ایجاد شد، عضدالدین فرامرز علی حاکم وقت مشهد ، حصار جدیدی به دور مشهد الرضا احداث کرد و درعهد سلجوقیان نیز با اقدامات عمرانی ابوطاهر قمی بیش از پیش بر جمعیت و رونق مشهد افزوده شد. از این زمان تا مدتی مشهد از تهاجم و تخریب به دور ماند و در حملات ویرانگر ترکمانان به توس در 548 ق. به این شهر آسیبی نرسیده . درعهد خوارزمشاهیان نیز مشهد مورد توجه امرا و حکام بود.
درجریان یورش های مغولان به توس ، مشهد به عنوان منطقه امن از خرابی به دور ماند و با جذب مهاجران پناهنده بر جمعیتش افزوده شد. تهاجم سپاهیان ایرانشاه تیموری در 791ق. به توس و تخریب و ویرانی آن سبب افزایش مهاجرت به مشهد شد.
درعهد شاهرخ میرزا مشهد گسترش زیادی یافت و حصار جدیدی به دور شهر کشیده شد. در این زمان مشهد به عنوان پایتخت مذهبی مورد توجه قرار گرفت و در عهد حکمرانی بایسنقر میرزا و دیگر امرای تیموری اقدامات زیادی درجهت توسعه و تزیین حرم و شهر مشهد صورت پذیرفت. با احداث مسجد جامع گوهرشاد و رواق های دارالسیاده و دارالحفاظ و مدارس بالاسر و پریزاد و مسجد شاه و چهار باغ و احداث بناهای دیگر دراطراف حرم و داخل شهر، مشهد به تدریج به شهری پررونق مبدل گردید.

 

 

از اواخر عهد تیموریان و در دوره صفویه مشهد بارها مورد تهاجم ازبک ها واقع شد. درسال 977 ق . درپی حمله سپاه عبدالمؤمن خان ازبک بیشترین صدمه به حرم مطهر وارد آمد و اشیا و اموال خزانه حرم و تزئینات آن به یغما رفت و عده زیادی به قتل رسیدند و مشهد تخریب شد . اما به واسطه توجه شاهان و امرای صفویه خرابی ها جبران شدو در جهت توسعه بناهای اطراف حرم اقدامات جدی به عمل آمد؛ صحن عتیق به صورت یک مجموعه چهار ایوانی بنا شد و بناهای جدیدی از جمله گنبد الله وردیخان و مناره صحن عتیق احداث شد و مطلاسازی گنبد و تذهیب و کاشیکاری و کتیبه کاری دربخش های مختلف حرم ، شکوه و رونق تازه ای به اماکن رضوی بخشید. با ایجاد مدارس و آب انبار و حمام و کاروانسراها و دیگرتأسیسات شهری و تأمین آب شرب و بنای مساجد و احداث خیابان اصلی ، مشهد گسترش بیشتری یافت و بر جمعیت آن بیش از پیش افزوده شد و به عنوان قطب مذهبی ایران مطرح گردید.
در دوره افشاریه نیز مشهد به عنوان مرکز سیاسی و مقر فرمانروایی مورد توجه قرار گرفت و با ایجاد سقاخانه اسماعیل طلایی و طلاکاری ایوان و مناره قدیمی و احداث مناره ایوان عباسی و ساخت ضریح جواهرنشان و اختصاص موقوفات و انتظام امور ابنیه رضوی ، مشهد و حرم رضوی از رونق بیشتری برخوردار شد. دراواخر عهد افشاریه جواهرآلات ضریح و حرم دردرگیری های جانشینان نادر شاه غارت شد.

 

 

درعهد قاجاریه بخش های دیگری بر اماکن متبرکه افزوده شد و صحن نو (آزادی ) احداث شد و با ساخت و نصب ضریح فولادی و درهای طلا و نقره و منبت کاری رواق دارالحفاظ و نصب اولین ساعت شماطه ای و ایجاد کارخانه برق و توجه به امور رفاهی زائران و زیباسازی شهر ، بر آبادانی و رونق مشهد افزوده شد. دراین دوران نیز مشهد بارها مورد تهاجم ترکمانان قرار گرفت و با شورش سالار و رخدادهای دیگر از قبیل به توپ بسته شدن حرم (1320ق.) و اشغال شهر درجنگ جهانی اول ، صدمات و خسارات زیادی بر حرم و شهر وارد آمد.

 

 

دردوران پهلوی نیز بناها و خیابان های جدید درمشهد ایجاد و صحن موزه بنا شد و ساختمانی برای کتابخانه آستانه ساخته و رواق های دارالشرف ، دارالزهد و دارالسرور بنا گردید و میدانی دراطراف حرم مطهر احداث شد و با ایجاد خیابان ها ، محلات میادین ، مدارس جدید، بیمارستان ها و فراهم ساختن امکانات بهداشتی ، خدماتی و فرهنگی شهر مشهد گسترش یافت . ایجاد فرودگاه ، ایستگاه راه آهن و جاده های مواصلاتی زمینه را برای جذب بیشتر زائران و مسافران فراهم کردو برای رفاه زائران و مسافران مراکز مختلف رفاهی از قبیل هتل ها و مهمانپذیر ها در نقاط مختلف مشهد به ویژه اطراف حرم مطهر احداث گردید. ازجمله مهمترین رویدادهای مشهد در این دوران ، واقعه مسجد گوهرشاد ، جنگ جهانی دوم و انقلاب اسلامی بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، شهرمشهد مقدس به عنوان مهمترین قطب زیارتی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و امکانات فرهنگی ، رفاهی و خدماتی گسترش چشمگیری یافت . با اجرای طرح جامع دراطراف اماکن متبرکه و احداث صحن های جدید قدس ، جمهوری اسلامی و صحن جامع رضوی و رواق های جدید دارالولایه، دارالهدایه ، دارالرحمه، دارالاجابه و بست ها و دیگر بناها ،بر وسعت و زیبایی اماکن متبرکه رضوی افزوده شد و مشهد مقدس بیشتر مورد توجه زائران و مسافران قرار گرفت . افزایش روز افزون زائران و مسافران باعث شد تا درمشهد مقدس طرح های بزرگ رفاهی ، خدماتی و فرهنگی به اجرا درآید.

 

 
 
 مشهد ، مرکز شهرستان مشهد و استان خراسان رضوی درشمال شرقی استان و ایران و در فاصله 892 کیلومتری تهران واقع شده است . از شمال به شهرستان کلات و از شمال غربی به شهرستان درگز و از غرب به شهرستان های چناران و نیشابور و از شرق به شهرستان های سرخس و تربت جام و از جنوب و جنوب غربی به شهرستان های فریمان و تربت حیدریه محدود می شود.
 شهر مشهد در انتهای جنوبی دشت توس واقع شده است و رشته کوه هزار مسجد درشمال شرقی و رشته کوه بینالود درغرب و جنوب غربی آن قرار دارد. آب و هوای شهر مشهد معتدل و متمایل به سرد و خشک و با درجه حرارت سالیانه 7/13 درجه سانتیگراد است .
 شهرستان مشهد بر اساس تقسیمات کشوری سال 1375 دارای بخش های مرکزی ، احمد آباد، رضویه ، طرقبه و شهرهای مشهد ، شاندیز، ملک آباد، رضویه، و دهستان های تبادکان، توس ، کارده ، میان ولایت، کنویست، پیوه ژن ، سرجام ، آبروان ، پایین ولایت ، میامی ، شاندیز، طرقبه، و 552 روستا می باشد.
 بر اساس آخرین سرشماری جمعیت شهرستان مشهد 2247996 نفر بوده است . از این تعداد 1887405 نفر ( 957345 مرد و 930060 زن ) درشهر مشهد ساکن هستند . مشهد بعد از تهران دومین شهر پرچمعیت ایران است.
 شهر مشهد در36 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 36 دقیقه و 45 ثانیه طول شرقی واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا 985 متر است.
 
 فاصله مشهد تا سایر شهرها
 
 نام شهر - فاصله به کیلومتر
 اسفراین - 310
 اسلامیه - 325
 باجگیران - 211
 بجنورد - 248
 بردسکن - 262
 بشرویه - 450
 بیدخت - 282
 بیرجند - 496
 تایباد - 224
 تربت جام - 162
 تربت حیدریه - 140
 تهران - 892
 چناران - 55
 خضری و دشت بیاض - 323
 خواف - 238
 درگز - 255
 زابل - 1012
 زاهدان - 1000
 ساری - 695
 سبزوار - 228
 سرایان - 388
 سربیشه - 568
 سرخس - 185
 سمنان - 696
 شاندیز - 30
 شاهرود - 517
 شیروان - 188
 طبس - 530
 فردوس - 348
 فریمان - 75
 قاین - 388
 قوچان - 135
 کاخک - 298
 کاشمر - 217
 کرمان - 919
 کلات - 151
 گرگان - 564
 گناباد - 276
 لطف آباد - 278
 نوخندان - 267
 نهبندان - 703
 نیشابور - 115