اسلام چه توصيههايي براي جهاد اقتصادي از منظر اقتصادي داشته است؟ روايات از چه منظري به اين موضوع پرداخته؟ اينها موضوع يادداشتي است كه در اين مقاله از زاويهي راهبردي به آن پرداخته شده است .
ديدگاه اسلام و انديشه‌ي اقتصاداسلام در مورد جهاد اقتصادي نه تنها مثبت، بلكه به مثابه‌ي آرماني است كه همواره در جان و دل اوليا و پيروان اين مكتب ريشه داشته و دارد. تا جايي كه همه‌ي پيامبران الهي علاوه بر مأموريت داشتن براي حيات اخروي مردم، مأمور به آباداني و حيات دنيوي آن‌ها نيز بوده‌اند، ايجاد موانع ساختگى در طول تاريخ، تنها باعث عقيم ماندن آرمان رسيدن به وحدت بشر و افزايش رفاه همگانى بوده است.
البته يك سري ديگر در طول تاريخ متحجراني بوده‌اند كه عوامانه فكر كرده‌اند كه مسايل زندگي مادي را از جنبه‌هاي اخروي جدا دانسته و براي هر يك مرز و قلمروي خاص را قرار داده‌اند اما اسلام به عنوان يك دين و نظام ارزشي، خوشبختي دنيا و آخرت انسان را بهطور هم‌زمان مورد توجه قرار داده و دنيا را مزرعه‌ي آخرت معرفي كرده است. براين مبنا به هر رفتار اقتصادي مفيد كه در حوزه‌ي ارزش‌هاي اسلامي مجاز باشد،از ديدگاه اسلام مورد توجه و تمجيد قرار ميگيرد.
گفتني است در اسلام بر خلاف مكاتب اقتصادي غرب مدل‌ها و الگوهاي اقتصادي تجويز نمي‌شود. چرا كه موارد نام برده شده به شدت تابع شرايط زماني و مكاني گسترده‌اي هستند اما از سوي ديگر قوانين ثابت و هميشگي وجود دارد كه در منابع اسلامي بيان شده‌اند.
از ديدگاه قرآن گستردگي منابع توليد در راستاي رفاه آدمي است. "وَاتيكم من كُلِّ ما سأَلْتُمُوُه(7): و هر چه از اوخواسته‌ايد به شما ارزاني داشته است " مي‌توان چنين برداشت كرد كه از ديدگاه قرآن، در زمين آن‌چه مورد نياز انسان براي ادامه‌ي زندگي لازم است،مهياست اما اين امر به معناي آن نيست كه تمامي نيازمندي‌هاي انساني به صورت بالفعل و بدون كار و تلاش در اختيار اوست بلكه بدين معناست كه انسان بايدبه كارگيري روحيه‌ي عمران و آباداني و در ساير خلاقيت، ابتكار و تلاش رزق وروزي خويش را از منابع طبيعت به دست آورد و آن‌ها را براي استفاده‌ي تغييرات ضروري دهد. لذا اسلام علت عمده‌ي ايجاد رفاه را تغيير دادن امكانات موجود دانسته است. در اسلام بر كار و تلاش براي ايجاد تغيير در زندگي تأكيد شده است. بر اين اساس است كه امام رضا(عليه‌السلام) افراد را به كار و كوشش دعوت مي‌كند.
"آن كه با كار و كوشش، در جست‌وجوي مواهب زندگي براي تأمين خانواده‌ي خويش است،پاداشي بزرگ‌تر از مجاهدان راه خدا دارد. "
"احمد بن ابي نصر بَزّنطي " مي‌گويد: "به امام رضا(عليه‌السلام) گفتم: "كوفه به من نمي‌سازد و زندگي در آن همراه با مضيقه است. زندگي ما در بغداد بود و در آن‌جا در روزي بر مردم گشاده است. " حضرت فرمود: "اگر مي‌خواهي بيرون بروي برو؛ چرا كه امسال، سال آشفته‌اي است و مردمان را چاره‌اي جز طلب روزي و كوشش براي به دست آوردن معيشت خوب نيست. پس طلب و كوشش رابراي به دست آوردن امكانات زندگي از دست مده. "
(8)از ديدگاه امام رضا(عليه‌السلام)، ارزش معنوي كار چنان است كه مقام كارگر را فراتر ازمقام مجاهدين في سيبل الله (جهادگران در راه خدا) مي‌داند و مي‌فرمايد: "آن كه با كار و كوشش، در جست‌وجوي مواهب زندگي براي تأمين خانواده‌ي خويش است،پاداشي بزرگ‌تر از مجاهدان راه خدا دارد. "
(9) از اين رو تلاش و كوشش مضاعف در عرصه‌هاي اقتصادي كه از آن تعبير به جهاد اقتصادي مي‌شود لذا از ديدگاه اسلام نه تنها امري لازم، بلكه واجب است.
راهبرهاي تحقق جهاد اقتصادي
با اين توصيفات به نظر ميرسدبراي رسيدن به شعار "جهاد اقتصادي1 "راهبردهايي لازم است كه بايد به آن عمل كرد. لذا در اين مقاله به پارهاي از اين موارد اشاره مي‌شود:
1- توسعه‌ي سرمايه‌گذاري از راه كاهش شكاف پس‌انداز- سرمايه‌گذاري با حفظ نسبت پس‌انداز به توليد
2- ارتقاي كمي و كيفي بازارهاي مالي (سرمايه، پول و بيمه) با تأكيد بر كارآيي، شفافيت و سلامت
3- اجراي بودجه‌ريزي عملياتي و تنظيم لايحه‌ي بودجه و تخصيص اعتبارات با توجه به نتايج حاصل از فعاليت‌ها و متناسب با قيمت تمام شده‌ي آن‌ها
4- توزيع امكانات و بودجه بين مناطق متناسب با عملكرد و پتانسيل‌هاي توليد
5- تخصيص منابع حاصل از نفت و گاز به سرمايه‌هاي فيزيكي و انساني مورد نياز كشور و به‌ويژه اعتبارات تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي
6- هماهنگي و سازگاري بين سياست‌هاي بازرگاني و سياست‌هاي ارزي، پولي و مالي كشور
7- اعطاي تسهيلات بانكي هدفمند و هدايت اعتبارات بانكي به بخش‌هاي مولد متناسب با ظرفيت‌ها و نياز واقعي و بازدهي اقتصادي
8- هدايت صحيح نقدينگي به سمت فعاليت‌هاي توليدي
9- منطقي كردن نرخ سود تسهيلات به‌منظور جذب پس‌انداز‌هاي جامعه
10- گسترش امكان دسترسي به منابع مالي براي بنگاه‌ها از راه توسعه‌ي بازار سرمايه و ابزارهاي مالي
پي‌نوشت‌ها
1- راغب اصفهاني، مفردات الفاظ القرآن ص 101
2- قاموس قرآن، تأليف علي اكبر قرشي ج2، ص 77-78
3- الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، ج2، ص 379
4- جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام، ج21، ص3
5- تفسير الميزان، ج 14، ص 411
6- سخنرانى در جمع فرماندهان لشكر محمد رسول اللَّه(صلي‌الله‌عليه‌وآله)21/3/1375
7- ابراهيم/34
8- الحياة، تأليف محمدرضا حكيمي، ج 6، ص 468
9- تحف العقول، ص 808*
نويسنده: محمد اسماعيلزاده، پژوهشگر حوزه علميهي قم
منبع: سايت برهان
