کولیت زخمی
درون‌بینی خم‌روده (سیگموئید) مبتلا به التهاب زخمی پس‌روده. به وجود زخم در سطح پس‌روده (کولون) توجه کنید.
آی‌سی‌دی-۱۰	K51
آی‌سی‌دی-۹	556
اُمیم	191390
دادگان بیماری‌ها	13495
مدلاین پلاس	000250
ای‌مدیسین	med/2336
پیشنت پلاس	کولیت زخمی
سمپ	D003093

کولیت زخمی یا کولیت اولسروز یا پس‌روده‌آماس^[۱] زخمی (به انگلیسی: Ulcerative colitis)^*[۱] فرمی از بیماری التهابی روده است که روده‌ها به خصوص روده بزرگ شامل پس‌روده (کولون) و راست‌روده (رکتوم) را درگیر می‌کند و نوعی پس‌روده‌آماس (کولیت) است. علت اصلی و دقیق این بیماری مشخص نمی‌باشد اما به نظر می‌رسد باکتری و ویروس‌های ناشناخته‌ای باعث بروز آن می‌شود. همچنین استرس و زندگی در محیط شهری باعث تشدید این بیماری می‌گردد.

این بیماری با نام‌های رکتوکولیت هموراژیک یا التهاب زخمی شونده روده بزرگ و به اختصار UC نیز شناخته می‌شود. علامت ویژه بیماری اسهال خونی است که به طور تدریجی بیشتر می‌شود. گاه نام بیماری به‌خاطر نماد (IBD)، اغلب با نام (IBS) یا سندرم روده تحریک‌پذیر اشتباه می‌شود، که یک بیماری مشکل ساز ولی خفیف است. التهاب زخمی پس‌روده شباهت به بیماری کرون دارد که شکل دیگری از بیماری التهابی روده است. کولیت زخمی یک بیماری متناوب است، با دوره‌های تشدید علائم و دوره‌های بهبودی که در آن‌ها تقریباً هیچ‌گونه علامتی دیده نمی‌شود. با وجودی که علائم التهاب زخمی پس‌روده گاهی می‌تواند خودبه‌خود بهبود یابد، ولی این بیماری معمولاً نیازمند درمان است.

محتویات

علایم و نشانه‌ها

• اجابت مزاج مکرر به صورت دفع مدفوع شل
• دفع خون و چرک در مدفوع
• خونریزی از مقعد
• احساس دفع ناقص و باقی ماندن مدفوع در شکم
• احساس فوریت برای دفع
• دردهای شدید شکمی همزمان با حرکات روده
• درد در مفصل‌ها چراکه کولیت زخمی گاه علاوه بر دستگاه گوارش بر سایر اعضای بدن نیز تاثیر می‌گذارد و منجر به

التهاب مفاصل و مشکلات پوستی می‌شود.

• درد مقعد به صورت منقطع

نکته: طول ابتلا به بیماری به بیش از پنج سال می‌رسد.این بیماری درمان قطعی ندارد و تنها بوسیله داروها کنترل می شود.

تشخیص بیماری

معاینه و آزمایش‌هایی ممکن است انجام شود تا بیماری تشخیص داده شود:

• معاینه مقعدی
• معاینه کامل شکم
• معاینه مفاصل
• آزمایش خون و مدفوع و تصویربرداری‌های پزشکی مانند رادیوگرافی با ماده حاجب

پیش از تصویربرداری لازم است بیمار محلول حاجب اشعه‌ای را بنوشد و یا از طریق لوله‌ای در مقعد وی تنقیه شود. سی‌تی اسکن می‌تواند به پزشک در کشف جزئیات بیماری کمک کنند.

درون‌بینی ^Endoscopy پس‌روده (به طور دقیقتر خم‌روده‌بینی ^{sigmoidoscopy} و یا پس‌روده‌بینی ^colonoscopy) به پزشک اجازه می‌دهد بررسی مستقیمی بر روی روده بزرگ و یا راست روده انجام دهد. این کار از طریق لوله نازک و قابل انعطافی که از طریق مقعد وارد شده‌است، انجام می‌شود. همچنین ممکن است مقدار کمی هوا به داخل روده از طریق مقعد پمپ شود. این کار به گشاد شدن راست روده و یا روده به ارائه تصویر بهتر کمک می‌کند. در هنگام درون‌بینی، ممکن است پزشک یک تکه کوچک از جدار روده را برای بررسی بیشتر آزمایشگاهی بردارد که به آن بافت‌برداری ^biopsy می‌گویند. این کار به تشخیص دقیق تر بیماری کمک می‌کند. همچنین این نمونه‌ها در ارزیابی تغییرات دستگاه گوارش و سیر بیماری و غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از بیماران مبتلا در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند. غربالگری و نظارت بر بیمار، می‌تواند در اوایل بروز سرطان به تشخیص آن کمک کند و واضح است که زمان تشخیص سرطان تاثیر بسیار زیادی در پیش‌آگهی بیماری و علاج پذیری آن دارد.

درمان

این بیماری مزمن بوده، دارای علاج قطعی نمی‌باشد، بنابراین آموزش نحوه زندگی با آن مهم است. بیماران باید تحت نظارت مداوم برای بیماری قرار گیرند، تا به بیمار در جهت جلوگیری از بدتر شدن شرایط وی کمک شود. داروهایی برای به کنترل علایم و بهبود کیفیت زندگی بیمار تجویز می‌شوند. داروها منجر به علاج بیماری نمی‌شوند اما کمک می‌کنند که بیمار بتواند مانند افراد سالم زندگی کند. مقدار مصرف دارو باید با مراجعه مکرر به پزشک تنظیم شود و در صورت بروز عوارض جانبی داروها ممکن است لازم باشد که داروها تغییر کند. مصرف کامل و به موقع داروها منجر به بازیافت سلامتی شده از عوارض بعدی جلوگیری می‌کند. شایعترین داروهای ضدالتهابی برای درمان بیماری‌های التهابی روده، ترکیبات 5ASA نامیده می‌شوند مانند سولفاسالازین و مسالازین ^[۲]. این ترکیبات به کنترل نشانه‌های بیماری پس از مدتی مصرف، کمک می‌کنند. این داروها به صورت خوراکی و یا تنقیه یا شیاف تجویز می‌شوند.

عوارض جانبی داروها در کوتاه مدت شامل تغییرات خلق و خو، مشکلات خواب، افزایش/کاهش وزن، تغییر شکل بدن (مانند بزرگ شدن شکم و ورم کردن صورت)، صورت باد کرده و بروز آکنه یا جوش صورت است ، خشکی پوست بدن بویژه کف دست و صورت ، ریزش مو و حتی در بعضی موارد عقیم شدن موقتی ^[۳] و عوارض کمتر معمول اما شدیدتر، عبارتند از تب، مشکلات قلبی و کبدی. عوارض جانبی شدید می‌توانند نشانه حساسیت به ماده سولفا نیز باشد. که در این صورت باید داروی دیگری برای بیمار تجویز شود. بروز هر گونه عارضه جانبی بر اثر مصرف داروهای جدید نیاز به تماس گرفتن با پزشک را می‌طلبد.

سایر داروها

ممکن است داروهای گروه کورتیکواستروئید به صورت خوراکی یا وریدی نیز برای برای کاهش التهاب تجویز شوند. بر خلاف گروه قبلی، کورتیکواستروئیدها معمولاً فقط برای دوره‌های کوتاه مدت مصرف می‌شوند. آنها نباید در دوره خاموشی یا بهبودی بیماری مصرف شوند. درمان توسط سرکوب سیستم ایمنی بدن نیز روشی است که منجر به کاهش التهاب منجر شود. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن مانند آزاتیوپرین می‌توانند برای دوره‌های طولانی در نظر گرفته شود اما لازم است که بیمار برای دیدن دکتر بیشتر از تعداد دفعات معمول برای نظارت بر وضعیت سلامتی خود برنامه ریزی نماید. ورزش منظم و سبک و همچنین ورزش هفتگی سنگین به تنهایی 70درصد مشکلات را حل می‌کند

رژیم غذایی

در دوره خاموشی بیماری هیچ قانون مطلقی برای غذاهای مشکل دار وجود ندارد. بیمار خود باید احساس کند که بعد از خورد هر غذا چه احساسی دارد و این مساله خود بهترین راهنما است. نوشتن آنچه بیمار پس از خوردن آن دچار مشکل می‌شود در یک جدول و عوارض بروز نموده راهنمای بسیار مناسبی برای رسیدن به یک برنامه غذایی مناسب است. اما در هنگام شعله‌ور شدن بیماری لازم است از نوشیدنیهای گازدار، غذاهای دارای فیبر زیاد و نفخ آور مانند کلم، لوبیا و نخود، مواد غذایی چون غذاهای پر چرب، شیر و محصولات لبنی و گوشت قرمز که هضم آنها دشوار است پرهیز کرد. نوشیدن یک تا یک لیتر و نیم نوشیدنی بدون گاز به خصوص آب قویا، دوغ توصیه می‌شود. همچنین هنگام شعله‌ور شدن بیماری می‌توان از مواد غذایی مانند برنج سفید، ماکارونی ساده، هلو یا گلابی پوست کنده شده، سیب زمینی پخته، ماهی آب‌پز، پوره سیب زمینی، گوشت مرغ بی پوست، نان با آرد جو استفاده کرد.

پانویس

^ از ریشه لاتین Colitis ulcerosa

منابع