دنیای امروز که ما در آن زندگی می کنیم، تحت عنوان «عصر خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی» نامیده شده است. در ا ین دوران، سرعت ابداع ها و اختراع ها در عرصه های مختلف علمی و ...

دنیای امروز که ما در آن زندگی می کنیم، تحت عنوان «عصر خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی» نامیده شده است. در ا ین دوران، سرعت ابداع ها و اختراع ها در عرصه های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی، فناوری و صنعتی، پرشتاب تر از هر زمان دیگری در طول تاریخ حیات بشری می باشد. از این رو، عصر حاضر هم چنین با عنوان های «عصر اطلاعات» و «عصر دانش و توانایی» نامیده می شود.

اگر کمی توجه کنیم، به خوبی درمی یابیم که همه ی ما در اقیانوس عظیمی از خلاقیت ها و نوآوری ها و در میان میلیون ها ابداع و اختراع زندگی می کنیم، از لامپ برق، رادیو، تلویزیون، تلفن، رایانه، خودرو، قطار و هواپیما گرفته تا میلیون ها نوآوری کوچک و بزرگ و ریز و درشت در همه جا.

اهمیت و نقش خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی به حدی ست که زندگی و تمدن انسان بدون آن ها هرگز قابل تصور نیست.

خلاقیت شناسی شغلی بر مبنای علم نوین «خلاقیت شناسی» استوار می باشد که به مطالعه ی فرآیند ها و پدیده های خلاقیت، نوآوری و ابداع ها و اختراع ها از جنبه های مختلف می پردازد. پیام اصلی خلاقیت شناسی شغلی، این است که هرکس می تواند با خلاقیت و نوآوری، نیازی را برطرف نموده و در واقع شغل جدیدی را به وجود آورد و افراد می توانند به جای جویای شغل های موجود بودن، خود ، شغل های جدیدی را ایجاد نمایند.

«خلاقیت» عبارت از تولید یک فکر نو و دست یابی به یک راه حل جدید برای رفع یک نیاز و یا حل یک مسأله می باشد. اگر فکر نو و راه حل جدیدِ حاصل تفکر خلاق، به مرحله ی اجرا درآید، «نوآوری» گفته می شود و اگر این نوآوری به مرحله ی عمومی شدن برسد، مانند تولید انبوه یک محصول جدید، آن گاه در این حالت، «کارآفرینی» نامیده می شود.

برای نمونه، فکرِ ساختن لامپ برق توسط «ادیسون» یا فکر ساخت تلفن توسط «گراهام بل» و یا فکر ساخت تلفن همراه توسط «مارتین کوپر»، یک «خلاقیت» است که نیاز به روشنایی یا برقراری ارتباط از راه دور را برطرف می کند و در واقع، مسأله ای را حل می نماید. به مرحله ی اجرا رسیدن این خلاقیت ها یعنی تحقق یافتن ساخت لامپ برق، تلفن و تلفن همراه، یک «نوآوری» است و تولید انبوه این محصولات برای استفاده ی عموم و تبدیل شدن آن ها به یک کالا، «کارآفرینی » است.

«کارآفرینی» (ایجاد محصول یا خدمت نو و جدید)، با «خوداشتغالی» یکسان نیست چون فرآیند کارآفرینی از میزا ن خلاقیت و نوآوری بیش تری نسبت به خوداشتغالی برخوردار است. انجام کارآفرینی می تواند با ایجاد شغل جدید، خوداشتغالی هم همراه داشته باشد ولی هر خوداشتغالی، نتیجه ی کارآفرینی نمی باشد و تفاوت اصلی آن ها در میزان نو بودن خروجیِ عملکرد است.

هر فعالیت کارآفرینی به طور معمول شامل چهارگام می باشد که در این جا به طور خلاصه توضیح داده می شوند:

▪ گام اول) خلاقیت یا ایده یابی کار آفرینی:

پایه و اساس هر نوع کا ر آفرینی، یک فکر جدید یا راه حل نو برای رفع یک نیاز می باشد. از این رو، اولین گام برای اقدام به فعالیت کارآفرینی، «ایده یابی یا طرح یابی کارآفرینی» است. این گام، مرحله ای خلاق و اکتشافی است که در طی آن، نیاز جامعه شناسایی می شود و به عنوان یک مسأله، با خلاقیت، راه حل آن تعیین می گردد.

این نیاز می تواند نیاز فردی (نیاز ورزشی، بهداشتی، درمانی، آموزشی، تفریحی و...) و یا نیاز یک سازمان (نیاز یک واحد تولیدی و صنعتی یا نیاز یک مرکز آموزشی) باشد. برای ایده یابی کارآفرینی و دست یابی به فرصت های کارآفرینی، می توان از روش های زیر استفاده نمود:

۱) مشاهده ی خلاق و اندیشمندانه ی هر یک از بخش های جامعه مانند مطالعه ی خلاق و فرصت شناسانه ی انواع محصولات، کالاها، خدمات و سازمان ها به منظور شناسایی نیازهای پنهان و بی پاسخ قشرهای مختلف جامعه (نیازهای کودکان، نوجوانان، دانش آموزان، دانشجویان، کارمندان، کارگران، معلولین، سالمندان و...) و نیازهای بالقوه و مشکل های مشاغل و سازمان ها (مانند مراکز صنعتی و...)

۲) حضور اندیشمندانه و اکتشافی در نمایشگاه ها و بازارها (مانند بازار پوشاک، محصولات فرهنگی، وسایل منزل، تجهیزات فنی و...) به منظور شناسایی نیازهای پنهان و ایده یابی

۳) مطالعه ی خلاق و اکتشافی روزنامه ها، مجله های تخصصی و دیگر منابع اطلاعاتی

۴) مطالعه ی جنبه های کاربردی رشته ها ی تحصیلی (کاربردهای هر درس)

۵) مراجعه به سازمان هایی مانند صنایع و معادن، کشاورزی و... به منظور آگاهی از طرح ها و نیازها

به طور معمول با انجام فعالیت هایی از این قبیل، فکرهای خلاقِ ابداعی و اختراعی گوناگونی ایجاد می گردد که باید آن ها را براساس شاخص های مختلفی مانند میزان مطلوبیت و علاقه مندی، میزان سهولت امکان پذیری و... ارزیابی اولیه نمود و سپس برای اجرایی نمودن و تحقق آن، مورد انتخاب و بررسی بیش تر قرارداد.

▪ گام دوم) نوآوری یا تحقق بخشیدن به فکر خلاق:

در این مرحله بایستی به فکر خلاق یا ایده ی کارآفرینی، عینیت و وجود خارجی بخشید. اگر کسی از میان فکرهای خلاق، پاسخ هایی برای رفع نیاز در یک موضوع خاص، انتخاب کرده (در فاز خلاقیت)، در این مرحله باید آن ها را عملی کند. برای نمونه اگر فکر اختراع «ویلچری» که بتواند از پله، پایین و بالا برود و یا فکر اختراع یک ابزار کنترل کننده ی عصبانیت، ایجاد شده باشد، پس از اولویت بندی و انتخاب، بایستی فرد امکان تحقق و اجرایی شدن ساخت وسیله ی موردنظر را بررسی کند و در صورت امکان پذیر بودن، در خصوص ساخت یک نمونه از آن اقدام نماید و مورد تحلیل قراردهد.

▪ گام سوم) طراحی یا برنامه ریزی کارآفرینی:

در صورت انتخاب نهاییِ موضوع فعالیت کارآفرینی، یعنی تعیین شدن ارائه ی محصول یا خدمت خاص، برای عرضه ی عمومی و ارائه به بازار مصرف، لازم است طرح و برنامه ی تجاری سازی تهیه شود که آن را «برنامه ی کسب و کار» می نامند. طرح و برنامه ی کارآفرینی شامل اطلاعات ضروری و مهمی مانند طرح و برنامه ی تولید، سازمان دهی مالی، بازاریابی و نیروی انسانی و... می باشد و در واقع پاسخ گوی سه سؤال اساسی است: «اکنون کجا هستیم؟ کجا می خواهیم برویم؟ و چگونه می خواهیم برویم؟»

در واقع کارآفرین، مانند مسافری است که می خواهد با یک وسیله ی نقلیه و مجموعه ای از امکانات، از یک مبدأ، حرکت را شروع کند و به مقصدهای مشخص و از پیش تعیین شده برسد. بنابراین لازم است تا حد امکان، کلیه ی عامل های داخلی (مانند امکانات، منابع علمی، منابع اطلاعاتی، منابع مالی، منابع انسانی و...) و نیز عامل های خارجی (مانند تغییرهای اجتماعی، تغییر قانون ها، تغییر نیازها، تغییر فناوری و...) درنظر گرفته شوند. هرقدر تهیه ی طرح و برنامه ی کار آفرینی بهتر، دقیق تر و کامل تر صورت گیرد، انجام فعالیت کارآفرینی، موفق تر خواهد بود چراکه طرح و برنامه ی کارآفرینی، مانند یک نقشه ی راه است که مسیرهای لازم برای طی شدن، در آن مشخص شده است. بنابراین طراحی و تهیه ی آن باید با دقت، حوصله و ماهرانه انجام شود.

▪ گام چهارم) اقدام یا مدیریت خلاقانه:

مدیریت خلاق و کارآفرینانه شامل فعالیت های مختلف مدیریتی مانند مدیریت استراتژیک، مدیریت اجرایی، مدیریت تولید، مدیریت تبلیغات و بازاریابی و مدیریت نیروی انسانی می باشد و در همه ی آن ها نیز همواره از خلاقیت و حل خلاق مسأله استفاده می شود.

نکته ی بسیار مهم این است که چنان چه در هر یک از مر حله های اجرای برنامه ی کارآفرینی، ضعف یا نقصی وجود داشته باشد، بایستی با تدبیر و خلاقیت، نسبت به حل آن ها اقدام نمود و اگر مرحله های اجرا با مشکل یا مانعی مواجه گردد، نبایستی هرگز ناامید و مأیوس شد بلکه بایستی همواره با توکل به خدا و نیز با درایت، خلاقیت، صبر، سعی و تلاش و پشتکار، عزم جزم و امید و اعتمادبه نفس بالا در جهت حل مشکل ها و مدیریت اثربخش گام نهاد.

اغلب فعالیت های کارآفرینی به ویژه آن هایی که از میزان خلاقیت و نوآوری بیش تری برخوردار هستند، به طور معمول به علت ناآشنایی و ناآگاهی جامعه، در مرحله های اولیه ی فعالیت، به کُندی پیش رفته و ممکن است با رکود و کم استقبالی مواجه شوند اما به تدریج، وضعیت، تغییر مثبت یافته و پیشروی شتاب می گیرد. اگر فرد یا گروه مجری برنامه ی کارآفرینی، مطمئن شود که طرح موردنظر به هر دلیلی، چندان موفق نیست، در این صورت بایستی طرح و برنامه ی کارآفرینی مورد بررسی دوباره و بازنگری قرار گیرد و به ویژه روش های اجرای برنامه، تحت مطالعه و تحلیل واقع شود و با توجه به اصل «انعطاف پذیری» و نیز اصل «خلاقیت»، روش ها تغییر یابند. بنابراین، در مرحله ی اجرای طرح و برنامه ی کارآفرینی، باید به طور کامل توجه داشت که هیچ گاه نباید وقفه ها، ناکامی ها و شکست های ظاهری، مقطعی و موقتی، تعمیم داده شده و باعث توقف و تسلیم شود. اگر سرگذشت کارآفرینان بزرگ و داستان کارآفرینی های بزرگ آنان، مطالعه و بررسی شوند (برای نمونه «الکساندر بوئینگ» مؤسس شرکت هواپیمایی «بوئینگ»، «کونوسوکی ماتسوشیتا» مؤسس شرکت «ناسیونال یا پاناسونیک»، «سوئی چیرو هوندا» مؤسس شرکت «هوندا موتور»، «تویوتا» مؤسس شرکت «تویوتا»، «آکیو موریتا» مؤسس شرکت «سونی»، «والت دیسنی» مؤسس شرکت «دیسنی»، «ورنر فون زیمنس» مؤسس شرکت «زیمنس»، «کارل بنز» مؤسس شرکت «بنز»، «بیل گیتس» مؤسس شرکت «مایکروسافت» و...)، ملاحظه خواهد شد که به طور تقریبی، همه ی آنان در طی مسیر خلاق و کارآفرینانه ی خود، انواع مشکل ها و شکست های کوچک و بزرگی داشته اند ولی به راه خود، مصمم تر از قبل ادامه داده و در نهایت به هدف ها و نتیجه های بزرگ دست یافته اند. از این رو، اصول «موفقیت از راه شکست»، «امیدواری مستمر و دائمی»، «یأس نشناسی و شکست ناپذیری» و «سعی و تلاش و پشتکار جدی» از مهم ترین اصول موفقیت و نتیجه گیری در فعالیت های کارآفرینی می باشند.