۱.سوره حمد: زیرا با کلمهٔ حمد شروع می‌شود و پیام اصلی و اولین آیهٔ آن دربارهٔ حمد یعنی پرستش خداست.

۲.فاتحه: از ریشهٔ فتح آمده و به معنای آغازگر و گشاینده‌است و به آن «فاتحة الکتاب» نیز می‌گویند.^[۲]

۳.سبع من المثانی: چون این سوره از ۷ آیه تشکیل شده و در هر نماز واجب و مستحب دو بار خوانده می‌شود آنراً سبع المثانی نیز می‌خوانند.

۴.امّ‌الکتاب یا امّ‌القرآن: یعنی (مادر کتاب خدا) یا (مادر قرآن) این دو نامگذاری بدین جهت است که اوّلاً قرآن با این سوره شروع می‌شود و آغاز هر چیز را امّ آن می‌نامند. ثانیاً زیرا آن را اصل و عصارهٔ قرآن می‌دانند.

۵.کَنز: این سوره را با گنج مقایسه کرده‌اند. یا اینکه گنج قرآن است.

تفسیر سوره حمد

 

﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ﴾

شروع می‌کنم با نام آن کسی که ادراکات از درک ذاتش حیرانند. آن‌که دردها و کاستی‌های آفریدگان را بیش از خودشان ادراک کرده، و خلایق با نزدیکی و توجه به او نقص‌ها و دردهایشان به بهترین و کامل‌ترین حالت برطرف می‌شود. یاری کننده‌ای که رحمتش بدون قید و شرط، دائمی است.

﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾ پرستش برای پروردگار جهانیان است وبس

همه تحیرها و شگفتی‌های لذت انگیز انسان از زیبایی‌ها، بزرگی و موزونی خلقت به ذاتی منتهی می‌شود که ادراکات از درک آن به نهایت تحیر خود رسیده، از ادراک تهی می‌شوند، ایجاد کننده و کمال بخشنده به تمامی آنچه که اسباب کسب علم و معرفت‌اند.

﴿الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ﴾ بخشندهٔ بخشایشگر است

کسی که قیامت را جهت تکامل بشر آفرید و اوست درک کننده دردها و نقص‌های آدمی بیش از خودشان، که به بهترین و کامل‌ترین حالت آن را بر طرف می‌کند؛ و آن از رحمت بی‌قید و شرط و دائمی حضرتش ناشی می‌شود.

﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ روز زندگی از برای اوست

اوست قانون گذار و تعییین کنندهٔ حدود و سرنوشت انسان، در آن مقطع از زمان که تمامی اسرار نهان و نتیجهٔ اعمالش نمایان شده و بر حسب آنچه که باور داشتند از اعتقادات و دانسته‌ها، شرایط جسمی و روحی، اقتصادی و فرهنگی و... همچنین آنچه که می‌توانستند بدانند یا بشنوند، برای ایشان تصمیم‌گیری شده و میانشان قضاوت خواهد شد.

﴿إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ﴾ تنها دربند توییم و از تو مدد می‌جوییم

خدایا من فقط و فقط در بند توأم و به غیر تو مرا دلبستگی و وابستگی نیست و فقط از تو استعانت می‌جویم.

﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾ راهنماییمان کن به راه شکیبایی

پروردگارا، مارا برای وصال خود همراهی کن تا در وصال تو تمامیت وجودیمان شکوفا شود.

﴿صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ﴾ راه کسانی که به آنان ثروت (دارایی) داده‌ای و نه کسانی که بر آنان خشم گرفتی و نه گمراهان

راه کسانی که با گوارایی و آسانی به وصال تو رسیده‌اند. نه کسانی که با پیروی از هواهای نفسانی خود، راه را برای خود سخت و دشوار کرده‌اند و نه در تاریکی فرورفتگان (گمراهان).^[۳]

متن سوره حمد

بسم الله الرحمن الرحیم ﴿۱﴾

الْحَمْدُ اللّهِ رب العلَمِینَ ﴿۲﴾

الرَحمنِ الرَحیمِ ﴿۳﴾

مَالِکِ یَوْمِ الدِینِ ﴿۴﴾

إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ ﴿۵﴾

اهدِنَا الصِراطَ المُستَقِیمَ ﴿۶﴾

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّلِّینَ ﴿۷﴾

حواشی سوره

• از محمد پیامبر اسلام نقل شده‌است که: «بازخوانی فاتحه پادزهر نیش کژدم است».^[۴]
• از محمد پیامبر اسلام نقل شده که: «سورهٔ حمد باارزشترین ودیعه در گنجینه‌های عرش الهی است».^{[نیازمند منبع]}

گوش دادن

محمد ایوب

عبدالرحمن السدیس

شهریار پرهیزگار

منابع