سنت وقف و اهميت آن در پيشرفت و ترقي جامعه

در دين مبين اسلام سنت هاي حسنه ي بسياري وجود دارد که هر کدام دنيايي از زيبايي و حکمت را در خود جاي داده است و يکي از آنها سنت حسنه ي وقف است.وقف عبارت است از"حبس عين مال و در راه خدا قرار دادن منفعت آن که در آن فضيلت بي شماري نهفته است".
وقف،يکي از زيباترين جلوه هاي نيکوکاري است و هديه اي است که انسان را پس از مرگ همراهي مي کند.مکتب حيات بخش اسلام در کنار راه کارهايي که براي رسيدن به زندگي کامل معنوي ارائه مي دهد،براي جبران کاستي و محروميت ها،زدودن نوميدي و تضادها و رفع فاصله هاي فاحش طبقاتي براساس قاعده ي عدل در جامعه بشري،سنت هاي حسنه اي را مقرر داشته است که از جمله آنها،وقت و صدقه مي باشد که با بيان«فستبقوا الخيرات»توصيه شده است.پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه وآله معصومين عليهم السلام با پايه گذاري موقوفات گوناگون که غالباً براي تأمين معيشت بينوايان،ايتام و افراد بي سرپرست و يا رفع نيازمندي هاي عمومي در نظر گرفته شده بود،اهميت اين سنت حسنه را عملاً خاطر نشان کردند.مسلمانان نيز در طول تاريخ،با پيروي از آن بزرگواران به اقتضاي شرايط روزگار خويش و به نيت برخورداري از ثواب مستمر،از ميان برداشتن انواع نيازها،تسکين و تخفيف آلام مادي و معنوي زندگي،رفع مشکلات جوامع بشري،توسعه علم و فرهنگ و به طور کلي رواج خيرات و مبرات و ايجاد بنيادهايي که به عنوان باقيات الصالحات به شمار روند،اقدام به برپاداشتن سنت حسنه ي وقف نمودند که هر کدام از موقوفات ايشان،به مانند موسسه اي کامل داراي عوايد،بودجه،برنامه مصرف و تشکيلات بنيان گذاري دقيقي بود.

توصيه به وقف در کلام معصومين عليهم السلام

مساله ي وقف و صدقات جاريه از زيباترين تعاليم اسلام است که بر اساس تعاون و حس نوعدوستي بنا نهاده شده است. هدف اصلي از وقف،تامين و تثبيت محل سکونت و منبع ارتزاق،تامين قسمتي از نيازمندي هاي عمومي و گسترش فرهنگ احداث بناهاي علمي، بهداشتي و مذهبي است.
اسلام با اين کار يک برنامه عالي انساني را پايه گذاري کرد که در اثر آن عواطف بشردوستانه ميان انسان ها زنده شد،اين ابتکار دين مبين اسلام تا آن جا در روح و اخلاق مردم اثر گذاشت که امروز بسياري، حاضر مي شوند از مال خود چشم بپوشند و با وقف کردن قسمتي از اموال خويش به نفع افرادي از جامعه که مي بايست تحت حمايت قرار گيرند ،وسيله آسايش آنان را فراهم کنند و نيازمندي هاي نسل هاي آينده را نيز از اين طريق تامين نمايند.
از سوي ديگر با توجه به اينکه انسان موجودي جاوداني است و از فنا و نابودي بيزار است،دوست دارد پس از وي نامي از او به يادگار بماند؛در فرهنگ اسلامي يکي از بهترين راه هاي زنده نگاه داشتن نام انسان انجام امور خير به ويژه وقف است.
«وقف»سنت حسنه اي است که از ديرباز به اشکال گوناگوني در تاريخ بشر وجود داشته است و اسلام نيز آن را در مسير روشن ،منطقي و هدفدار مورد استفاده قرار داده است.در بيان اهميت اين عمل خداپسندانه همين بس که که در آيات بسياري از سوره هاي مبارکه قرآن کريم به آن اشاره شده است،ضمن اينکه ائمه معصومين عليهم السلام نيز در روايات بسياري مردم را به وقف تشويق کرده اند.پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله فرمودند:«اذا مات ابن آدم انقطع عمله الا من ثلاث؛صدقه جاريه او علم ينتفع به او ولد صالح يستغفر له»وقتي آدم بميرد،پرونده عمل او مسدود مي شود،مگر در سه مورد؛صدقه جاريه،علمي که از آن نفع برده شود و فرزند صالحي که برايش دعا کند»(بحار الانوار،ج2،ص22)امام صادق عليه السلام نيز مي فرمايند:«ليس يتبع بعد موته من الاجر الا من بعده او ولد صالح يستغفر له»(بحارالانوار، ج6،ص293)پس از مرگ آدمي پاداشي به دنبال،فرود نمي آيد، مگر در سه خصلت:صدقه اي که فرد در زمان حياتش جاري و برقرار ساخته که پس از مرگش تا قيامت جاري و برقرار مي ماند،صدقه اي که وقف کرده و به ارث گذاشته نمي شود و سنتي که برقرار نموده و در زمان حياتش به آن عمل مي شده و پس از وفاتش به آن عمل مي شود و نيز فرزند صالحي که برايش طلب آمرزش کند»(بحار الانوار،ج2،ص293)

رواج سنت وقف در ميان معصومين عليهم السلام

پيشوايان ديني ما نه تنها مردم را به سنت حسنه وقف تشويق مي نمودند بلکه خود از نخستين افرادي بودند که اقدام به وقف املاک شخصي خويش مي کردند.
ابن ابي الحديد مي گويد:رسول خدا صلي الله عليه و آله از دنيا رفت در حالي که مزارع زيادي در«خيبر»،«بني النضير»،«وادي نخله»و همچنين طائف داشت که پس از مرگ او همه صدقه شد.امام حسين عليه السلام نيز زمين و اشياي ديگري را که به ارث برده بود،پيش از آن که تحويل بگيرد،وقف کرد ضمن اين که حضرت اميرالمومنين علي عليه السلام، حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها و ساير معصومين نيز موقوفه هاي فراواني داشته اند که مجال آنها در اين فرصت اندک نيست.

اصفهان پيشتاز عرصه وقف از گذشته تا به امروز

با توجه به پيشينه ي مذهبي مردم اصفهان عجيب نيست اگر بگوييم اين استان از گذشته تا به امروز از پيشتازان عرصه وقف بوده است.شايد کهن ترين منبع تاريخي که از موقوفات اصفهان سخن گفته است،مربوط به قرن چهارم هجري باشد.ضمن اينکه بسياري از صاحب نظران،قرن هاي دهم و يازدهم هجري قمري را دوران شکوفايي و توسعه موقوفات شهر اصفهان مي دانند چنان که در اين دوران،کمترين زمين زراعي و يا خانه مسکوني در اصفهان يافت مي شد که وقف نباشد.البته ذکر اين نکته ضروري است که خاندان صفويه در تاريخ اوقاف ايران پرچم دار وقف شناخته شده اند به طوري که در آن عصر موقوفات اصفهان وزير مخصوص داشته که معروف به وزير فيض آثار بوده است.
در عصر صفوي،اصفهان داراي 162باب مسجد، 48 باب مدرسه،1802 باب کاروانسرا و273باب گرمابه بوده که احتمالاً همه وقف بوده است.آمار ذکر شده بيانگر اين واقعيت است که در اصفهان عصر صفوي،زمين هاي شهري به ويژه زمين هايي که کاربري عمومي و اقتصادي داشته،تقريباً همه وقف بوده است.مطالعه منابع وقف در اصفهان بيانگر اين واقعيت است که عايدات موقوفات را مي توان به دو دسته تقسيم کرد،دسته اول موقوفاتي هستند که مستقيماً سيماي فيزيکي و کالبد آنها مورد استفاده است،مانند مساجد،مدارس، کتابخانه ها، بيمارستانها،آب انبارها،حمام ها،تکاياو...دسته دوم موقوفاتي هستند که مستقيماً جنبه عمراني ندارد بلکه کمکي به انسان هاي محروم جامعه به شمار مي روند مانند مصارف خيريه،پرداخت هزينه دانش آموزان و بيماران،روضه خواني،نوشتن کتاب،نشرفرهنگ و معارف اسلامي و...
در واقع وقف،تمامي آنچه را يک جامعه روستايي و شهري در بعد تامين اجتماعي نياز دارد شامل مي شود لذا شهرهايي مثل اصفهان که داراي موقوفات بيشتري هستند داراي نوعي تعادل اجتماعي بوده و هستند،از جمله موقوفات مهم اصفهان مي توان به مدرسه چهارباغ،مدرسه صدر بازار،بيمارستان هاي اميرالمومنين،شهيد صدوقي و سيدالشهدا اشاره کرد.

اهميت وقف در عصر حاضر

در عصر حاضر نيز وقف يکي از مهمترين مصاديق عمل به سنت انبيا و معصومين عليه السلام است رواج اين عمل خداپسندانه در کشور اسلامي ايران سبب شده،سازماني تحت عنوان سازمان اوقاف و امورخيريه، سرپرستي و نظارت بر امور وقف را در کشور برعهده داشته باشد.از آنجا که وقف از بهترين سنت هاي حسنه در اسلام بوده به منزله پله هاي صعود جامعه به سمت سرفراز زندگي کردن مي باشد و همچنين با توجه به نيازهاي فرهنگي،اجتماعي و اقتصادي جامعه به توليد علم و دانش،اقدام به انجام اين سنت نبوي در امور علمي فرهنگي در عصر حاضر بسيار حائز اهميت است به شکلي که مقام معظم رهبري مي فرمايند:"بدون شک ايجاد مراکز علمي از قبيل دانشگاه ها،دانش سراها،مراکز تحقيقاتي و خوابگاه ها براي دانشجويان از جمله بارزترين مصاديق کار نيک است که اگر از سوي مومنين«وقف»شود ان شاء الله مورد رضاي الهي و داراي اجر و ثواب اخروي خواهد بود"در سال هاي گذشته با توجه به نياز کشور به ساخت مدرسه،شاهد فعاليت هاي چشم گيرخيرين مدرسه ساز بوده ايم تا جايي که به حول و قوه الهي امروزه نياز جامعه به احداث مدرسه،تقريباً مرتفع شده است.اما در عرصه هاي ديگر جامعه همچون احداث خوابگاه هاي دانشجويي،ساخت بيمارستان،مراکز بهداشت و...همچنان به تلاش و همت خيرين نيازمنديم.به اميد آنکه به لطف خداوند و مدد بندگان نيکش در اين عرصه ها نيز به زودي به بي نيازي برسيم.
منبع:بناي ماندگار،ويژه نامه افتتاح مجموعه خوابگاه هاي خيريه دانشجويي حضرت جواد (ع)دانشگاه صنعتي اصفهان