کدام یک از ائمّه (ع) دعای فرج را شخصاً می خواندند؟
واژۀ «فَرَج» (به فتح ف، ر)، در لغت به معنای «رهایی از غم و اندوه و گشایش» است،[1] و در کتاب های حدیثی که دعاها و اعمالی برای حصول فَرَج و گشایش امور ذکر شده، با توجه به همین معنای لغوی آن است.
در این جا، به ذکر چند مورد از دعاهایی که به «دعای فَرَج» و نیز نمازی که به «نماز فَرَج» نام گذاری شده، اکتفا می شود:
یک. دعایی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که به آن «دعای فَرَج» نیز گفته می شود: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا مَنْ عَلَا فَقَهَرَ...».[2]
دو. دعایی که به «دعای فرج امام زمان (ع)» شهرت یافته و در آن عبارت «فرجاً عاجلاً»[3] آمده است و با «أللٌهُمَ (إلهِی) عَظُمَ البَلاءُ وَبَرِحَ الخَفَاءُ...» آغاز می شود.[4]
سه. دعایی از امام صادق (ع) نقل شده است با مضامین فرج و گشایش که شیخ طوسی آن را در ضمن یکی از اعمال شبانه روز آورده است.[5] «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ الصَّادِقَ الْأَمِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ إِنَّکَ قُلْتَ مَا تَرَدَّدْتُ فِی شَیْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ کَتَرَدُّدِی فِی قَبْضِ رُوحِ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ یَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَکْرَهُ مَسَاءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِوَلِیِّکَ الْفَرَجَ وَ الْعَافِیَةَ وَ النَّصْرَ وَ لَا تَسُؤْنِی فِی نَفْسِی وَ لَا فِی أَحَدٍ مِنْ أَحِبَّتِی»؛[6]خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست. خدایا، براستى که حضرت صادق (ع) فرمود که تو فرموده اى من در هیچ کارى بسان تردّد و دو دلى اى که در گرفتن روح بنده مؤمن دارم، دو دلى ندارم، او از مرگ بدش مى آید، و من از بدى رساندن به او بدم مى آید. خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و در فرج و تندرستى و پیروزى ولیّت تعجیل فرما، و به من و هیچ کدام از دوستانم بدى مرسان.
چهار. نمازی که از امام علی (ع) نقل شده که «نماز فرج» نام دارد.[7]
امّا دعای «أللٌهُمَ کُن لِوَلِیٌکَ...» با توجه به معنایی که گفته شد، دعای فَرَج نامیده نمی شود، بلکه از دعاهایی است که شیعیان در حق حضرت امام زمان (عج) می نمایند و از اعمال شب 23 ماه مبارک رمضان محسوب می شود. البته، این دعا را در هر زمانى که یادی از آن حضرت شود، می توان خواند.[8]
گفتنی است که دعاهایی که دارای مضامین بلند عرفانی و اخلاقی هستند و مطابق با روح و تعالیم قرآن و سنت است، نیازی به سند آن چنانی که در مباحث فقهی مطرح است، ندارد. البته دعاهای مزبور دارای سند مورد اعتماد هستند.
[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 343، واژۀ «الفَرَج»، نشر دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق و مصحح: حسینی، سید احمد، ج 2، ص 322، نشر کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1416ق.
[2]. ابن طاووس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص 90، دار الذخائر، قم، چاپ اول، 1411ق.
[3]. البته، در جای دیگری این دعا با اندک تفاوتی آمده است که پس از نماز امام زمان (عج) خوانده می شود؛ (ر.ک: شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه،ج 8، ص 18، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.).
[4] . عاملى کفعمى، ابراهیم بن على، المصباح - جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة، ص 176، نشر دار الرضی، قم، چاپ دوم، 1405ق.
[5] شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج 1، ص 58، موسسه فقه الشیعة، بیروت، چاپ اول، 1411ق.
[6] قطب الدین راوندی، الدعوات، سلوات الحزین، ص 134، مدرسه امام مهدی، قم، چاپ اول، 1407ق.
[7]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق ، ص329، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1412ق.
[8]. شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، محقق و مصحح: خرسان، حسن الموسوی، ج3، ص103، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق؛ مفاتیح الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان، دعای شب بیست و سوم.
ادامه مطلب
منظور از جمله «السلام علیک یا حجة الله التی لا تخفی» چیست؟
«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ الَّتِی لَا تَخْفَى»، فقره ای از یکی از زیارات امام زمان (عج) است که در کتاب های حدیثی و دعا آمده است.[1]
دربارۀ معنای آن دو احتمال داده می شود:
1. امام زمان (عج) حجّت خدا است و حجّت بودن او به ادّلۀ عقلی و نقلی قاطعى ثابت شده است؛[2] لذا امامت او روشن بوده و بر هیچ عقل سلیمی پنهان و پوشیده نیست.
2. امام زمان (عج) که حجّت خدا است، در میان ما وجود دارد و مخفی نیست، ولی ما او را نمی بینیم؛ همانند آفتابی که در زیر ابر غایب باشد.[3]
پس، در دوران غیبت اگرچه جسم ولی عصر (عج) به علت وجود خطرات و یا مصالح دیگری از دیدۀ مردم نهان است، ولی علم به او و امامت او برای مردم پوشیده نیست و همه از آن آگاهی دارند، و در قلب و جان انسان های مؤمن جا داشته و پابرجاست و مردم بر اساس رهنمودها و عنایات غیبی او زندگی می کنند.
[1] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 99، ص 117، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق؛ عاملی کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، ص 495، دار الرضی (زاهدی)، قم، چاپ دوم، 1405ق.
ادامه مطلب
نخستین ثمره حکومت صالحان چیست؟
آیه مورد استشهاد، توصیف دیگری از مؤمنان است به دنبال آیات قبلی. در این آیه نیز مقام و اوصاف مؤمنان را بیان می‌کند و میفرماید از ویژگی‌‌های مؤمنان این است که پس از پیروزی هرگز مانند خودکامگان و جباران به عیش و نوش و لهو و لعب نمی‌‌پردازند و در غرور و مستی فرو نمی‌‌روند، بلکه پیروزی‌ها و موفقیت‌‌ها را نردبانی برای ساختن خویش و جامعه قرار می‌دهند. آنها پس از قدرت یافتن، تبدیل به یک طاغوت جدید نمیشوند، ارتباط‌شان با خدا محکم و با خلق خدا نیز مستحکم است؛ چرا که نماز سمبل پیوند با خالق است. مؤمنان تنها قبل از پیروزی به در خانه خدا نمی‌‌روند، بلکه بعد از پیروزی هم به مقتضای (الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ...) رابطه خود را با او همچنان محکم می‌‌دارند و پیروزی بر دشمن را وسیله‌‌‌ای برای نشر حق و عدالت و فضیلت قرار می‌دهند.
گفتنی است؛ مراد از مؤمنان، عموم مؤمنان زمان رسول الله(ص) و عموم مسلمانان تا روز قیامت است. عالی‌‌ترین جامعه‌‌‌ای که در تاریخ اسلام تشکیل یافت جامعه‌‌‌ای بود که در عهد رسول خدا شکل گرفت و در آن جامعه نماز برپا شد.[2]
ادامه مطلب
چرا مراجع تقلید، با صدور فتوی، مردم را برای دعا کردن برای ظهور به صورت عمومی ترغیب نمی‌کنند؟
ثانیاً: وظیفه منتظران آن حضرت فقط منحصر به دعا نیست، بلکه هر کدام از منتظران در وهله اول باید تلاش کنند تا به آرمان‌های آن حضرت جامه عمل بپوشند و پیروان و سربازان خوبی برای ایشان باشند، تا جایی که امام زمان (عج) به وجود این سربازان افتخار کند.
ثالثاً: علاوه بر موضوعات اشاره شده، دعا موضوعی باطنی در ارتباط انسان با خدا است و دعا در تمام موارد مشروع، امری پسندیده است به گونه‌ای که خداوند میفرماید: بگو: «پروردگارم براى شما ارجى قائل نیست اگر دعاى شما نباشد».[1] اما این بدان معنا نیست که مردم را در این کار مجبور کنیم؛ زیرا اجبار مردم به دعای جمعی با صدور فتوا، نمی‌تواند دارای پشتوانه شرعی باشد و فقیه نمی‌تواند بدون دلیل فتوا به چیزی دهد.
ادامه مطلب
عبارت «و عجّل فرجهم» از چه زمانی به صلوات اضافه شد؟ و دلیل آن چه بود؟
1. در دعایی با نام «دعای حریق»[1] که امام صادق(ع) از امامان پیش از خود نقل می‌کند که جبرئیل بر پیامبر اسلام(ص) نازل شد و این دعا را به آن حضرت تعلیم داد[2] در فرازی از آن آمده است: «...اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ عَجِّلِ اللَّهُمَّ فَرَجَهُم...».[3]
2. امام حسین(ع) از امام علی(ع) دعایی را نقل می‌کند که در فرازی از آن چنین آمده است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى طَیِّبِ الْمُرْسَلِین ... صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُم...».[4]
3. اسحاق ابن عمار می‌گوید به امام صادق(ع) عرض کردم من از عقرب‌ها می‌ترسم، امام(ع) پس از بیان آداب خاص، فرمود، سه مرتبه بگو: «اللَّهُمَّ رَبَّ أَسْلَمَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ...».[5]
4. در روایت دیگری امام صادق میفرماید: هرکس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ»، نمی‌میرد مگر این‌که قائم از آل محمد را درک کند.[6]
5. عمرو بن ابی مِقدام می‌گوید: امام صادق(ع) دعایی را به من یاد دادند و فرمودند خیر دنیا و آخرت در این دعا جمع شده است، در یک فقره از آن دعا آمده: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ رُوحَهُمْ وَ رَاحَتَهُمْ وَ سُرُورَهُمْ وَ أَذِقْنِی طَعْمَ فَرَجِهِمْ وَ أَهْلِکْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْس».[7]
دلیلش هم درخواست رهایی از غم و اندوه و تقاضای گشایش در کارهای اهل بیت(ع) بوده است.
ادامه مطلب
امام عصر(ع) در زمان غیبت، در وقایع و حوادث بزرگ چه نقشی دارد؟
با بیان چند نکته امیدواریم بتوانیم پاسخی مناسب برای پرسش مطرح شده بیان کنیم.
1. سه نوع تکلیف برای سه گروه وجود دارد.
الف. تکلیف برای خدا که در علم کلام تعبیر به وجوب لطف بر خداوند می‌کنند، زمانی که خداوند حکیم انسان را آفرید لطفش اقتضا می‌کند که اسباب هدایت او را نیز با وی همراه کند و از جمله آن اسباب ارسال رسولان و هدایت‌گرانی است که باید برایشان بفرستد.
ب. تکلیفی که شامل رسول و هادی است؛ به این معنا که در مقابل مسئولیت و تکلیف نباید شانه خالی کند.
ج. تکلیفی که شامل مردم است که پس از دو مرحله پیشین این مردم هستند که باید آنان را به عنوان هادی و رهبر بپذیرند که در غیر این صورت باید پذیرای آثار و پیامدهای ناشی از آن باشند، همچنان‌که بسیاری از پیامبران و امامان به دلیل کوتاهی مردم خانه نشین شده و این مسئولیت از آنان برداشته شد.
در مورد امام عصر(ع) نیز این مردم هستند که باید آمادگی برای ظهور حضرتشان را پیدا کنند و اگر مردم به دلیل سرگرمی به دنیا و غفلت یا هر دلیل دیگری سرگرم زندگی دنیایشان شدند و از دین و رهبران دینی غافل شدند، مسئولیتش ربطی به رهبر دینی ندارد.
2. با یک پاسخ نقضی در روشن‌تر شدن موضوع تلاش می‌کنیم، از کسانی اسلام و قرآن را قبول داشته اما با این وجود، دغدغه این پرسش را دارند میپرسیم: موضع‌گیری حضرت خضر(ع) در مقابل کشتار بنی اسرائیل توسط فرعونیان چه بوده است؛ و چرا ایشان خود را تنها درگیر برخی مسائل جزئی چون خراب کردن یک دیوار و کشتن یک بچه و سوراخ کردن یک کشتی کرده است؟!
3. نتیجه این‌که به یک معنا غیبت امام زمان(ع)، یعنی نقش نداشتن مستقیم و عدم دخالت در امور ظاهری تا این‌که مردم خودشان تصمیم بگیرند و خودشان عمل کنند تا زمانی که خداوند مصلحت ببیند و آن حضرت را از پرده غیبت آشکار کند.
ادامه مطلب
ترجمه و تفسیر دعای «الهی عظم البلاء» چیست؟
در بخش اول به آزمایش بزرگی که مردم در زمان غیبت به آن مبتلا گشتند اشاره شده است.
در بخش دوم بعد از درود بر پیامبر و اهل بیت عصمت و طهارت، به لزوم فرمان‌برداری مؤمنان از آن بزرگواران به سبب جایگاه والایی که دارند می‌پردازد.
در بخش پایانی دعا چنین سفارش شده است که؛ از خداوند بخواهیم، به سبب حقوق و منزلتی که معصومان(ع) بر ما دارند امور ما را کفایت نموده و ما را یاری نمایند.
علاوه بر این‌که؛ این دعا در کتاب جمال الأسبوع،[1] المزار (للشهید الأول)،[2] مصباح کفعمی،[3] المزار الکبیر[4] با اندکی تفاوت ذکر شده است، در کتاب «الزام الناصب» چنین نقل شده است: شیخ جلیل امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی مؤلف کتاب تفسیر «مجمع البیان» در کتاب «کنوز النجاح» گفته است: دعایی که حضرت امام مهدی(عج) به أباالحسن محمد بن أحمد بن أبی لیث -رحمت خدای متعال بر او باد- در شهر بغداد در مقابر قریش به او تعلیم داد و أبو الحسن از زندان از ترس کشتن به مقابر قریش پناه برده بود و به برکت این دعا خداوند او را از کشته شدن نجات داد.
أبو الحسن گوید: همانا حضرت مهدی(ع) به من این دعا را آموزش داد و فرمود که چنین بگویم:
«اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ وَ انْکَشَفَ الْغِطَاءُ وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مَنَعَتِ السَّمَاءُ وَ إِلَیْکَ یَا رَبِّ الْمُشْتَکَى وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ.
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولِی الْأَمْرِ الَّذِینَ فَرَضْتَ عَلَیْنَا طَاعَتَهُمْ فَعَرَّفْتَنَا بِذَلِکَ مَنْزِلَتَهُمْ فَفَرِّجْ عَنَّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عَاجِلًا کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ.
یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ اکْفِیَانِی فَإِنَّکُمَا کَافِیَایَ وَ انْصُرَانِی فَإِنَّکُمَا نَاصِرَایَ یَا مَوْلَایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی».
خدایا! بلا و مصایب ما بزرگ شد و بیچارگى ما بسى روشن و پرده از روى کار برداشته شد و امیدم ناامید شد و زمین [با همه پهناورى] بر ما تنگ آمد و آسمان، رحمتش را از ما منع کرد و تنها تویى یاور و معین ما و مرجع شکایت ما و یگانه اعتماد ما در هر سختى و آسانى بر لطف توست.
خدایا! درود فرست بر محمد و آل محمد که صاحب امر الهى [و مقام خلافت] هستند و بر ما اطاعتشان را واجب کردى و به واسطه این مطاع بودن مقامشان را به ما شناساندى، پس به حق منزلت و قدر آنها که به ما گشایشی نزدیک چون چشم بهم زدن یا زودتر عطا فرما!
اى محمد و اى على شما مرا کفایت کنید که شما کافى هستید و مرا یارى کنید که شما یاران منید. اى مولاى من! اى صاحب الزمان! فریادرس فریادرس فریادرس، مرا دریاب مرا دریاب مرا دریاب.[5]
راوی گوید: همانا آن حضرت وقتی به این فراز از دعا «یا صاحب الزمان» که رسید به سینه شریف خود اشاره کرد.
ادامه مطلب
چرا هنگام سلام به امام مهدی(عج) رو به طرف جنوب غربی می‌‌ایستیم؟
افرادی که بعد از نمازها به ائمه اطهار(ع) ادای سلام و احترام می‌کنند، در جهتی می‌ایستند که صورتشان روبروی مرقد مطهر آن امامان بزرگوار باشد و در مورد حضرت مهدی(عج) نیز رو به کعبه که محل ظهور آن‌حضرت است ادای سلام می‌کنند.
این جهت در مناطق مختلف جغرافیایی می‌تواند متفاوت باشد، اما در کشور ایران، همان جهت جنوب غربی است.
ادامه مطلب
آیا در نهج البلاغه به ظهور حضرت امام مهدی(عج)، اشاره‌ای شده است؟
1. خطبه 182آمده است: «زره حکمت و دانش بر تن دارد، و آن‌را با تمامى آداب، و با توجّه و معرفت کامل، فرا گرفته است. حکمت گمشده او است که همواره در جست‌وجوى آن است و نیاز او است که آن‌را طلب می‌کند. او غریب است در آن زمانى که اسلام چون شترى خسته که دُم بر زمین گذاشته و سینه بر آن نهاده دچار غُربت است. او باقى مانده حجّتهاى الهى، و آخرین جانشین از جانشینان پیامبران است».[1]
این جملات اشاره صریحی به موعود آخر الزمان حضرت امام مهدی(عج) دارد.[2] ابن ابی الحدید نیز در شرح آن می‌گوید: شیعیان معتقدند که منظور امام علی(ع) از این سخنان، حضرت مهدی منتظر است... بعید نیست منظور او همان قائم آل محمد باشد که در آخر الزمان قیام می‌کند.[3]
2. خطبه 150: «بدانید آن‌کس از ما (حضرت مهدى «عج») که فتنه‌هاى آینده را دریابد، با چراغى روشن‌گر در آن گام می‌نهد، و بر جاى پاى صالحان گام نهد (بر همان سیره و روش پیامبر(ص) و امامان(ع) رفتار می‌کند) تا گره‌ها را بگشاید، بردگان و ملّت‌هاى اسیر را آزاد سازد، جمعیّت‌هاى گمراه و ستمگر را پراکنده و حق جویان پراکنده را جمع آورى می‌کند. حضرت مهدى(عج) سال‌هاى طولانى در پنهانى از مردم به سر می‌برد، آن‌چنان که اثر شناسان، اثر قدمش را نمی‌شناسند، اگر چه در یافتن اثر و نشانه‌ها تلاش فراوان کنند. سپس گروهى براى درهم کوبیدن فتنه‌ها آماده می‌گردند، و چونان شمشیرها صیقل می‌خورند، دیده‌هاشان با قرآن روشنایى گیرد، و در گوش‌هاشان تفسیر قرآن طنین افکند، و در صبحگاهان و شامگاهان جام‌هاى حکمت سر می‌کشند».[4]
به نظر می‌رسد که همین دو مورد را می‌توان مخصوص امام مهدی(عج) دانست.
لازم به ذکر است که سخنان دیگر از امام علی(ع) درباره امام زمان نقل شده است که در نهج البلاغه نیامده و باید در کتاب‌های دیگر، به جست‌وجوی آن پرداخت. برای نمونه؛ می‌توان به این جمله اشاره کرد: «بأبی ابن خیرة الإماء...»؛[5] پدرم به فدای فرزند بهترین کنیزها... .
ادامه مطلب
آیا پس از امام زمان(ع)، دوازده مهدی دیگر خواهند آمد؟
1. ابو بصیر می‌گوید: به امام صادق(ع) گفتم: اى فرزند رسول خدا! من از پدر شما شنیدم که می‌فرمود: پس از قائم(عج) دوازده مهدى خواهند آمد، امام صادق(ع) فرمود: «دوازده مهدى گفته است نه دوازده امام، آنها گروهی از شیعیان ما هستند که مردم را به دوستی و شناخت حق ما می‌خوانند».[1]
2. ابو حمزه ثمالى روایت می‌کند که حضرت صادق(ع) ضمن حدیثی طولانى فرمود: «اى ابو حمزه ما را بعد از قائم(عج) یازده مهدى خواهد بود که همه از اولاد حسین(ع) هستند».[2]
3. امام صادق(ع) فرمود: «بعد از قائم(عج) دوازده مهدى از فرزندان حسین(ع) حکومت خواهند کرد».[3]
علامه مجلسی در توضیح این دسته از روایات می‌گوید:
اخباری که بیان شد مخالف روایات مشهور شیعه است و راه تأویل و توجیه آن بر دو گونه است:
اول: مقصود از دوازده مهدى؛ پیامبر خدا(ص) و باقی امامان معصوم(ع) غیر از حضرت قائم(عج) است؛ بدین معنا که آنها بعد از قائم(ع) به دنیا رجعت نموده و به ترتیب به حکومت خواهند رسید و در گذشته نیز از شیخ حسن بن سلیمان روایت کردیم که مهدی را به همه امامان(ع) تأویل کرده بود و هم او گفت: که بعد از رحلت امام مهدی(عج) دوباره به دنیا بر می‌گردند و نیز با این روایت می‌توان بعضى از اخبار مختلف را که درباره مدت حکومت قائم آل محمد رسیده است را با هم جمع کرد.
دوم: مراد از این مهدی‌ها؛ جانشینان حضرت قائم(عج) هستند که همزمان با رجعت امامان معصوم(ع) – که جهت خالی نماندن زمین از حجت انجام می‌پذیرد - مردم را به دین خدا دعوت می‌نمایند.[4]
البته توجیه اول، با آنچه در روایت دوم و سوم وجود دارد که این دوازده مهدی، همگی از نسل امام حسین(ع) می‌باشند و نیز روایت اول که آنها را امام نمی‌داند، منافات دارد.
ادامه مطلب
درباره وبلاگ
آرشیو ماهانه
آرشیو موضوعی
آمار وبلاگ
دیگر امکانات
*
*
