معروف‌ است‌ كه‌ كارگر‌ چاپخانه،‌ نسبت‌ به‌ دیگر‌ اقشار‌ كارگری‌ آگاهی‌ بیشتری‌ دارد.‌ آیا‌ به‌ راستی‌ چنین‌ است؟

برای‌ ارزیابی‌ درستی‌ یا‌ نادرستی‌ این‌ سخن‌ لازم‌ است‌ شاخص‌هایی‌ را‌ در‌ نظر‌ بگیریم.‌ برای‌ مثال‌ میزان‌ تحصیلات،‌ تشكل‌های‌ مدنی،‌ فعالیت‌های‌ اجتماعی،‌ تلاش‌ برای‌ ارتقای‌ دانش‌ فنی‌ و‌ كسب‌ مهارت‌های‌ حرفه‌ای،‌ حضور‌ موثر‌ در‌ عرصه‌های‌ بین‌المللی،‌ طرح‌ مطالبات‌ صنفی‌ و‌ اجتماعی،‌ برنامه‌ریزی‌ و‌ اطلاع‌رسانی‌ در‌ جهت‌ دستیابی‌ به‌ اهداف‌ خود،‌ تاثیرگذاری‌ در‌ تصمیمات‌ صنفی‌ و‌ دولتی،‌ الگو‌ قرار‌ گرفتن‌ برای‌ كارگران‌ سایر‌ رشته‌ها‌ و‌ حرفه‌ها‌ و‌ ...

مدارك‌ موثقی‌ وجود‌ دارد‌ كه‌ همزمان‌ با‌ انقلاب‌ مشروطیت‌ و‌ شكل‌گیری‌ جامعه‌ نوین‌ ایران،‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها،‌ نسبت‌ به‌ حرفه‌های‌ دیگر‌ پیشرو‌ بوده‌اند،‌ اما‌ حالا‌ وضع‌ كمی‌ متفاوت‌‌ است.‌

هرگاه‌ بدون‌ تعصب‌ و‌ جانبداری‌ به‌ وضعیت‌ موجود‌ كارگران‌ صنعت‌ چاپ‌ بنگریم،‌ از‌ نظر‌ آگاهی‌ اجتماعی،‌ مزیتی‌ برای‌ آنان‌ در‌ مقایسه‌ با‌ كارگران‌ دیگر‌ نمی‌‌یابیم،‌ هر‌ چند‌ كه‌ ممكن‌ است‌ در‌ یك‌ یا‌ دو‌ مورد‌ از‌ بعضی‌ حرفه‌ها،‌ جلوتر‌ باشند.

متاسفانه‌ این‌ كاستی‌ها‌ اغلب‌ مورد‌ چشم‌پوشی‌ قرار‌ می‌‌گیرد‌ و‌ با‌ استفاده‌ از‌ عنوان‌هایی‌ مانند‌ كار‌ فرهنگی‌ و‌ سروكار‌ داشتن‌ با‌ كتاب‌ و‌ ادعاهای‌ دیگر،‌ نوعی‌ ارضای‌ كاذب‌ نیز‌ ایجاد‌ می‌‌شود.‌ یكی‌ از‌ كارگران‌ قدیمی‌ می‌‌گفت:‌ <چندی‌ پیش‌ با‌ چند‌ تا‌ از‌ كارگران‌ جوان‌ صحبت‌ می‌‌كردم‌ و‌ آن‌ها‌ را‌ به‌ مطالعه‌ تشویق‌ كردم،‌ می‌‌گفتند‌ ما‌ همیشه‌ با‌ كتاب‌ و‌ نوشته‌ سروكار‌ داریم و‌ همیشه‌ چشم‌مان‌ به‌ نوشته‌‌ و‌ حروف‌ است‌ و‌ از‌ هر‌ فرمی‌ اگر‌ دو‌ كلمه‌ هم‌ بخوانیم،‌قدر‌ چند‌ كتاب‌ است.‌ من‌ از‌ این‌ حرف‌ آن‌ها‌ متاسف‌ شدم‌ و‌ گفتم‌ كه‌ اولا‌ منظور‌ از‌ مطالعه‌ فقط‌ كتاب‌ خواندن‌ نیست،‌ كتاب‌ و‌ روزنامه‌ و‌ آیین‌نامه‌ها‌ و‌ قوانین‌ و‌ بحث‌ و‌ صحبت‌ با‌ افراد‌ خبره‌ و‌ با‌ تجربه‌ و‌ پیگیری‌ مسایل‌ و‌ جست‌وجوی‌ راه‌حل‌ برای‌ مشكلات‌ خودمان‌ همه‌ نوعی‌ مطالعه‌ است.‌ اما‌ اگر‌ كتاب‌ را‌ تنها‌ در‌ نظر‌ بگیرید،‌ باز‌ هم‌ می‌‌ماند‌ كه‌ چه‌ كتابی‌ بخوانید‌ كه‌ باعث‌ رشد‌ حرفه‌ای‌ یا‌ اجتماعی‌ شما‌ شود.‌ از‌ این‌ها‌ گذشته،‌ كی‌ گفته‌ كه‌ بازدید‌ فرم‌ چاپی‌ كه‌ از‌ ماشین‌ بیرون‌ می‌‌كشید‌ به‌ معنای‌ مطالعه‌ است.‌ اگر‌ میلیاردها‌ كلمه‌ و‌ سطر‌ را‌ به‌ این‌ ترتیب‌ ببینید،‌ حتی‌ یك‌ پاراگراف‌ هم‌ مطالعه‌ نكرده‌اید.‌ شما‌ بیشتر‌ صفحات‌ را‌ روی‌ ورق‌ چاپی،‌ به‌صورت‌ سر‌ و‌ ته‌ می‌‌بینید‌ و‌ توجه‌تان‌ به‌ پر‌ كردن‌ حروف‌ و‌ سیاهی‌ زدن‌ و‌ تنظیم‌ آب‌ و‌ مركب‌ و‌ آشغال‌ روی‌ كار‌ است.‌ به‌ این‌ می‌‌گویند‌ مطالعه؟!>

سن‌ و‌ سال‌ و‌ سابقه‌ حرفه‌ای‌ و‌ جایگاه‌ آن‌ پیرمرد‌ به‌ گونه‌ای‌ بود‌ كه‌ می‌‌توانست‌ با‌ این‌ بیان‌ با‌ نسل‌های‌ بعد‌ از‌ خودش‌ صحبت‌ كند،‌ ولی‌ چه‌ بسا‌ كارگران‌ صنعت‌ چاپ‌ چنین‌ سخنانی‌ را‌ از‌ دیگران‌ نپذیرند‌ و‌ حتی‌ رنجیده‌ شوند.‌ چند‌ سالی‌ است‌ كه‌ بچه‌های‌ تحصیلكرده‌ وارد‌ حرفه‌های‌ پیش‌از‌چاپ،‌ چاپ‌ و‌ پس‌ از‌ چاپ‌ می‌‌شوند.‌ اما‌ این‌ نقطه‌ ضعفی‌ كه‌ آن‌ پیرمرد‌ می‌‌گفت،‌ هنوز‌ به‌ جای‌ خود‌ باقی‌ است.

خود‌ آن‌ كارگر‌ قدیمی‌ عقیده‌ داشت‌ كه‌ تغییر‌ حروفچینی‌ از‌ سربی‌ به‌ كامپیوتری،‌ یكی‌ از‌ دلایل‌ -‌ به‌ قول‌ خودش‌ -‌‌ بی‌‌سوادی‌ است.‌ <حروفچینی‌ سربی‌ بدون‌ تخصص‌ ممكن‌ نبود،‌ بنابراین‌ كار‌ هر‌ كسی‌ نبود.‌ حروفچین‌ها‌ هم‌ با‌ نویسنده‌ها‌ و‌ مترجمان‌ سروكار‌ داشتند،‌ مصحح‌ها،‌ برای‌ خودشان‌ یك‌ پا‌ صاحب‌ نظر‌ بودند،‌ اما‌ حالا‌ حروفچینی‌ بی‌‌قدر‌ شده‌ و‌ آن‌ كارگران‌ ریشه‌دار‌ یكباره‌ از‌ چاپخانه‌ها‌ پر‌ كشیدند. دوم‌ این‌كه‌ صنایع‌ دیگر‌ از‌ نظر‌ سرمایه‌ و‌ ماشین‌آلات‌ و‌ تخصص‌ها‌ و‌ وسعت‌ فضای‌ كارخانه‌ و‌ تعداد‌ كارگر‌ خیلی‌ از‌ صنعت‌ چاپ‌ جلوتر‌ رفته‌اند‌ و‌ بیشتر‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ در‌ كارگاه‌های‌ كوچك‌ و‌ پراكنده،‌ كار‌ می‌‌كنند‌ و‌ ارتباطی‌ با‌ یكدیگر‌ ندارند. در‌ صورتی‌ كه‌ كارگران‌ صنعت‌ چاپ‌ همیشه‌ پیشرو‌ بوده‌اند‌ و‌ همه‌ جا‌ به‌ خاطر‌ طبیعت‌ كار‌ آن‌ها‌ كه‌ با‌ خبر‌ و‌ دانش‌ و‌ آگاهی‌ سروكار‌ دارند،‌ جور‌ دیگری‌ به‌ آن‌ها‌ نگاه‌ می‌‌كنند.>

علی‌رغم‌ این‌ توضیحات‌ درست‌ و‌ تامل‌برانگیز،‌ كارگران‌ چاپ،‌ دارای‌ تاریخ‌ و‌ پیشینه‌ای‌ هستند‌ كه‌ می‌‌توانند‌ به‌ آن‌ ببالند.

مرور‌ تاریخ‌ صد‌ ساله‌ اخیر‌ نشان‌ می‌‌دهد‌ كه‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ (مطابع)‌ به‌ راستی‌ پیشرو،‌ آگاه،‌ اثرگذار‌ و‌ دارای‌ وجهه‌ اجتماعی‌ درخور‌ احترامی‌ بوده‌اند.

این‌ سابقه‌ به‌ انقلاب‌ مشروطیت‌ می‌‌رسد ‌ كه‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ در‌ سحرگاه‌ دوران‌ نوین‌ تاریخ‌ ایران،‌ پایه‌گذاران‌ نخستین‌ تشكل‌ كارگری‌ بوده‌اند‌ و‌ سپس‌ اولین‌ نشریه‌ كارگری‌ را‌ انتشار‌ داده‌اند‌ و‌ اولین‌ گروه‌ كارگری‌ بودند‌ كه‌ مطالبات‌ حقه‌ خود‌ را‌ به‌صورت‌ مستدل‌ و‌ منطقی‌ پیگیری‌ كرده‌اند.

اهمیت‌ كار كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ زمانی‌ بهتر‌ دانسته‌ می‌‌شود‌ كه‌ به‌ یاد‌ آوریم كه‌ حتی‌ سال‌ها‌ بعد‌ از‌ تاسیس‌ <اتحادیه‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها>‌ و‌ سقوط‌ سلسله‌ قاجار،‌ هنوز هم‌ كارگر‌ را‌ در‌ جامعه‌ <عمله>‌ می‌‌نامیدند‌ و‌ هیچ‌ صحبتی‌ از‌ ساعت‌ كار‌ و‌ قانون‌ كار‌ و‌ بیمه‌ و‌ ...‌ در‌ میان‌ نبود.

كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ كه‌ با‌ آن‌ تعداد‌ اندك‌ در‌ چاپخانه‌هایی‌ با‌ ماشین‌های‌ دستی‌ و‌ چاپ‌ سنگی‌ اشتغال‌ داشتند،‌ توانستند‌ منشا‌ اثر‌ رویدادهای‌ مهمی‌ باشند.

● اتفاق‌ كارگران‌

با‌ یك‌ نگاه‌ به‌ <مطالبات‌ و‌ تقاضاهای‌ اجتماع‌ كارگران‌ طهران‌ از‌ صاحبان‌ مطبعه>‌ كه‌ در‌ اولین‌ شماره‌ روزنامه‌ اتفاق‌ كارگران‌ درج‌ شده‌ می‌‌بینیم‌ كه‌ در‌ واقع‌ آن‌ها‌ پیش‌نویس‌ یك‌ قانون‌ كار‌ را‌ ارایه‌ داده‌اند.

گوشه‌ای‌ از‌ فعالیت‌های‌ اثربخش‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ كه‌ به‌ توسعه‌ فرهنگی‌ كل‌ كشور‌ كمك‌ كرد،‌ در‌ مقاله‌ای‌ به‌ قلم‌ سید‌ فرید‌ قاسمی‌ (پژوهشگر‌ تاریخ‌ مطبوعات‌ ایران)‌ در‌ همین‌ ماهنامه‌ صنعت‌ چاپ‌ خودمان‌ (شماره‌ ۱۵۸-‌ اسفندماه‌ ۱۳۷۴)‌ آمده‌ است.

در‌ این‌ مقاله‌ می‌‌خوانیم:‌

<پس‌ از‌ صدور‌ فرمان‌ مشروطیت‌ در‌ بازار‌ چاپ‌ و‌ نشر‌ ایران‌ تحول‌ اساسی‌ پدید‌ آمد.‌ شمار‌ مشتریان‌ چاپخانه‌ها‌ فزونی‌ گرفت‌ و‌ <سفارشات>‌ افزایش‌ یافت.‌ كارفرمایان‌ بر‌ ساعات‌ كار‌ چاپخانه‌ها‌ افزودند،‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ بی‌‌وقفه‌ مشغول‌ انجام‌ كارهای‌ چاپی‌ بودند،‌ ولی‌ نه‌ از‌ دستمزد‌ و‌ <اضافه‌ كار>‌ خبری‌ بود‌ و‌ نه‌ <امنیت‌ شغلی>‌ داشتند.‌ نامه‌های‌ مكرر‌ به‌ امضای‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ كه‌ با‌ عنوان‌های‌ <اعضای‌ مطبوعات>،‌ <كارگران‌ مطابع>‌ برای‌ رییس‌الوزراء،‌ وزیر‌ علوم‌ و‌ دیگر‌ مقامات‌ مملكتی‌ ارسال‌ می‌‌شد،‌ نتیجه‌ بخش‌ نبود.‌ از‌ این‌ رو،‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ -‌ پس‌ از‌ شور‌ و‌ مشورت‌ -‌ به‌ همت‌ محمد‌ پروانه‌ یكی‌ از‌ زحمتكشان‌ صنف‌ چاپ‌ و‌ گروه‌ دیگری‌ از‌ كارگران‌ <مطابع‌ طهران>‌ در‌ یكی‌ از‌ چاپخانه‌های‌ واقع‌ در‌ خیابان‌ ناصریه‌ (ناصرخسرو‌ امروز)‌ تهران‌ گرد‌ هم‌ آمدند‌ و‌ نخستین‌ تشكل‌ كارگری‌ را‌ در‌ این‌ شهر‌ بنیان‌ نهادند،‌ تا‌ بلكه‌ بتوانند‌ به‌ گونه‌ای‌ سازمان‌یافته‌ حقوق‌ حقه‌ خود‌ را‌ بگیرند.>

سازماندهی‌ تشكیلات‌ كارگران‌ در‌ درجه‌ اول‌ برای‌ تامین‌ منافع‌ صنفی‌ آنان‌ بود.‌ اما‌ آن‌ها‌ متناسب‌ با‌ نفوذ‌ و‌ جایگاه‌ حرفه‌ای‌شان،‌ در‌ صحنه‌های‌ اجتماعی‌ نیز‌ تاثیرگذار‌ بودند.‌ برای‌ نمونه‌ اعتصاب‌ یك‌ هفته‌ای‌ آن‌ها‌ به‌ هنگام‌ توقیف‌ روزنامه‌ حبل‌المتین‌ كه‌ به‌ رفع‌ توقیف‌‌ آن‌ انجامید،‌ نمونه‌ای‌ داشت‌ كه‌ مورد‌ تقدیر‌ صاحبان‌ مطبوعات‌ قرار‌ گرفت.‌ پس‌ از‌ بمباران‌ مجلس‌ و‌ استبداد‌ صغیر‌ محمدعلی‌ شاه،‌ و‌ پیروزی‌ مجدد‌ مشروطه،‌ <اتحادیه‌ كارگران‌ مطابع>‌ بازگشایی‌ شد‌ و‌ حقوق‌ صنفی‌ خود‌ را‌ پی‌ گرفت.‌ مكاتبات‌ آن‌ها‌ با‌ وزیر‌ علوم‌ نشان‌ از‌ پختگی‌ و‌ آگاهی‌ اجتماعی‌ آنان‌ دارد.‌ آن‌ها‌ سپس‌ برای‌ معرفی‌ بهتر‌ خواسته‌های‌ خود‌ و‌ جلوگیری‌ از‌ شایعات،‌ نشریه<‌ اتفاق‌ كارگران>‌ را‌ همزمان‌ با‌ اعتصاب‌ ۱۴‌ روزه‌ خود،‌ انتشار‌ دادند‌ كه‌ سه‌ شماره‌ از‌ آن‌ به‌ چاپ‌ رسید.‌

در‌ <راهنمای‌ مطبوعات‌ ایران‌ عصر‌ قاجار>،‌ در‌ معرفی‌ این‌ نشریه‌ می‌‌خوانیم:‌ <اتفاق‌ كارگران‌ نشریه‌ای‌ با‌ روش‌ سیاسی-اجتماعی‌ بوده‌ است‌ كه‌ در‌ سال‌ ۱۳۲۸‌ ه.ق‌ به‌ وسیله‌ اتحادیه‌ كارگران‌ چاپخانه‌ها‌ (شورای‌ متحده‌ طابعین،‌ اتحادیه‌ كارگران‌ مطابع)‌ در‌ تهران‌ منتشر‌ شده‌ است‌ و‌ ...>