اسم به لحاظ اشتقاق (گرفته شدن) یا عدم اشتقاق از واژۀ دیگر به دو گونه تقسیم می‌شود: جامد و مشتق.

جامد: ‌اسمی است كه از واژۀ دیگری گرفته نشده است و اصلی ندارد كه به آن برگردد؛ مانند: «قَمَر» و «أسَد».

ü مشتق: اسمی است كه از واژۀ دیگری گرفته شده است و اصلی دارد که به آن برمی‌گردد؛ مانند: «عالِم» و «مَعلوم» كه از مصدر «اَلْعِلْم» یا فعل ماضی «عَلِمَ» گرفته شده‌اند.

اسم جامد از نظر نوع تحقّق معنای آن در ذهن دو گونه است: 1. اسم ذات؛ 2. اسم معنی.

اسم ذات اسمی است كه بر ذات محسوس و قابل لمس و مشاهده دلالت می‌كند و به واژۀ دیگری وابستگی معنایی ندارد؛ مانند: «رَجُل، غَنَم و خَشَب».

اسم معنی: اسمی است كه بر یک مفهوم عقلی دلالت می‌كند و معنای آن با قوای ظاهری قابل احساس نیست و از نظر معنایی به واژۀ دیگری وابسته است؛ مانند: «صَبر، اِعتِقاد و شَوْق».

اسم جامد دو نوع است: 1ـ جامد مصدری؛ 2ـ جامد غیر مصدری. ü جامد مصدری: اسمی است که همۀ مشتقات از آن گرفته می‌شوند و خود مصدر ثلاثی مجرد است؛ مانند مصدر «العِلْم».

از مصدر ثلاثی مجرد یازده نوع كلمه مشتق می‌شود که عبارت‌اند از: فعل ماضی، فعل مضارع، فعل امر، اسم فاعل، اسم مفعول، صفت مشبّهه، صیغۀ مبالغه، اسم تفضیل، اسم زمان، اسم مكان و اسم ابزار.

جامد غیر مصدری: اسم جامدی است كه هیچ اسم یا فعلی از آن مشتق نمی‌شود؛ مانند: «رَجُل» و «عَیْن».

اسمهای مشتق هشت گونه‌اند: اسم فاعل؛ اسم مفعول؛ صفت مشبّهه؛ اسم مبالغه؛ اسم تفضیل؛ اسم زمان؛ اسم مكان؛ اسم ابزار.

باید توجه داشت که فعل ماضی، فعل مضارع و فعل امر نیز از مصدر مشتق می‌شوند