سیاه‌زخم
Microphotograph of a رنگ‌آمیزی گرم of the bacterium Bacillus anthracis, the cause of the anthrax disease
آی‌سی‌دی-۱۰	A22.minor
آی‌سی‌دی-۹	022
دادگان بیماری‌ها	1203
مدلاین پلاس	001325
ای‌مدیسین	med/148
پیشنت پلاس	سیاه‌زخم
سمپ	D000881

 

سیاه زخم یا آنتراکس بیماری باکتریایی ویژه گیاهخواران اهلی (مانند گوسفند، بز و گاو) است که انسان برحسب تصادف بدان مبتلا می‌شود.عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس است. سیاه زخم در میان کشاورزان کشورهای در حال توسعه مثل آفریقا و آمریکای مرکزی به صورت اندمیک وجود دارد. عفونت در انسان تصادفی بوده و در اثر تماس با محصولات یا حیوانات آلوده است.

میکروبیولوژی

عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس یک باسیل درشت و میله‌ای شکل گرم مثبت است که در محیط‌های معمولی به خوبی رشد می‌کند. در محیط‌های نامساعد ایجاد هاگ می‌کند لذا خیلی مقاوم می‌باشد.هاگ نسبت به شرایط نامناسب محیطی مقاوم بوده و طولانی مدت میتواند در هوا و بویژه خاک زنده می ماند.در محیط 37 درجه بخوبی در محیط آزمایشگاه رشدمیکند.اولین باکتری است که به عنوان یک باکتری بیماریزا توسط کخ کشف شده است. انواع بیماریزای باسیل سیاه زخم دارای یک پوشش (کپسول) بنام poly-D-glutamic acid و3 پروتئین سمی (exotoxin) به نامهای edema factor, lethal factor protective antigen می باشند. poly-D-glutamic acidبرای جلوگیری از بیگانه خواری توسط گلبولهای سفید لازم است.و باسیلهایی که فاقد این آنتی ژن هستند توسط گلبولهای سفیداز بین می روند. Edema factor باعث ایجاد ادم می شود وهمچنین باعث اختلال در سیستم ایمنی میزبان می شود. Lethal factor همچنان که از اسمش پیداست با مکانیسمهائی که هنوز ناشناخته است باعث مرگ می شود.مهمترین مکانیسم شناخته شده آن از بین بردن ماکروفاژها به علت خاصیت پروتئازی آن می باشد. protective antigen همچنانکه ازنامش پیداست عامل حمایت کننده است و دو فاکتور قبلی بدون اتصال به این فاکتور کارائی خود را از دست می دهند.

انتقال بیماری

۱. پوستی: از راه تماس و دستکاری مواد آلوده دامی( پشم، پوست، گوشت، پودر استخوان خام و غیره) مبتلا می‌گردد. میکروب از راه خراش‌های کوچک پوست وارد بدن انسان می‌شود. (بیماری شغلی)

۲. تنفسی: انتقال تنفسی توسط گرد و غبار آلوده به ندرت دیده می‌شود (در کارخانه‌های پشم بافی و پشم شویی)

۳. گوارشی: انتقال از راه خوراکی توسط گوشت خام یا نیم پز، شیر خام و غیره ممکن است. انتقال از فرد به فرد بسیار نادر است.

دوره نهفتگی بیماری

حدود ۷ روز پس از تماس می‌باشد. تعداد ۸۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ میکروارگانیسم برای آلودگی از راه تنفسی لازم است. باکتری به دلیل داشتن کپسول در برابر سیستم ایمنی بدن مقاوم است و با ترشح سم (توکسین) موجب بروز علایم می‌شود.

نشانه‌های بیماری

در نوع پوستی (رایج‌ترین فرم) شروع عفونت شبیه گزش حشرات با خارش و برآمدگی پوست همراه است. اما طی یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری در حدود ۱ تا ۳ سانتیمتر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل می‌شود. بجا ماندن اثر بعد از بهبودی یا eschar شایع می‌باشد.مرگ و میر پوستی، در صورت عدم درمان، حدود ۲۰ درصد است.

آنتراکس تنفسی ممکنست دارای علایمی شبیه آنفلوآنزا بوده و در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک تظاهر نماید که مرگ زا می‌باشد.

سیاه زخم گوارشی ۳ تا ۵ روز پس از مصرف گوشت یا غذای آلوده دیگر با دردهای شکمی، تهوع، استفراغ، تب و اسهال آغاز می‌شود (مرگ و میر ۵۰٪).

ادم بدخیم: که زخم ابتدائی در آن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل ملاحظه می‌شود.

مننگوآنسفالیت سیاه زخمی: به دنبال عفونت با باکتری به ویژه ادم بدخیم پیش می‌آید. علائم مننگوآنسفالیت (التهاب مننژ و مغز) دیده می‌شود. مایع نخاع چرکی و حاوی تعداد زیادی باسیل سیاه زخم می‌باشد. در غیاب درمان خطر مرگ و میر بالاست.

تشخیص بیماری

کشت خون مثبت به همراه رنگ آمیزی گرم روشهای تشخیصی آزمایشگاهی هستند. تشخیص از طریق تهیه نمونه از ضایعه پوستی ومایعات آلوده بدن و انجام رنگ آمیزی گرم ویا کشت در محیطهای مناسب امکان پذیر است. و اگر از PCR استفاده کنیم قادر خواهد بود حتی وجود 3 عدد اسپور در مایع آلوده را شناسائی کند ودر مواردی که امکان موارد ذکر شده وجود ندارد و یا در مواردمطالعات اپیدمیولوژیک روشهای سرولوژیک کمک کننده خواهد بود.

روش‌های پیشگیری

استفاده از واکسیناسیون در افراد در معرض خطر، مصرف آنتی بیوتیک پنی سیلین، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین. در ایران واکسن تنها برای دام‌ها استفاده می‌شود. واکسن سیاه زخم از سویه Sterne باسیلوس آنتراسیس که توکسین در مقادیر غیرکشنده تولید می‌کند تهیه می‌گردد. ایمونیزاسیون به کمک چند نوبت تزریق زیرجلدی به فواصل صورت می‌گیرد. تزریق بوستر سالیانه نیز توصیه می‌شود.کارائی واکسنهای موجود بروی انسان کاملاً تائید نشده است .

در صورتی که لباس و وسایل به عامل سیاه زخم آلوده شود، باید آنها را سوزاند.بهترین راه پیشگیری رعایت موازین بهداشت فردی در مواجهه بافراورده های حیوانی مثل پشم-پوست و استخوان می باشد در ضمن در کارخانه هایی که ازاین فراورده ها در تولید مایحتاج انسانی استفاده می کنند. حتماً لازم است موازین بهداشتی را به طور کامل رعایت کنند.

درمان

با استفاده از آنتی بیوتیکهای پنی سیلین، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین. شروع سریع درمان کمک کننده‌است. در آنتراکس تنفسی پس از ظهور علائم بیماری، درمان تقریباً بی نتیجه‌است.

باسیل سیاه زخم به دلیل خطرناک بودن در حملات بیوتروریسم کاربرد دارد.

منابع

همه چیز در مورد شاربن یا سیاه زخم

• ارنست جاوتز. میکروب شناسی پزشکی جاوتز. ترجمهٔ محمدکریم رحیمی، عمید اطهری. آییژ، ۱۳۸۲. شابک ‎۹۶۴-۷۰۰۶-۹۰-X.
• ویکی‌پدیای انگلیسی
• سیسیل، منابع طب داخلی