جهت آگاهي خوانندگان عزيز يادآور مي‏شويم که درباره‏ي چاپ و انتشار مقاله استاد ستوده مکاتبه‏اي بين ايشان و سردبير مجله انجام پذيرفت که استاد ارجمند طي آن مکاتبه با تواضع و بزرگواري، نقد و تکميل مقاله را به جوانان پژوهشگر واگذار کرده‏اند و يادآور شده‏اند که فرصت کافي براي رفع نقائص ندارند. خوشبختانه يکي از پژوهشگران نقدي بر اين مقاله دارند که در ذيل مي‏آيد.
سردبير محترم مجله‏ي وقف، ميراث جاويدان!
با تقديم سلام
مقاله‏ي «وقف‏نامه‏ي ميرزا محمد يوسف اشرفي» را در شماره‏ي 18 آن مجله‏ي وزين، که حاصل پژوهش استاد ارجمند جناب دکتر ستوده بود، خواندم. ابهاماتي در حين مطالعه پيش آمد و مرا بر آن داشت تا با استفاده از پرونده‏ي موجود در آرشيو مرکزي سازمان اوقاف به شماره‏ي 290 موضوع را پي گرفته و به نکات ذيل دست يابم. گرچه در اين بررسي غرض نوشتن مقاله‏اي تازه يا تکميل تحقيقات آن بزرگوار نبوده است.
- جناب دکتر ستوده يادآور نشده‏اند که اصل اين سند در کجا نگهداري مي‏شود. همچنين نمي‏دانيم ايشان اصل را در اختيار داشته‏اند يا رونوشت ناقص را. و همچنان اين پرسش باقي است که چرا ايشان بخشي از سند را در متن چاپي نياورده‏اند.
- ديگر اينکه در مقدمه، به چاپ مجموعه‏اي از اسناد خاندان اشرفي اشاره فرموده و آن را نيز معرفي ننموده‏اند؛ حال آنکه اين معرفي براي علاقه‏مندان و پيگيران اين موضوع کمک بس بزرگي بود.
- هم چنين اين سند را بدون ذکر موارد مشابهت قابل مقايسه با وقف‏نامه‏ي «مظفر بتکچي» دانسته‏اند و چنانکه گفته‏اند اين سند هنوز به چاپ نرسيده است. پس براي خوانندگان چگونه مي‏تواند اين مقايسه انجام پذيرد.
- در مورد اندازه‏ي سند نيز اظهار فرموده‏اند که کمتر وقف‏نامه‏اي به اين درازا و پهنا - دو و نيم متر در بيست و يک سانتي‏متر - يافت مي‏شود، حال آنکه در اين دوره و حتي پيش از آن خاصه در ميان اسناد رجال و سرشناسان و اماکن موقوفه‏اي چون مسجد، مدرسه و... طول و عرض در اين مقياس فراوان ديده مي‏شود.
- ايشان درباره‏ي واقف، تنظيم کننده‏ي سند و کاتب نيز چيزي ذکر نکرده‏اند، چه خوب بود با اطلاعات وسيعي که ايشان در اختيار دارند حداقل مقدمه‏اي مختصر و مفيد مي‏نگاشتند تا خواننده استفاده‏ي بيشتري مي‏برد. علاوه بر آن، نام کاتب «کبوري» ذکر شده که در رونوشتهاي موجود در آرشيو سازمان «کجوري» آمده است.
- در اينجا براي اينکه اين يادداشت بي‏فايده نباشد متن
سجلات نيز که در آن مقاله به چاپ نرسيده است آورده مي‏شود:
سجلات زير بسمله...
سطر اول از چپ به راست:
1. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف حسب ما زبر و رقم فيه لدي و کتبه الداعي لدوام الدولة القاهرة[مهر چهارگوش:] لا اله الا الله الملک الحق المبين علي اصغر.
2. بسم الله اشرف الاسماء، اعترف الواقف المؤيد بالوقف المخلد و الحبس المؤيد کما رقم فيه لدي حرره الداعي لدوام الدولة القاهره[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبين عبده احمد.
3. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف المخلد و الحبس المؤبد کما رقم زبر فيه لدي حرره الداعي[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبين زين العابدين.
4. وضع و صح بتمام ما زبر، و کتبه[مهر بيضي:]عبده سيد مرتضي بن محمد مهدي الحسني الحسيني
5.[در حاشيه‏ي سمت راست ]وضح... کما زبر و کتبه الداعي[مهر بيضي:]عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسني الحسيني.
سطر دوم از راست به چپ:
6. بسم الله تعالي شأنه. قد وضح و صح ما زبر فيه لدي العبد الجاني[مهر بيضي:]عبده الراجي محمد مهدي.
7. بسم الله خير الاسماء. به هيچ وجه شبهه و ريبي در تحقيق وقف از مرحوم واقف معظم بر وجه مرقوم و صدور اعتراف از آن مرحوم بر وجه مسطور نيست، خداوند بر علو درجات او بيفزايد. حرره الاحقر الجاني حسن آشتياني في صفر 1293[مهر بيضي 2 مرتبه:]عبده الراجي محمد حسن.
8. بسمه تعالي. قد صح و وضح وقوع الوقف المسطور علي نهج المزبور لدي، حرره في 26 شعبان المعظم سنه 1277[ مهر بيضي: ]محمد صادق الحسيني الطباطبايي.
9. قد ثبت توقيف الواقف الموفق - زاد الله توفيقاته بذکر حسناته الاشياء المسطوره علي الا...اء المسفوره لدي الداعي لدوام الدوله العليه[ مهر بيضي:]عبده الراجي حبيب الله الحسيني.
سطر سوم از راست به چپ:
10. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق الموقف حسب ما رقم و زبر و القبض و الاقباض لدي کتب الداعي 1228[مهر بيضي:]عبده الراجي صفر علي
11. قد وضح و صح ما رقم فيه و کتب الخاطي[مهر چهارگوش:]العبد المذنب محمد رضا الحسيني
12. بسم الله تعالي. شبهه در صدور اعتراف از مرحوم واقف موفق بر وقف املاک مزبور ندارم. حرره[مهر چهار گوش:]الراجي عبدالحسين بن علي.
13. هو. قد وضح و صح ما رقم فيه و کتبه الداعي کثرت علي اربع نسخ[مهر بيضي کوچک:]ظني بالله حسن.
14. هو. قد اقر و اعترف بجميع ما رقم فيه لدي و کتبه الداعي[مهر بيضي بزرگ:]عبده الراجي محمد کاظم
از راست به چپ:
15. ثبت ما رقم کما رقم و سطر لدي[مهر گرد:]مؤمن الموسوي.
16. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالتوفيقات الربانيه زاده الله توفيقاته کتبه الاثم الجاني[مهر چهارگوش (سمت راست): ]لا اله الا الله الملک الحق المبين عبده محمد هادي[مهر چهار گوش (سمت چپ:)]يوسف ايها الصديق.
17. قد وقف الواقف الموفق بالتوفيقات الربانيه زاده الله توفيقا الاملاک المسطوره في نهج المسطور و انا العبد الاقل المسيح[ مهر چهارگوش:]لا اله الله الملک الحق المبين عبده محمد علي[مهر بيضي:]عبده الراجي مسيح.
18. قد صدر الاعتراف من الواقف الجليل و الموفق النبيل بجميع ما زبر في الزبر الملصقة تقريبا منه الي من وفقه لمراضيه و انا الجاني قرميسين مولدا و الرازي مسکنا[مهر:]محمد.
مواردي نيز در ذکر مهرهاي صفحه‏ي 41 و 44 مجله به صورت ناقص يا غير مرتب به چاپ رسيده که به نظر مي‏رسد شکلهاي زير درست‏تر است.
1260.1 عبده ابوالقاسم بن محمد حسين[الحسني ]الحسيني.
2. لا اله الا الله الملک[ الحق المبين علي اصغر ].
3.[عبده سيد مرتضي بن محمد مهدي الحسني ]الحسيني.
در صفحه‏ي 42 مجله ذکر شده است «در محل اتصال دو ورقه به يکديگر دو مهر بيضي و يک مهر چهارگوش است که سجع آن شبيه مهرهاي بالاست.»
مهرهاي اشاره شده پنج بار در محل اتصال پاره‏هاي سند تکرار شده است و متن آنها به اين قرار است:[سجع مهر سمت راست:]لا اله الا الله الملک الحق المبين. عبده احمد.
[سجع مهرهاي سمت چپ:]«عبده الراجي مسيح» و
«ظني بالله حسن»
مهرهاي صفحه‏ي 44 مجله:
1. سومين مهر که همان مهر رديف 4 است که در رونوشت اين گونه حک و اصلاح گرديده است: عبده[سيد مرتضي]بن[محمد مهدي]الحسني الحسيني.
2. چهارمين مهر، همان مهر رديف 5 است: عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسني الحسيني.
- ايشان در مورد «آبهنه» فرموده‏اند که: «يکي دو فقره از رقبات مربوط به بخشي از تهران موسوم به «آبهنه» است که ظاهرا در انتهاي خيابان اميريه و شرق دروازه‏ي قزوين قرار دارد.» در تأييد و تکميل سخن ايشان بايد گفت با توجه به وقف‏نامه‏هاي ديگر تهران مي‏توان چنين نتيجه گرفت که: آبهنه نام قديم آب بخش کن است که خود بخشي از محله‏ي سنگلج محسوب مي‏شود. به طور نمونه مي‏توان به وقف‏نامه‏ي ميرزا زکي نمري به تاريخ 1265 ه ق اشاره کرد که در آن عبارت «محله‏ي آب بخشان آبهنه» آمده و نيز وقف‏نامه‏ي حاجي عبدالرزاق تاجر کاشاني به تاريخ 1278 ه ق با عبارت «محله آبهنه‏ي سنگلج».
در اينجا شماري از کلماتي را که در متن به صورت ناخوانا (...) ذکر شده يا به اشتباه خوانده شده است، آورده مي‏شود. مطالب الحاقي در قلاب[]آمده است:
1. نخست بازار آفرينش را به جواهر عقول عقليه و نفوس نفيسه بياراست تا نيک را از بد[باز دانند از هر باب ].
4. صفدري که چون به عزم جهاد جهود تيغش[برميان]مضموم گشته...
9. خود را متولي کفالت ساير اولاد دانسته در صله‏ي ارحام و شرايط مروت[ و صداقت لازمه ]و انصاف و دقت را منظور بدارد.
10. و در هر حال بايد شرايط و لوازم وقف[ را منظور ]و معمول دارد.
در ص 39: واژه‏ي «کوبند» به اشتباه «گويند» نوشته شده است.
چوگان امرش را مهر و ماه هر دو[ کوبند ]و شکوه از رمحش چون افراخته آمد، هر دو گويند.
در ص 40: واژه‏ي «مسطوره»، به اشتباه «منظوره» نوشته شده است.
و تفصيل اعيان موقوفه[ مسطوره ]بدين دستور است.
- واژه رسد rasad که اغلب با حصه همراه است - حصه و رسد - در متن اشتباها به سکون سين اعراب گذاري شده است.
در پايان گفتني است پرونده موجود در آرشيو سازمان اوقاف علاوه بر يک رونوشت خطي و يک رونوشت تايپي پر غلط، شامل يک استشهاديه مبني بر وقف بودن زمين واقع درشمال خيابان يوسف آباد به کهريزک موسوم به علي شيرآباد قيچاق است (1339 ه ق) و دو مصالحه‏نامه راجع به همين زمين مربوط به سال‏هاي 1283 و 1304 ه ق و سه اجاره‏نامه که مربوط به سالهاي 1268 و 1306 و 1339 ه ق که مي‏تواند در تحقيقات بعدي به کار آيد.
منبع: ميراث جاويدان