دیدن خون در بیشتر موارد باعث ترس می‌شود. حالا تصور كنید فردی كه خودش از خون می‌ترسد متوجه وجود خون در ادرارش شود. قطعا نگران خواهد شد ولی پزشکان می‌گویند وجود خون در ادرار گاهی دلایل بسیار ساده‌ای دارد؛ از ورزش شدید گرفته تا عادت ماهیانه. اما آن سوی قضیه را هم باید در نظر گرفت. برخی عفونت‌ها و سرطان‌ها نیز ممکن است با علامتی مانند ادرار خونی، خود را نشان بدهند. 
با دكتر محمدرضا صفری‌نژاد، متخصص اورولوژی و استاد دانشگاه، درباره دلایل و درمان‌های بروز و ظهور خون در ادرار گفت‌وگو کرده‌ایم.

علت وجود خون در ادرار چیست؟
عوامل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند. عادت ماهیانه، ورزش بیش از حد، فعالیت جنسی، ابتلا به بیماری‌های ویروسی، ضربه و عفونت و... می‌توانند باعث ظاهرشدن خون در ادرار شوند. البته عوامل خطرناک دیگری نیز در ایجاد این مشكل نقش دارند؛ از سرطان کلیه و مثانه گرفته تا وجود التهاب در کلیه، مثانه، مجرا و پروستات و ابتلا به بیماری پلی‌کیستیک کلیه. البته بیماری پلی‌کیستیک کلیه را نباید با كیست ساده كلیه اشتباه گرفت چون در این بیماری هر دو کلیه پر از کیست‌های متعدد است. این بیماری ارثی باعث می‌شود در هر دو کلیه، کیست‌های پر از مایع به شکل خوشه انگور ایجاد شود و معمولا در دهه پنجم زندگی به نارسایی کلیه می‌انجامد. گاهی هم علت مشخص نمی‌شود كه معمولا این موارد خطرناك نیستند.

مصرف داروها هم می‌تواند باعث بروز این مشكل شود؟
بله، از دیگر علل نسبتا شایع وجود خون در ادرار مصرف داروهای ضدانعقادی مثل وارفارین، هپارین و آسپیرین است. البته بروز لخته‌های خون و ابتلا به بیماری‌هایی هم که باعث اختلال انعقادی می‌شوند مثل هموفیلی و کم‌خونی داسی‌شکل که در آن گلبول‌های قرمز به شکل داس درمی‌آیند، در بروز این عارضه نقش دارد.

آیا در سنین مختلف، علت وجود خون در ادرار متفاوت است؟
بله، در دوران خردسالی، بیشتر به علت وجود كلسیم در ادرار، بروز عفونت‎های ادراری و بیماری‏های مادرزادی كلیه و در سنین نوجوانی و جوانی و بزرگسالان به علت ابتلا به سنگ كلیه، عفونت‏های كلیه و بیماری‏های التهابی كلیه، خون در ادرار دیده می‌شود. در سنین سالخوردگی نیز علت این مشكل بیشتر ابتلا به سرطان‏های سیستم ادراری یا بیماری‌های پروستات است.

آیا در همه موارد فرد خون را در ادرار مشاهده می‌كند یا اینكه این مشكل به‌راحتی قابل‌تشخیص نیست؟
در مواردی خود بیمار می‌تواند خون را در ادرار مشاهده كند كه به آن «خون آشکار» می‌گویند اما در حالت دیگر كه بسیار هم شایع است، بیمار در ادرار، خونی مشاهده نمی‌کند و فقط با انجام آزمایش می‌توان به آن پی برد که به آن «خون مخفی» می‌گویند. در بسیاری از موارد، خونی كه در ادرار دفع می‌شود قابل‌مشاهده نیست و ادرار تغییررنگ ندارد، بنابراین افراد از این موضوع مطلع نیستند. اگر خون آشكار مشاهده شود، رنگ ادرار به قرمز، صورتی یا به رنگ نوشابه سیاه (قهوه‌ای یا شبیه چای) تغییر می‌كند. علت این تغییررنگ وجود گلبول قرمز در ادرار است. حتی وجود مقدار اندک خون باعث تغییر رنگ ادرار می‌شود. ممكن است فرد دچار علایم دیگری مانند درد شكم، كاهش شدت ادرار، تب، ادرار مكرر، درد حین ادرار و تمایل شدید به ادرار كردن نیز شود. با توجه به اینکه وجود این مشكل می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های مهم سیستم ادراری باشد، لازم است حتما با انجام بررسی‌های لازم علت این مشكل تشخیص داده شود.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به خون در ادرار هستند؟
بیمارانی که سابقه ابتلا به بیماری کلیوی، سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات (که بیشتر در مردان بالای 50 سال دیده می‌شود) در آنها وجود داشته باشد و افرادی كه سیگار می‌کشند بیشتر در معرض هماچوری (خون در ادرار) هستند به‌طوری که آنها باید به شکل دوره‌ای آزمایش ادرار انجام دهند. هرچند این کار برای عموم مردم نیز توصیه می‌شود.

راه‌های تشخیص این عارضه چیست؟
وجود خون در ادرار را می‌توان با آزمایش ادرار تشخیص داد. در آزمایشگاه ظرف مخصوصی به فرد داده می‌شود تا نمونه ادرار را در آن جمع‌آوری کند. روش‌ دیگر، استفاده از نوارهای مخصوص است. این نوارهای باریک قسمت‌های مختلف رنگی دارند که هر قسمت مخصوص تشخیص یک مورد خاص در ادرار، مثل میزان قند و تعداد گلبول‌های قرمز است. اگر ادرار حاوی گلبول قرمز (خون) باشد، قسمت مربوط تغییر رنگ می‌دهد. اگر خون واضح در ادرار دیده شود یا تست نواری از نظر وجود خون مثبت باشد، آزمایشگاه بررسی میکروسکوپی انجام می‌دهد تا تشخیص تایید شود. وجود خون در ادرار باید 48 ساعت بعد با آزمایش دوم تایید شود. برای تشخیص علت، معمولا به اقدام‌های اضافی مثل روش‌های تصویربرداری، سیستوسکوپی (که در آن با آندوسکوپ مجرای ادرار، پروستات و مثانه بررسی می‌شوند) و گاهی نمونه‌برداری از کلیه نیاز است. مردان بالای 50 سال كه علت خاصی برای یافتن خون در ادرارشان پیدا نشده، باید از نظر سرطان پروستات، آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) بررسی شوند. البته تمام این اقدام‌ها لازم نیست برای یك فرد انجام شود و در هر مرحله كه پزشك به تشخیص برسد، اقدام‌های بیشتر ضرورتی ندارد.

كمی هم در مورد روش‌های درمانی این مشكل توضیح می‌دهید؟
درمان خون در ادرار به علت آن بستگی دارد. اگر مشكل سنگ یا عفونت باشد، درمان اختصاصی انجام می‌شود. اگر هم علت بروز آن، مصرف داروهای ضدانعقادی باشد،‌ میزان دارو اصلاح خواهد شد. در مواردی هم كه علت واقعی در بررسی‌های پزشكی یافت نمی‌شود، توصیه می‌شود سالانه با انجام آزمایش، ادرار كنترل شود تا پزشك مطمئن شود كه هیچ تغییری رخ نداده است.

حرف آخر؟
به رنگ ادرار خود توجه كنید و هرگونه تغییر رنگ را جدی بگیرید و برای بررسی وجود تومور یا سنگ به پزشك مراجعه كنید. وجود خون در ادرار، درد حین ادرار، تکرر ادرار یا احساس نیاز بی‌مورد به ادرار از نشانه‌های رایج سرطان مثانه هستند که باید به آنها توجه کرد. هرچند وجود این نشانه‌ها، صددرصد به معنای وجود سرطان مثانه نیست و عفونت‌ها، سنگ‌های مثانه و تومورهای خوش‌خیم نیز می‌توانند باعث بروز این علایم شوند. پزشكان باید توجه كنند گاهی مصرف برخی مواد و آلوده شدن نمونه ادرار با ترشحات واژن یا بتادین و بروز کم‌آبی شدید در بدن یا حتی انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین و... باعث می‌شود نتیجه آزمایش به صورت كاذب مثبت نشان داده شود یعنی با آنكه نتیجه آزمایش وجود خون در ادرار را تایید می‌كند، در حقیقت خونی در ادرار وجود ندارد. از سوی دیگر، مصرف موادغذایی حاوی ویتامین C،‌ مصرف دارویی مانند کاپتوپریل یا وجود پروتئین در ادرار و کاهش pH ادرار به کمتر از 5 (خوردن مواداسیدی) نیز باعث می‌شود نتیجه آزمایش از نظر وجود خون در ادرار به‌صورت كاذب منفی نشان داده شود، درحالی كه در حقیقت خون در ادرار وجود دارد.