حدیث هایی از امام علی (علیه السّلام)
حضرت امام علی (علیه السّلام) فرموده اند:
1- هیچ دشمنی برای انسان، ستمگرتر از نفس او نیست.
منبع : غرر الحکم٬ ج ٢ / فصل ٨۶ (لا)٬حدیث٣٢۴ .
2- بنده ی شهوت اسیری است که از اسارت رهایی نخواهد یافت.
منبع : غرر الحکم٬ ج ٢ / فصل ۵۵ ٬ حدیث١۵.
3- خوشا به حال آن که همیشه خدا را در نظر داشته و از گناه خویش بیمناک باشد.
منبع : غرر الحکم٬ ج ٢ / فصل ۴۶ (طوبی)٬ حدیث٣.
4- هر کس از خود بدگویی و انتقاد کند٬خود را اصلاح کرده و هر کس خودستایی نماید٬ پس به تحقیق خویش را تباه نموده است.
منبع : غرر الحکم٬ ج ٢ / فصل٧٧ ٬(مَن)٬حدیث۹-١۴۴٨.
5- نفوس خویش را به ترک عادت ها رام کنید.
منبع : غرر الحکم٬ ج ١/فصل٣٢ ٬ حدیث٣٨.
6- خشم و غضب صاحبش را هلاک می کند و زشتی های او را آشکار می سازد.
منبع : غرر الحکم٬ ج ١/فصل١ ٬حدیث ١٧٣٨.
7- کسی که نهان و آشکار٬ و کردار و گفتارش تفاوتی نکند٬ به راستی امانتش را ادا و عبادتش را خالص کرده است.
منبع : نهج البلاغه فیض الاسلام٬ص٨٨۴ ٬نامه ٢۶.
8- زبان عاقل در پشت قلب او جای دارد و قلب احمق پشت زبان اوست.
منبع : نهج البلاغه فیض الاسلام٬ص١١٠۶ ٬کلمات قصار٬ شماره٣۹.
9- هیچ بنده ای مزه ی ایمان را نمی چشد٬ تا دروغ را، شوخی باشد یا جدّی، مطلقاً ترک کند.
منبع : اصول کافی٬ج٢/ص٣۴٠ ٬ حدیث ١١.
10- بد ترین شما کسانی هستند که سخن چینی می کنند و میان دوستان جدائی می افکنند و برای افراد پاکدامن عیب جویی می کنند.
منبع : اصول کافی٬ج٢/ص ٣۶۹ ٬ حدیث٣.
11- از مجادله و ستیزه جویی بپرهیزید ٬زیرا این دو، دل ها را نسبت به برادران دینی بیمار [و مکدّر] می کند و بذر نفاق را بر این دو پرورش می دهد.
منبع : اصول کافی٬ج٢/ص ٣٠٠ ٬حدیث١.
12- بدترین مردم کسی است که عیوب مردم را دنبال کند٬ در حالی که نابینای عیوب خود است.
منبع : غررالحکم ج١ /فصل۴١ (شرّ)٬ حدیث۶٧.
13- از گمان بد دوری کن٬ زیرا بد گمانی عبادت را از بین می برد و گناه [انسان ]را بزرگ می سازد.
منبع : غررالحکم ج١ /فصل ۵(ایاک)٬حدیث
14- ای مردم از دو چیز بیشتر از هر چیز بر شما بیمناکم: متابعت از هوای نفس و آرزو های دور و دراز . پیروی از هوای نفس٬ انسان را از مسیر حق باز می دارد و آرزوی دور و دراز آخرت را از یاد می برد.
منبع : نهج البلاغه فیض الاسلام٬ص ١٢٧ ٬ خطبه۴٢.
15- آن کسی که نهی ازمنکر را با دل و زبان و دست ترک کند٬ پس او مرده ای است در میان زندگان.
منبع : وسائل الشیعه٬ جلد١١.
16- شجاع ترین مردم کسی است که بر تمایلات نفسانی خویش پیروز شود.
منبع : سفینه البحر٬جلد٢.
17- ریاکار ظاهرش زیبا و باطنش بیمار است.
منبع : غررالحکم
18- بزرگترین مبارزه این است که آدمی با نفس سرکش خود پیکار نماید.
منبع : غررالحکم(ص٢٢٠)
19- قسم به کسی که جان فرزند ابی طالب در دست اوست هزار ضربه شمشیر بر من آسانتر از مرگ در بستر است.
منبع : بحارالانوار(ج٩٧حدیث۴۴)
20- بالاترین عبادت تفکر و تعقل است.
منبع : فهرست غررالحکم(ص٢١۴)
21- مؤذن ها در روز قیامت با سربلندی برانگیخته می شوند.
منبع : بحار الانوار (ج٨١ص١۴٩)
22- به وسیله ی علم است که خداوند اطاعت و عبادت می شود. با علم٬ معرفت خداوند و توحید او حاصل می شود٬ به وسیله ی علم صله ی رحم انجام٬ و حلال از حرام شناخته می شود و علم پیشوای عقل٬ تابع آن است و سعادتمندان بدان الهام می یابند و تیره بختان٬ محروم می شوند.
منبع : البحار ١/١۶۶
23- خدا محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) را نشانه ای ساخت برای قیامت٬ و مژده دهنده به بهشت٬ و ترساننده از عقوبت. از دنیا برون رفت و از نعمت آن سیر نخورد؛ به آخرت در شد٬ و گناهی با خود نبرد؛ سنگی بر سنگی ننهاد تا جهان را ترک گفت٬ و دعوت پروردگارش را پذیرفت. پس چه بزرگ است منتی که خدا بر ما نهاده. و چنین نعمتی به ما داده٬ پیشوایی که باید او را پیروی کنیم و پیشروی که پا بر جای پای او نهیم.
منبع : نهج البلاغه الخطبه ١۶٠
24- زادگاه او [پیامبر] مکه است و هجرت او به مدینه ی طیبه. در مدینه نام او باند گردید و دعوتش به همه جا کشید. [خداوند] او را فرستاد با حجتی بسنده- که قرآن است- و موعظه ای که درمان است٬ و دعوتی که جبران کننده ی زیان. بدو حکم های نا دانسته را آشکار کرد و بدعتها را که در آن راه یافته بود کوفت و به کنار کرد و حکم های گونه گون را پدیدار. پس هرکه جز اسلام دینی را پیروی کند به یقین بدبخت است و پیوند او با خدا بریده٬ و به سر در افتادن او سخت. پایان کارش اندوهی است دراز و عذابی دشوار و جانگداز.
منبع : نهج البلاغه الخطبه ١۶١
25- دیگر اینکه این اسلام دین خداست که آن را برای خود گزید... پس اسلام نزد خدا استوار پایه است و افراشته بنیان٬ برهانش روشن است و روشنی اش تابان٬ قدرتش ارجمند است و نشانه هایش بلند٬ و در افتادن با آن ناممکن- و مایه ی ریشخند- پس آن را بزرگ بشمارید و پیروی اش کنید و حق را آن را بگزارید و در جایی که شایسته آن است فرودش آورید.
منبع : نهج البلاغه الخطبه ١٩٨
26- کسی که به رعیت خود ستم ورزد٬ خداوند حکومتش را زایل سازد و در هلاکت و نابودی وی تعجیل کند.
منبع : شرح غررالحکم ۵/٣۵٨
27- بپرهیز از خونها٬ و ریختن آن بناروا٬ که چیزی چون ریختن خون بناحق٬ آدمی را به کیفر نرساند٬ و گناه را بزرگ نگرداند٬ و نعمت را نبرد٬ و رشته ی عمر را نبرد.
منبع : نهج البلاغه الکتاب ۵٣
28- به خدا قسم٬ طلیعه ی مرگ برای من نامطلوب٬ ناگهانی و ناشناس نبود٬ من همچون تشنه ای بودم که به آب رسیده و جوینده ای که به مقصود نایل شده.((و آنچه نزد خداست نیکوکاران را بهتر است.))
منبع : نهج البلاغه الکتاب ٢٣
29- به خدا سوگند پدرم (ابوطالب) و جدّم عبدالمطّلب و هاشم و عبد مناف هرگز بتی را نپرستیدند. آنها بر آیین ابراهیم و با تمسک بدان به جانب کعبه نماز می گزاردند.
منبع : البحار ١۵/١۴۴
30- نفس خود را از هر پستی گرامی دار٬ هر چند تو را بدانچه خواهانی رساند٬ چه آنچه را از خود بر سر اینکار می نهی٬ هرگز به تو برنگرداند. بنده ی دیگری مباش حال که خدایت آزاد آفریده. و در آن نیکی که جز با بدی به دست نیاید و آن توانگری که جز با سختی و خواری بدان نرسد کسی چه خوبی دیده؟
منبع : نهج البلاغه الکتاب ٣١
31- پس سپاهیان- به خواست خدا- مردم را دژهای استواراند٬ و والیان را زیور. دین به آنان ارجمند است و راهها بی گزند٬ و کار مردم جز به سپاهیان بر پا نگردد.
منبع : نهج البلاغه الکتاب ۵٣
32-بردباری پرده ای است پوشاننده و عقل شمشیری برنده، پس کمبود های اخلاقی خود را با بردباری بپوشان و هوای نفس خود را با شمشیر عقل بکش.
منبع : نهجالبلاغه الحکمه ۴٢۴
33- از سعید بن سکینه روایت شده است که گفت : شنیدم علیّ بن ابی طالب مردی را دید که ((بسم الله الرحمن الرحیم)) می نویسد٬ فرمود : آن را زیبا بنویس٬ چرا که مردی به خاطر زیبا نوشتن آن٬ آمرزیده شده است.
منبع : کنزالعمال ١٠/٣١١
34- هرکس بتواند نفس خویش را از چهار صفت باز دارد او سزاوار آن است که هیچ گاه حادثه ی نا خوشایندی بر او وارد نشود. گفته شد : ای امیر مومنان! آنها کدامند؟ فرمود : شتاب زدگی٬ لجاجت [و پافشاری بناحق]٬ عجب و غرور٬ سستی و تنبلی.
منبع : تحفالعقول ٢٢٢
35- خداوند سبحان حقوق مردم را بر حقوق خود مقدم داشته است٬ پس هر کس حقوق مردم را ادا نماید٬ به ادای حقوق الهی می انجامد.
منبع : شرح غرر الحکم ٣/٣٧٠
36- ظلم قدم را می لغزاند و نعمتها را سلب می کند و امتها را به هلاکت می کشاند.
منبع : شرح غرر الحکم ٢/٣۶
37- هرگاه در کاری که برایت پیش آمده است احتیاج به مشورت پیدا کردی ابتدا آن را با جوانان در میان بگذار؛ زیرا جوانان تیز هوش تر و از سرعت حدس بیشتری بر خوردارند٬ سپس درباره ی آن با میان سالان و پیران رایزنی کن تا عیبش را بیابند و نیکش را برگزینند؛ چرا که آنان از تجربه بیشتری برخوردارند.
منبع : شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید ٢٠/٣٣٧
38- خدا هزینه ٴدنیای شما را عهده دار گردیده٬ و شما را به سپاس گفتن خود وادار فرموده؛ و ذکر خود را بر زبانهایتان واجب داشته٬ و به پرهیزگاری سفارشتان کرده٬ وآن را نهایت خشنودی خود و خواستش از بندگان قرار داده ٬ پس بترسید از خدایی که بر کارهای شما بیناست٬ و بر شما چیره و تواناست، ودر آنچه کنید قدرت او پیداست. اگر چیزی را پوشاندید ٬آن را می داند و اگر آشکار کردید ثبت می گرداند٬ و بدین کار فرشتگانی گمارده است٬ نگاهبان و ارجمند که حقی را نانوشته نگذارند و چیزی را بیجا ثبت نکنند.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه ١٨٣
39- برتری مردم بر یکدیگر به دانشها وخرد هاست٬ نه به ثروتها و تبارها.
منبع: شرح غرر الحکم۶ ⁄۴٧٢
40- با نفسهایتان در ترک عادتها بستیزید تا بر آنها چیره آیید، با هوسهایتان مبارزه کنید تا مهار آنها را در اختیار بگیرید.
منبع:شرح غرر الحکم ۴⁄٣٨۵
41- شایسته ی مردعاقل آن است که نظرخردمندان را بر نظرخود بیفزاید و علم خویش را به علوم فرهیختگان پیوند دهد.
منبع:شرح غرر الحکیم۴⁄۴٠٨
42- خدمت [ظاهری]به جسم آن است که هر چه لذت و شهوت و توشه می خواهد ٬ به او بدهی و حال آنکه همینها موجب نابودی نفس می گردند.
منبع:غرر الحکم76/1
43- خداوند بزرگ٬ مومنی را که دانشمند و فقیه و پارسا و فروتن و باحیا و دانا و خوش اخلاق و میانه رو و با انصاف است، دوست می دارد.
منبع: البحار٧٨ ⁄ ۶
44- و آن که بر بندگان خدا ستم کند خدا به جای بندگانش دشمن او بُوََد، وهیچ چیز چون بنیاد ستم نهادن٬ نعمت خدا را دگرگون ندارد و کیفر او را نزدیک نیارد که خدا شنوای دعای ستمدیدگان است و در کمین ستمکاران.
منبع: نهج البلاغه٬الکتاب۵٣
45- با خردمندان مشورت کن٬ تا از لغزش و پشیمانی در امان باشی.
منبع : شرح غرر الحکم ۴/١٧٩
46- خداوند مردم را به آبادانی زمین دستور داده تا به وسیله ی آنچه از زمین بیرون می آید از حبوبات و میوه ها و مانند آن معاش زندگانی مردم تامین گردد.
منبع : المستدرک ٢/۴٢۶
47- هر چه دانش آدمی زیادتر گردد٬ توجهش به نفس خویش فزونی می یابد و در راه تربیت و اصلاح آن کوشش خود را به کار می گیرد.
منبع : المستردک ٢/٣١٠
48- از جمله حقوق واجبی که خدا بر بندگان خود قرار داده است نصیحت و خیرخواهی تا حد توان٬ و همکاری در جهت بر پایی حق٬ در میان آنان است.
منبع : نهج البلاغه الخطبه ٢١۶
49- خویشتن را به فضایل اخلاقی آراسته سازید٬ از ستم خودداری کنید٬ به حق و درستی عمل نمایید و میان خود و مردم انصاف داشته باشید.
منبع : شرح غرر الحکم ٣/٣٠٠
50- خدا رحمت کند آن کس را که حقی را زنده کند و باطلی را از میان بردارد٬ ستمی را نابود کند و عدالت را بر پا دارد.
منبع : شرح غررالحکم ۴/۴۵
51- غایت و هدف نهائی دین٬ امر به معروف و نهی از منکر و اجرای حدود [الهی] است.
منبع : شرح غررالحکم ۴/٣٧۴
52- آگاه باشید که دنیا خانه ی فریبنده ی گول زننده ای است٬ در هر روز شوهری می گیرد و هر شب اهلی را یه قتل می رساند٬ و در هر ساعت جماعتی را پراکنده می کند.
منبع : البحار ٧٧/٣٧۴
53- در راه خدا با دستتان جهاد کنید٬ اگر نتوانستید به وسیه ی زبان و گفتار جهاد کنید٬ و اگر قدرت و توان نداشتید پس با دلهایتان جهاد کنید.
منبع : البحار ١٠٠/۴٩
54- ای مردم! شما را از دنیا و فریفتگی به آن هشدار می دهم؛ که دنیا به زودی از دستتان رود٬ آن سان که از دست پیشینیان شما برفت. پس در دنیا تلاش خویش را در راه توشه گرافتن از عمر کوتاه آن٬ برای عمر دراز آخرت قرار دهید٬ که دنیا سرای عمل است و آخرت سرای بقا و سزا.
منبع : مجموعه ورام ٢/١۴٩
55- خدا را واپایید در حق بندگانش و بلادش٬ که شما مسئولید حتی از سرزمینها و چهارپایان ٬خدا را فرمان برید٬ واو را نافرمانی مکنید. اگر خیری دیدید آن را دریابید٬ واگر شرّی دیدید روی از آن بتابید.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه ١۶٧
56- ظاهر قرآن زیباست ٬باطن آن ژرف نا پیداست .عجایب آن سپری نگردد ٬غرایب آن به پایان نرسد؛ وتاریکیها جز بدان زدوده نشود.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه ١٨
57- هر روزی که بر انسان وارد شود گوید: من روز جدیدی هستم. من بر اعمال و گفتار تو شاهد هستم٬ سعی کن سخن خوب و مفید بگویی. کار خوب و نیک انجام دهی، من در روز قیامت شاهد اعمال و گفتار تو خواهم بود و بدان امروز که پایان یابد دیگر مرا نخواهی دید.
منبع: الکافی ٢ ⁄۵٢٣
58- هر کس می خواهد بداند که منزلت او نزد خداوند چگونه است ٬بنگرد که در هنگام رو به رو شدن با گناهان منزلت خداوند نزد او چگونه است؟ منزلت وی در پیشگاه خداوند تبارک وتعالی نیز چنین است.
منبع:الخصال۶١٧
59- عدالت ٬متضمن پیروی کردن از سنت خدا ویاری دولتهاست.
منبع:شرح غرر الحکم۴ ⁄۴٠٣
60- کارگزارانت را از کسانی انتخاب کن که اهل تجربه و حیا هستند و از خاندانهای صالح و پیشگام در اسلام باشند ؛زیرا اخلاق آنان گرامی تر است وآبروشان محفوظ وطمعشان کمتر وعاقبت نگری شان فزون تر. پس روزی اینان را فراخ دار! که فراخی روزی نیروشان دهد٬ تا در پی اصلاح خود برایند٬ و بی نیازی شان بُوَد تا دست به مالی که در اختیار دارند نگشایند.
منبع:نهج البلاغه٬الکتاب۵٣
61- و از نشانه های یکی از آنان ( پرهیزگاران ) این است که در کار دین نیرومندش بینی و پایدار٬ نرمخوی هشیار٬ و در ایمان استوار٬ و در طلب دانش حریص و با داشتن علم بردبار٬ و در توانگری میانه رو بینی٬ و در عبادت فروتن ٬ و به درویشی نکو حالی نمودن ٬ و در سختی شکیبایی کردن ٬و جستجو کردن آنچه رواست٬ و شادمان بودن به رفتن راه راست. و دوری گزیدن از طمع که خوارکننده انسانهاست .
منبع: نهج البلاغه٬الخطبه١٩٣
62- [پرهیزگاران] از کردار اندک خود خرسندی ندارند٬ و طاعتهای بسیار را فراوان نشمارند. پس آنان خود را متهم شمارند و از کرده های خویش بیم دارند. اگر یکی از ایشان را بستایند٬ از آنچه درباره او گویند بترسد٬ و گوید(( من خود را بهتر از دیگران می شناسم و خدای من مرا بهتر از خودم می شناسد. بار خدایا! مرا مگیر بدانچه بر زبان می آرند٬ و بهتر از آنم کن که می پندارند٬ و بر من ببخشای آن را که نمی دانند.))
منبع:نهج البلاغه٬ الخطبه١٩٣
63- هر یک از شما٬ همان گونه که خود را برای غریبه ای که دوست دارد وی را در بهترین حالت ببیند٬ آراسته و مرتب می کند٬ برای رفتن نزد برادر مسلمانش نیز خود را بیاراید.
منبع: البحار٧٩ ⁄ ٢٨٩
64- بهترین دانش آن است که به کار هدایت و رستگاری تو آید٬ و بدترین دانش آن است که آخرت خویش را با آن تباه گردانی.
منبع:شرح غرر الحکم٣ ⁄ ۴٣۴
65- سه روز از هر ماه را روزی بگیرید که آن برابر است با همه عمر [با : همه ی سال] روزه گرفتن؛ و ما دو پنجشنبه [اول و آخر ماه] و چهارشنبه میان آن دو را روزه می گیریم چرا که خداوند دوزخ را در روز چهارشنبه آفرید. پس از آن به خداوند بزرگ پناه برید.
منبع : تحف العقول ١١٣
66- پسرم! هر چند من به اندازه ی همه ی آنان که پیش از من بوده اند نزیسته ام٬ اما در کارهایشان نگریسته ام و در سرگذشتهاشان اندیشیده٬ و در آنچه از آنان مانده رفته و دیده ام تا چون یکی از ایشان گردیده ام٬ بلکه با آگاهی که از کارهاشان به دست آورده ام گویی چنان است که با نخستین تا پسینشان به سر برده ام.
منبع : نهج البلاغه٬ الکتاب ٣١
67- روزه ی دل بهتر از روزه ی زبان است و روزه ی زبان بهتر از روزه ی شکم است.
منبع : شرح غررالحکم ۴/٢٢٣
68- اخلاق والای انسانی در پیش گیرید که مایه ی سربلندی اند٬ و از خلق و خوی های پست دوری کنید که این خصلتها انسان شریف را پست می گردانند و بزرگی و ارجمندی را از بین می برند.
منبع : البحار ٧٨/۵٣
69- روزه ی بدن خویشتنداری با اراده و اختیار از خوردن غذاهاست به خاطر ترس از کیفر و رغبت به ثواب و اجر[ الهی]٬ و روزه ی نفس٬ نگهداشتن حواس پنج گانه است از دیگر گناهان٬ و تهی شدن دل از همه ی اسباب شر و بدی.
منبع : شرح غررالحکم ۴/٢٢٣
70- خوشخویی در سه چیز است : دوری کردن از کارهای حرام٬ طلب حلال ٬ و فراهم آوردن آسایش و رفاه برای خانواده.
منبع : البحار ٧١/٣٩۴
71- اگر صبر کنی مقدّرات الهی بر تو جاری می شود. مأجور خواهی بود. و اگر بی تابی٬ کنی باز هم مقدّرات خداوند بر تو جاری می شود٬ ولی گناهکار خواهی بود.
منبع : البحار ۶٨/٩٢
72- جانهای خویش را با حکمت های نو [لطیفه های پند آموز] بیاسایید؛ زیرا جانها نیز همانند بدنها خسته می شوند.
منبع : الکافی ١/۴٨
73- به کارهای تجاری پردازید که بازرگانی٬ شما را از مال دیگران بی نیاز می کند. خداوند عزّوجلّ پیشه ور درستکار را دوست دارد.
منبع : وسائل الشیعه ١٢/۴
74- هیچ عملی نزد خداوند عزّوجلّ محبوب تر از نماز نیست؛ پس مبادا چیزی از کارهای دنیا شما را از گزاردن بهنگام نماز باز دارد؛ چه٬ خداوند عزّوجلّ مردمانی را نکوهیده٬ فرموده است :((آنان که از نمازهایشان غافلند)) یعنی به اوقات نماز بها نمی دهند.
منبع : الخصال ٢/۶٢١
75- دوراندیش کسی است که در هنگام چیره شدن خشم٬ کیفر دادن را به تأخیر اندازد٬ و به محض فراهم شدن فرصت ممکن برای جبران کردن احسان٬ بشتابد.
مبع : شرح غررالحکم
76- هر کس پدر و مادر خویش را اندوهگین سازد در واقع آن دو را نافرمانی کرده است. با صدقه دادن روزی را فرود آورید. موجهای بلا را٬ پیش از در رسیدن بلا٬ با دعا از خود بگردانید.
منبع : الخصال ٢/۶٢١
77- دور اندیش کسی است که فریبندگی دنیا او را از کار برای آخرتش باز ندارد.
منبع : شرح غررالحکم ٢/١٠۴
78- بهترین مطالبی که شایسته است نوجوانان بیاموزند٬ چیزهایی است که در بزرگسالی مورد نیازشان باشد[ تا از آموخته های دوران جوانی بهره گیرند].
منبع : البحار ٧١/٩۴
79- در دگرگونی احوال است که جوهر افراد شناخته می شود٬ و گذشت ایام اسرار نهفته ای را بر تو آشکار می سازد.
منبع : تحف العقول ٩٧
80- من و رسول خدا نشسته بودیم و حضرت سرش را در دامنم نهاد و در خواب فرو رفت. وقت نماز عصر رسید و من دلم نیامد پیامبر را بیدار کنم تا اینکه وقت [فضیلت] نماز گذشت و در این هنگام پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) بیدار شد فرمود: ای علی نماز خوانده ای ؟ عرض کردم خیر. فرمود : چرا؟ عرض کردم: دوست نداشتم شما را اذیت کنم . علی (علیه السّلام) فرمود : پس رسول خدا برخاست و رو به قبله ایستاد و دو دست خود را رو به آسمان برداشت و گفت : بارخدایا! خورشید را به زمان قبلی اش برگردان تا علی نماز خواند. پس خورشید به وقت [فضیلت] نماز برگشت و من نماز عصر را خواندم و آنگاه خورشید چون ستاره غروب کرد.
منبع : الکافی۴/۵۶٢ ٬ البحار ۴١/١٨٣ ٬ والغدیر ٣/١٢۶-١۴١
81- حضرت على (علیه السّلام) روزى گذرش از کربلا افتاد و فرمود: اینجا قربانگاه عاشقان و مشهد شهیدان است. شهیدانى که نه شهداى گذشته و نه شهداى آینده به پاى آنها نمىرسند.
منبع : تهذیب، ج 6، ص73 / بحارالانوار، ج 98، ص 116.
82- امیرالمومنین علیه السلام خطاب به خاک کربلا فرمودند: چه خوش‌بویى اى خاک! در روز قیامت قومى از تو به پا خیزند که بدون حساب و بى‌درنگ به بهشت روند.
منبع : شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 4، ص 169.
83- در پی سرعت عمل مباش٬ بلکه به دنبال خوب انجام دادن آن باش؛ زیرا مردم سؤال نمی کنند که در چه مدت کار را انجام داد٬ بلکه از خوبی و کیفیت کار سؤال می کنند.
منبع : شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید ٢٠/٢۶٧
84- اهل بصیرت کسی است که بشنود و بنگرد و ببیند و ازحوادث عبرت گیرد٬ سپس به راهی روشن قدم نهد٬ از فروغلتیدن در پرتگاهها و گم شدن در کوره راهها دوری گزیند.
منبع : نهج البلاغه٬ الخطبه١۵٣
85- یتیمان را عهده دار باش و کهنسالانی که چاره ای ندارند و دست سوال پیش نمی آورند٬ و این کار بر والیان گرانبار است و گزراندن حق همه جا دشوار٬ و بُوَد که خدا آن راسبک گرداند برمردمی که طالب فرجام [خوب]هستند.
منبع : نهج البلاغه٬الکتاب۵٣
86- انسان نباید در نمازش با ریش خود یا هرچیزی که حواس او را از نمازش پرت سازد بازی کند. به انجام کار نیک مبادرت ورزید پیش از آنکه کار دیگری برایتان پیش آید و شما را از آن باز دارد.
منبع:الخلاص٬ ٢⁄۶٢٠
87- به قصد یادگرفتن بپرس٬ نه برای آزردن و خطاگرفتن؛ زیراجاهلی که درصدد آموختن باشد٬ همانند عالم است و عالمی که بیراهه رود٬ همچون جاهلی است که به قصد خطاگرفتن می پرسد.
منبع : نهج البلاغه٬الحکمه٣٢٠
88- خداوند بزرگ٬ مومنی را که دانشمند و فقیه و پارسا و فروتن و باحیا و دانا و خوش اخلاق و میانه رو و با انصاف است دوست می دارد .
منبع : البحار٧٨⁄۶
89- دور اندیشی آینده نگری است و رایزنی با خردمندان.
منبع : شرح غرر الحکم ٢⁄٨٠
90- کسی که با کتابها خود را آرامش دهد٬ هیچ آرامشی را از دست ندهد.
منبع: شرح غرر الحکم۵⁄٢٣٣
91- برتو باد به استفاده از حلال٬ و نیکی کردن به خانواده ٬و به یاد خدابودن در همه حال.
منبع: شرح غرر الحکم۴⁄٢٩۴
92- سخاوت زیاد دوستان را می افزاید ودشمنان را به دوستی می کشاند.
منبع: شرح غرر الحکم۴⁄۵٩٢
93- مردانگی مرد کامل نشود٬ مگر آن گاه که در دینش فقیه ودانا شود٬ در زندگی اش میانه روی پیشه کند٬ در برابر پیشامد های سختی که به او روی آورد شکیبا باشد و [سخن] تلخی که از سوی برادرانش به او می رسد گوارا یابد.
منبع:تحف العقول٢٢٣
94- [امیر المومنین (علیه السّلام)در خطبه روز عید قربان فرمود:]..... وحرمت امروز زیاد و آروزی بهره وری از برکات آن بجا و امید آمرزش الهی در آن٬ پسندیده است. پس خدای بزرگ را بسیار یاد کنید و از او آمرزش طلبید و توبه کنید که او توبه پذیر مهربان است.
منبع:من لا یحضره الفقیه١⁄٢۵٠
95- عالم کسی است که علمش او را به پارسایی و خداترسی و بی رغبتی به جهان فانی و شوق به بهشت جاودان فراخواند.
منبع: شرح غرر الحکم٣⁄٩۴
96- سر آمد فضیلتها علم است. نقطه پایان فضیلتها علم است.
منبع: شرح غرر الحکم۴⁄۴٩و٣۵٧
97- من شبان و روزان ٬ آشکارا و نهان٬ شما را به رزم این مردم خواندم و گفتم: با آنان بستیزید ٬ پیش از آنکه برشما حمله برند. زیرا به خدا سوگند با مردمی در میان خانه شان نجنگیدند٬ جز آنکه جامه خواری برآنان پوشیدند. اما هر یک از شما کار را به دیگری حوالت داد و از یاری یکدیگر بازایستادید؛ تا آنکه ازهرسو بر شما تاخت و شهرها را یکی پس از دیگری از دستتان برون کردند.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه٢٧
98- ای مردم خداوند شما را پناه داده است که بر شما ستم روا ندارد٬ اما پناهتان نداده است که آزمایشتان نکند .آن گوینده بزرگوار (خداوند) فرموده است: ((هر آینه در این داستان نشانه هایی است و ما تنها آزمایندگانی بودیم))
منبع:شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید٧⁄١١٠
99- از کمال سعادت٬ تلاش در راه مصلحت عموم مردم است.
منبع: شرح غرر الحکم۶⁄٣٠
100- وبا اکثریت همراه باشید ٬که دست خدا با جماعت است؛ و از تفرقه بپرهیزید زیرا آن که از جمعِ مسلمانان به یک سو شود٬ بهره شیطان است، چنان که گوسفند جدا افتاده از رمّه نصیبِ گرگ بیابان است.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه١٢٧
101- مردم چیزی از امور دینی شان را برای بهبود دنیای خود وانگذارند٬ جز آنکه خداوند برایشان وضعی پیش آورد که زیانش از سودش بیشتر باشد.
منبع: نهج البلاغه٬الحکمه١٠۶
102- توبه بر چهار پایه استوار است : پشیمانی در دل٬ آمرزش خواهی به زبان٬ عمل کردن با اعضای بدن و تصمیم بر بازنگشتن [به گناه]
منبع : البحار ٨٧/٨١
103- کجایند عمالقه و فرزندان عمالقه؟ کجایند فرعونیان و فرزندان فرعونیان؟ کجایند مردمی که در شهر های رَسّ بودند؟ پیامبران را کشتند٬ وسنت فرستادگان خدا را می راندند. و راه و رسم جباران را زنده کردند. کجایند آنان که با سپاهیان به راه افتادند و هزاران تن را شکست دادند. سپاه ها را به راه انداختند٬ و شهرها ساختند؟!
منبع : نهج البلاغه الخطبه ١٨٢
104- نیکوکاری زکات نعمت هاست٬ و وساطت کردن [و کار گشایی] زکات مقام٬ و بیماری ها زکات بدن ها٬ و بخشودن زکات پیروزی٬ و هر آنچه زکاتش داده شود از نابودی بیمه گردد.
منبع : تحف العقول ٣٨١
105- با آب نظافت کنید و بو های آزار دهنده را از خود دور نمایید. به خودتان برسید؛ زیرا خداوند عزّوجلّ از بنده کثیفی که هر کس در کنارش بنشیند مشمئز می شود نفرت دارد.
منبع : الخصال ٢/۶٢٠
106- با این همه٬ بدان که بسیاری از آنان- بازرگانان- [در داد وستد] بیش از اندازه سختگیرند و بخل ورزی ناپسندی دارند؛ و برای سود بیشتر کالا را احتکار می کنند٬ و آن را به هر بها که خواهند می فروشند٬ و این سودجویی و گرانفروشی برای توده ی مردم زیانبار و برای حکمرانان عیب و ننگ است. پس٬ از احتکار جلوگیری کن؛ زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) از آن منع فرموده است.
منبع : نهج البلاغه الکتاب ۵٣
107- آن کس که واجد بزرگواری و کرامت نفس باشد. تمایلات شهوانیش در نظر او خوار می نماید.
منبع : نهج البلاغه، (فیض الاسلام)، ص1283.
108- دو چیز است که قدر و قیمتش را نمی شناسد مگر کسی که آن دو را از دست داده باشد، یکی «جوانی» و دیگری «تندرستی و عافیت».
منبع : آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1369، ص 449.
109- دل جوان نوخاسته مانند زمین آماده ایست که از هر سبزه و گیاه خالی است، هر بذری که در آن افشانده شود، می پذیرد و در خود می پرورد.
منبع : فیض الاسلام، نهج البلاغه، ص 903.
110- کسی که برای خود شخصیت قایل است و عزت و کرامت نفس دارد، تمایلات پست جوانی و شهوات در پیش او خوار و ذلیل است.
منبع : همان، دشتی، حکمت 449.
ارزش دانشمند و دانش
111- حضرت امام علی (علیه السّلام) درباره ی ارزش علم و تفاوت افراد عالم و غیر عالم فرموده اند : کاش میدانستم کسیکه از علم بی نصیب مانده چه چیز بدست آورده است. و آنکس که از علم بهره مند شده چه چیز بدست نیاورده است.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 ، ص289، کلمه ی 299
112- در علم و ادب بکوشید چه آنکه عالم ، عزیز و گرانقدر است ، اگر چه خاندان بزرگی منتسب نباشد ، اگر چه فقیر بی بضاعت باشد ، و اگرچه جوان باشد.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 ، ص 332،کلمه ی 814
113- شایسته ی مرد عاقل آنست که نظر صائب خردمند را بر اندیشه خود بیفزاید و دانش خویش را به علم دانشمندان پیوند دهد.
منبع : غررالحکم ،ص384
114- به هر نسبت که دانش آدمی زیادتر میشود توجه خود را بنفس خویش افزون میکند و برای نیل بسعادت و صلاح سعی و کوشش خود را بکار میاندازد.
منبع : مستدرک 2،ص310
115- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن وصایای خود به حضرت حسین (علیه السّلام) فرموده : خوشبخت و رستگار کسی است که علم وعملش، دوستی و دشمنیش، گرفتن و رها کردنش ، سخن گفتن و سکوتش، رفتار و گفتارش تنها بر اساس رضای الهی استوار باشد و بر خلاف امر پروردگار قدمی برندارد.
منبع : تحف العقول ،ص91
عقل و علم
116- عقل که غریزه ی اختصاصی انسان و از سرمایه های طبیعی بشر است با علم آموزی و تجربه اندوزی افزایش می یابد.
منبع : غررالحکم ،ص67
117- تحصیل علم و دانش مایه ی تقویت و تأیید عقل آدمی است.
منبع : مستدرک 2،ص287
118- هر آن علمی که مورد تأیید و امضاء عقل نباشد گمراهی و ضلالت است.
منبع : غررالحکم ،ص546
119- چه بسا مردم عالمی که عملشان باعث قتل و نابودی آنان شد.
منبع : فهرست غرر،ص269
120- علمی که با آنان هدایت خود را فاسد و تباه سازی بدترین علم است.
منبع : غررالحکم ،ص444
غرور علم
121- شایسته است انسان عاقل ، خویشتن را از مستی ثروت ، از مستی علم ودانش ، از مستی تمجید و تملّق، از مستی جوانی مصون نگاه دارد . زیرا هر یک از این مستی ها مسموم و پلیدی دارد که عقل را زائل می کند و آدمی را خفیف و بی شخصیّت مینماید.
منبع : غررالحکم،ص862
تجربه و علم
122- هر کس از وقایع گذشتگان عبرت بگیرد بینا میشود، کسی که بصیرت و بینائی پیدا کرد می فهمد، و آنکس که فهمید عالم میشود.
منبع : سفینه ((عبر))ص146
123- تجربه های زندگی، دانش مفید و ثمر بخشی است.
منبع : غررالحکم، ص35
124- تجربیّات، به مردم دانش تازه می آموزد.
منبع : بحار 1،ص43
تعلیم و تعلّم
125- ای گروه جوانان، شرف انسانی و سجایای اخلاقی خود را با ادب آموزی و تربیت محافظت نمائید و سرمایه ی گرانبهای دین خویشتن را با نیروی علم و دانش از دستبرد ناپاکان و خطرات گوناگون بر کنار نگاه دارید.
منبع : تاریخ یعقوبی ،ص152
126- سزاوار است انسان عاقل رأی خردمندان را به رأی خود بیفزاید و دانش علماء را بر دانش خویش اضافه نماید.
منبع : غررالحکم ،ص384
127- کسیکه در آموخته های خود بسیار بیندیشد دانش خود را استوار ساخته و بفهم مطالبی که نمی فهمد نائل میگردد.
منبع : فهرست غرر، ص 316
طالبان علم
128- تملّق گفتن و حسد بردن از خلقیات مردم با ایمان نیست مگر در راه فرا گرفتن علم و دانش.
منبع : تحف العقول ص207
سواد آموزی
129- کسیکه چیزی را نمی داند حیا نکند از اینکه آن را بیاموزد.
منبع : بحار، جلد 1 ،ص57
130- البته هیچ کس حیا نکند از اینکه اگر چیزی را نمیداند یاد بگیرد.
منبع : نهج البلاغه فیض ص 1113
131- هیچ کس حیا نکند وقتی از او بپرسند چیزی را که نمیداند صریحاً بگوید نمیدانم. اولیاء اسلام در مواردی بسیاری مردم را از حیاء احمقانه و خجالت کشیدن های بی مورد بر حذر داشته اند.
منبع: نهج البلاغه فیض ص 1113
تغذیه جان
132- چرا مردم موقع غذا خوردن در شب چراغ روشن میکنند تا با چشم خود ببینند چه طعامی می خورند ولی در تغذیه ی روانی خود همت ندارند که چراغ عقل را با شعله ی علم روشن کنند تا از غذای آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانی و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند.
منبع : سفینه (طعم) ص84
اجتماع و تحصیل علم
133- در خردسالی علم بیاموزید تا در بزرگسالی به برتری و سیادت نائل آئید.
منبع : شرح بن ابی الحدید 20، کلمه ی 98 ، ص 267
134- کسیکه در کوچکی تحصیل علم نکند در بزرگی تقدّم اجتماعی نخواهد داشت .
منبع : غررالحکم ، ص 697
135- علم و دانش بیش از مقداری است که قابل احاطه باشد و یک فرد نمی تواند بر همه ی آنها واقف گردد پس از هر علمی بهتر و شایسته ترش را فرا گیرید.
منبع : فهرست غررالحکم، ص 265
136- بهترین مطالبی که شایسته است جوانان یاد گیرند چیزهایی است که در بزرگسالی مورد نیاز باشد و بتوانند در زندگی اجتماعی از آموخته های دوران نوجوانی خود استفاده نمایند.
منبع : : شرح بن ابی الحدید 20، کلمه ی 817
رشد علمی
137- حضرت امام علی (علیه السّلام) مرد با ایمانی را مخاطب ساخت و فرمود: علم و ادب ارزش وجود تو است . در تحصیل علم کوشش نما ، چه به هر مقداری که بر دانش و ادبت افزوده شود قدر و قیمتت افزایش می یابد.
منبع : مشکوة الانوار ، ص 135
دشمن ترین دشمنان
138- هوای نفست دشمن ترین دشمنان تو است. کوشش کن که بر آن غالب و پیروز گردی وگرنه هلاکت خواهد کرد.
منبع : غررالحکم ،ص797
139- دشمن ترین دشمنان آدمی غضب و شهوت او است. آنکس که بتواند این دو غریزه ی سرکش را مهار کند و آنها را به فرمان خود درآورد ، مقام عظیمی دارد و می تواند به اوج انسانیت برسد.
منبع : غررالحکم ،ص 203
140- عادت بد، دشمنی است که با قدرت بر صاحبش حکومت می کند.
منبع : غررالحکم ،ص 33
انگیزه های دشمنی
141- آنکس که با روزگار دشمنی کند، هلاک خواهد شد.
منبع تحف العقول ، ص85
142- کسی که از خود راضی و خویشتن پسند باشد، غضب کننده به وی بسیار خواهد بود.
منبع : نهج البلاغه ،کلمه ی 6
143- حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) به فرزند خود محمد حنیفه فرموده اند: فقر و بی چیزی، زمینه ی مساعدی برای شکست دین و حیرت زدگی خرد و جلب عداوت و دشمنی است.
منبع : نهج البلغه ، کلمه ی 311
دوست مال اندیش
144- هزار دوست و همنشین بسیار نیست. ولی یک دشمن برای آدمی البته زیاد است.
منبع : امالی صدوق،ص397
145- چهار چیز است که مقدار کم آنها هم بسیار است. آتش، خواب، بیماری و دشمنی. یعنی مقدار کم هر یک از این چهار را ناچیز تلقی نکنید بلکه مقدار کم آنها نیز بسیار است و میتواند منشاءِ آثار زیاد باشد.
منبع : بحار جلد 14،ص264
146- حسد جسم را فرتوت و فانی می کند و کینه توزی آدمی را افسرده می کند و سرانجام همه چیزش را بر باد می دهد.
منبع : غررالحکم، ص 29
فایده دشمن
147- مردی بنام ((جمیل)) سالیان دراز منشی دربار ساسانیان بود. او عصر علی (علیه السّلام) را درک کرد و در ایّام حکومت آن حضرت سخت فرسوده و پیر شده بود. موقعیکه امیرالمومنین (علیه السّلام) به نهروان آمد و از حال جمیل پرسش فرمود گفتند در قید حیات است. دستور داد احضارش کنند، وقتی شرفیاب شد حضرت در اوّلین برخورد دید که هوش و حواس و ذهن پیر مرد سالم است و تنها چشم خود را از دست داده است از او سؤال کرد :
ای جمیل شایسته است انسان چگونه باشد ؟ جواب داد: باید دوستانش کم باشند و دشمنانش بسیار. فرمودند: ای جمیل سخن تازه و بی سابقه ای میگوئی. همه ی مردم در این نظریّه متّفقند که داشتن دوست زیاد بهتر است. عرض کرد : مطلب آن طور نیست که گمان کرده اند و سپس توضیح داد که :
دوستان زیاد وقتی به انجام حاجت آدمی دست می زنند آنطور که باید و شاید به انجام وظیفه قیام نمی کنند و نتیجه ی معکوس عاید می گردد. مثل آنکه زیادی کشتی بان باعث غرق کشتی می شود. حضرت فرمودند: اینکه میگوئی صحیح است چه آنکه من آنرا آزمایش کرده ام .
پس از آن فرمودند: بسیاری دشمن چه فایده دارد ؟ جواب داد: وقتی دشمنان انسان زیاد باشند آدمی همواره مراقب کارهای خویشتن است، می کوشد تا سخنی نگوید که از وی خرده بگیرند ، یا لغزشی از او بروز نکند تا مورد موأخذه واقع شود و بر اثر مراقبتها و دقّتهای پی گیر برای همیشه از خطا و لغزش مصون خواهد ماند. علی (علیه السّلام) گفته ی پیرمرد را پسندید و نیکو شمرد و مورد تأییدش قرار داد.
بحار ،جلد 8، ص738
امانتهای الهی
148- حضرت امام علی (علیه السّلام) در مقام دعا به پیشگاه خداوند عرض می کند: بارالها از تمام نعمتهای بزرگی که به من عطا فرموده ای، جان مرا اولین نعمتی قرار ده که از من سلب می کنی ، و از تمام امانتهائی که به من سپرده ای حیات مرا اولین امانتی قرار ده که از من پس می گیری.
منبع : نهج البلاغه فیض، ص 670
آغاز خلقت دنیا
149- دنیا سرای راستی است برای کسی که آنرا براستی و درستی تلقی نماید ، خانه ی ایمنی و سلامت است برای کسی که آنرا به درستی درک کند ، جایگاه توانگری است برای کسیکه از آن توشه بردارد ، سرای موعظه است برای کسیکه از آن پند گیرد ، سجده گاه دوستان خدا و نماز خانه ی فرشتگان الهی است ، محل نزول وحی پروردگار و تجارتخانه ی دوستداران حضرت حق است ، در آن به کسب رحمت الهی پرداختند و سودی که نصیبشان گردید بهشت جاودان است.
منبع : نهج البلاغه ، کلمه ی 126
150- مجموع عمر آدمی در دنیا ساعتی بیش نیست آنچه از این ساعت گذشته است معدوم شده و لذّت و اَلَمی از آن احساس نمی کنید و آنچه هنوز از آن نیامده است نمی دانید چیست ، سرمایه ی موجود و پر ارزش عمر ، تنها همان لحظات نقدی است که اینک در اختیار شما است و در آن به سر می برید. مالک نفس خود باشید و در حال حاضر برای اصلاح و رستگاری خود بکوشید، در مشکلات وظیفه شناسی و اطاعت از اوامر الهی و از آلودگی به گناه و نافرمانی خداوند، خودداری کنید.
منبع : کافی 2 ،ص454
151- دنیا برای تو دو روز است . یک روز به نفع تو و طبق تمایلات تو است و یک روز به ضرر تو و بر خلاف خواهش های تو است. روزی که به نفع تو است و نعم الهی را در اختیار داری طغیان و سرکشی منما، و روزی که به ضرر تو است و گرفتار ناملائماتی ، صابر و بردبار باش.
منبع : نهج البلاغه ،کلمه ی 390
152- چه نزدیک است دنیا را گذران و رفتن و چه نزدیک است جوانی را ، پیری و درهم شکستن.
منبع : غررالحکم ،ص754
153- علی (علیه السّلام) در ضمن نامه ای که به عبدالله بن عبّاس نوشته ، فرموده اند نسبت به چیزی که از دنیایت فوت شده و از دست داده ای غمگین و بی تاب مباش.
منبع : نهج البلاغه فیض ،ص864 و 1265
154- غم و اندوه سال نیامده را بر امروز خود تحمیل منما که هر روزی هر آنچه در آن هست برای تو کافی است .
منبع : نهج البلاغه فیض ،ص864 و 1265
155- ای مردم جهان ، دنیا سرای گذران و آخرت منزل جاویدان است. شما از دنیائی که رهگذر شما است برای قرارگاه خود ذخیره ای اندوزید و سرمایه ای بردارید.
منبع : نهج البلاغه ،خطبه ی 194
دنیا پرستها
156- محبّت دنیا عقل را فاسد می کند و گوش دل را از شنیدن مطالب حکیمانه ناشنوا میسازد.
منبع : فهرست غرر،ص111
157- کسیکه در مقابل شیفتگان دنیا اظهار ذلّت کند و برای دلباختگان مال و مقام تن به خواری بدهد با این عمل ، جامه ی تقوی و پاکی را از بر خود بدر آورده است.
منبع : فهرس غرر ،ص126
بازار دنیا
158- دنیای گذران چشم انداز نهائی کوردل و ناآگاه است و عوالم بعد از آن را نمی بیند. اما انسان بصیر و بینا آینده را هم می نگرد و می داند مقرّ ثابت و خانه ی دائمی انسان در ورای این جهان است. انسان بصیر از دیدگاه دنیا به عالم بعد از مرگ نیز توجه دارد و فاقد بصیرت ، تنها به دنیا چشم دوخته است . انسان بصیر از این منزل برای منازل بعد از مرگ ، ذخیره و زاد تهیه می کند و کوردل فقط برای دنیا توشه بر میدارد.
منبع : نهج البلاغه ،خطبه 133
بشر دوستی
159- رساترین چیزی که به وسیله ی آن می توانی رحمت الهی را به خود جلب کنی این است که در باطن به همه ی مردم عطوف و مهربان باشی.
منبع : غررالحکم ،ص212 و 271
160- خداوند دوست دارد که مردم درباره ی هم خوب فکر کنند و خیرخواه یکدیگر باشند.
منبع : غررالحکم ،ص212 و 271
161- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن وصایای خود به حضرت حسین (علیه السّلام) فرموده: خوشبخت و رستگار کسی است که علم و عملش، دوستی و دشمنیش، گرفتن و رها کردنش، سخن گفتن و سکوتش، رفتار و گفتارش تنها بر اساس رضای الهی استوار باشد و برخلاف امر پروردگار قدمی بر ندارد.
منبع : تحف العقول ،ص91
محبوبیت در جامعه
162- کسیکه در برخورد با مردم از در الفت و محبت وارد شود، مردم دوستدار وی خواهند شد.
منبع : غررالحکم ،ص622
انتخاب دوست
163- خود پسند نادانی که از رفیق خویش توقع بی جا می کند و در رفاقت وی خشنود نمی گردد مگر آنکه شخصیّت خود را نادیده انگارد و رفیق نادان را بر خود ترجیح دهد همواره در خشم و ناراحتی خواهد ماند زیرا هیچ رفیق عاقلی با این گذشت احمقانه تن نمی دهد.
منبع : فهرست غرر ،ص204
164- کسیکه پس از آزمایش صحیح، کسی را به دوستی برگزیند رفاقتش پایدار و مودّتش استوار خواهد ماند.
منبع : غررالحکم،ص695
165- کسیکه ناسنجیده با دیگران پیمان دوستی می بندد ناچار باید به رفاقت اشرار و افراد فاسد تن دهد.
منبع : غررالحکم،ص695
آئین استوار
166- ای گروه جوانان ، شرف انسانی و سجایای اخلاقی خود را با ادب آموزی و تربیت محافظت نمائید و سرمایه ی گرانبهای دین خویشتن را با نیروی علم و دانش از دستبرد ناپاکان و خطرات گوناگون بر کنار نگاه دارید.
منبع : تاریخ یعقوبی ،ص152
167- هیچ یک از اصحاب رسول خدا ازدواج نمی کرد مگر آنکه نبیّ اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم)درباره ی او می فرمود دینش کامل شد.
منبع : مستدرک 2،جلد2،ص530
168- عقل برای بشر دین داخلی است ، چنانکه دین برای عقل خارجی است.
منبع : مجمع البحرین ،(عقل)
تفقه در دین
169- مردم هیچ یک از مقرّرات دینی را برای سود دنیای خود ترک نمی گویند مگر آنکه خداوند بر اساس نظام تکوین یا تشریع ، دردی را که زیان بارتر است به روی آنان می گشاید.
منبع : کافی ،جلد 2،ص147
170- کسی که در پیروی مکتب من یکی از صفات پسندیده را در وجود خود پایدار و محکم سازد او را با آن یک خصلت خوب می پذیرم و از اینکه فاقد سایر صفات خوب است چشم می پوشم.ولی بی خردی و بی دینی برای من قابل گذشت نیست و از آن چشم پوشی نخواهم کرد چه آنکه بی دینی مایه ی ناامنی است و زندگی بدون امنیت ، تلخ و ناگوار است و بی خردی از دست دادن حیات انسانی است و انسان بی خرد ،جز با مردگان قابل مقایسه و سنجش نیست.
منبع : کافی 1 ،ص27
دین و فقر
171- حضرت امیرالمؤمنین به فرزند خود محمد حنیفه فرموده اند: فقر و بی چیزی ، زمینه ی مساعدی برای شکست دین و حیرت زدگی خرد و جلب عداوت و دشمنی است.
منبع : نهج البلاغه ،کلمه 311
احساس ذلّت و زبونی
172- علی بن ابی طالب به حضرت حسین (علیه السّلام)در ضمن وصایای خود فرموده ند: کسیکه نسبت به مردم تکبّر نماید ذلیل و خوار خواهد شد.
منبع : تحف العقول ، ص88
173- چه بسا عزیزانی که اخلاق ناپسند ، آنها را به ذلّت و خواری انداخته و چه بسا مردم پست و کوچکی که صفات پسندیده ، آنان را عزیز و محبوب ساخته است.
منبع : سفینه ، خلق ص411
174- بنده شهوت اسیری است که هرگز آزادی نخواهد داشت .
منبع : غرر الحکم ،ص499و765
175- کسیکه مغلوب شهوت خویشتن است ذلّت و خواریش بیش از برده ی زر خرید است.
منبع : غرر الحکم ،ص499و765
ذلت طمع و حرص
176- ذلت و پستی و بدبختی ، در خوی ناپسند حرص و آز نهفته است .
منبع : غررالحکم ، ص96
177- در نظر افراد آگاه و درّاک ،خوی ناپسند حرص ، مایه ی پستی و ذلّت است.
منبع : فهرست غرر ،ص61
178- آنکس که بیماری حرص بر جانش مستولی گردد، به خواری و ذلّت بزرگ دچار خواهد شد.
منبع : غررالحکم ،ص 629
179- حرص فراوان و طمع شدید یک انسان را می توان دلیل بدی او گرفت و به آن استشهاد کرد.
منبع : فهرست غرر، ص63
180- کسیکه صفحه ی خاطر را از پستی طمع پاک نکند خویشتن را ذلیل و پست کرده و در قیامت به خواری و اهانت بیشتری گرفتار است.
منبع : غررالحکم ، ص690
181- حضرت امام علی (علیه السّلام) در عبارتی کوتاه و حکیمانه تنافی چند خواهش نفسانی را با یکدیگر بیان فرموده اند:
چه عجیب و حیرت آور است کار بشر ، اگر در موردی امیدوار شود طمع خوارش خواهد کرد ،اگر طمع او را به جنبش درآورد حرص هلاکش می کند ، اگر دچار ناامیدی شود غم و غصّه او را می کشد، اگر به خوشبختی و سعادت رسد نگاهداری آن را فراموش می کند ، اگر دچار خوف و هراس شود از ترس حیرت زده می گردد ، اگر در گشایش امنیّت قرار گیرد غافل می شود، اگر نعمت بر او تجدید شود دچار گردن کشی و بلند پروازی می گردد ، اگر دچار مصیبتی شد تأثّر و حزن او را رسوا می کند ، اگر ثروتی بدست آورد دچار طغیان مالی می گردد ، اگر فقر گریبان گیرش شد غرق اندوه می شود ، اگر گرفتار تعب گرسنگی شد از ناتوانی زمین گیر می گردد ، و اگر در خوردن زیاده روی کند از فشار شکم ناراحت می شود ، پس کندرویها در زندگی بشر مضر است و تندرویها نیز مایه ی ویرانی و فساد ، هر خیری را شرّی و هر نوشی را نیشی است.
منبع : آداب النفس جلد 2 ص 111- ارشاد مفید ص142
182- حرص شدید به لذائذ و مشتهیات نفسانی ، آدمی را گمراه می کند و از راه سعادت و رستگاری منحرف می سازد و سرانجام باعث هلاکت و نابودی او می شود.
منبع : غررالحکم ،ص781
ذلت سؤال
183- بردباری در فقر تؤام با عزّت ، بهتر از ثروت آمیخته به خواری و ذلّت است.
منبع : غررالحکم ،ص89
184- گرسنگی بهتر از ذلّت سرافکندگی و زبونی است.
منبع : فهرست غرر، ص125
185- گدائی طوق ذلّتی است که عزّت را از عزیزان و شرافت خانوادگی را از شریفان سلب می کند.
منبع : غررالحکم ،ص96
186- حضرت امام علی (علیه السّلام) دستور داد که هرکس به من حاجتی دارد درخواست خود را در نامه ای بنویسید، می خواهم بدین وسیله آبروی درخواست کننده را از ذلّت سؤال محفوظ دارم.
پرهیز از ذلّت
187- یک ساعت ذلّت با عزّت تمام دوران زندگی برابری نمی کند.
منبع : غررالحکم ، ص434
188- مرگ ، بر زندگی آمیخته به پستی و خواری ترجیح دارد.
منبع : نهج البلاغه ، کلمه ی 390
گفتار و رفتار ذلت آمیز
189- روزی رسول اکرم بر جمعی از اصحاب خود وارد شد . آنان با گشاده روئی و حسن احترام، حضرت را سید ومولای خود خواندند. پیغمبر اکرم سخت خشمگین شد ، فرمود اینطور سخن نگویید و مرا سید و مولا نخوانید بلکه بگویید پیغمبر ما و فرستاده ی خدای ما ، سخن به راستی و حقیقت بگویید و در گفتار خود زیاده روی و غلونکنید که گرفتار ضلالت و گمراهی خواهید شد.
منبع : جعفر پات ص184
190- روزی حضرت امام علی (علیه السّلام) بر مرکب سوار شد ، جمعی پیاده به پشت سرش به راه افتادند ،حضرت به آنها فرمود: مگر نمی دانید پیاده روی مردم در رکاب سوار باعث فساد اخلاق سوار و ذلت و خواری پیادگان است، برگردید و به راه خود بروید.
منبع : تحف العقول ص209
191- حضرت امام علی (علیه السّلام) در راه مسافرت شام با سربازان خود به شهر انبار آمد. در خارج شهر ، مردم به رسم و آیین دوره ی ساسانیان کنار جاده زیر آفتاب به انتظار ایستاده بودند ، موقعیکه رئیس مملکت به صف مستقبلین رسید ، کدخدایان و تجار و بزرگان شهر یکباره به سوی آن حضرت هجوم بردند و در رکابش پیاده شروع کردند به دویدن . علی (علیه السّلام) از مشاهده ی این حرکت وهن آور و ذلّت بار، که منافی با آزادگی و شرافت اسلامی بود، سخت ناراحت شد و پرسید این چه کاری بود که کردید ؟ گفتند : این رسم و روش ما است که به منظوربزرگداشت امراء و فرمانروایان خود انجام می دهیم . علی (علیه السّلام)آن روش تحقیر آمیز را به شدت نکوهش کرد و فرمود امرا و زمامدارانتان از این کار بهره ای نمی برند ولی شما با این عمل موهن ، خویشتن را در دنیا به رنج و مشقت می اندازید و خود را حقیر و خوار می سازید . به علاوه در آخرت نیز عذاب و مشقت خواهید داشت و برای تن دادن به پستی و ذلت کیفر خواهید شد. سپس فرمود : چه زیان آور است مشقتی که آدمی از پی آن عذاب و کیفر بیند و چه پر منفعت است آسودگی و آرامشی که با آن ایمنی از عذاب الهی باشد.
منبع : نهج البلاغه ،کلمه ی 36
ذلت ترس و جزع
192- مردم از ترس خواری به سوی ذلت و خواری می شتابند و با این کار ، پستی و حقارت خویش را افزایش می دهند.
منبع : غررالحکم ، ص104
روزی ، وسائل معاش
193- گنجهای روزی مردم در گشایش اخلاق نهفته است.
منبع : بحار 17،ص130
ننگ و بدنامی
194- کسی که عقلش بر هوای نفس غالب باشد بر رستگاری و سعادت نائل می شود ، و آنکس که عقلش مغلوب تمایلات نفسانیش باشد ، سرانجام رسوا و مفتضح می گردد.
منبع : غررالحکم ،ص657
195- به راستی اگر هوای نفس را فرمانروای خود سازید و بی قید و شرط اطاعتش نمائید شما را کور و کر می کند و سرانجام مایه ی سقوط و هلاکت شما خواهد شد.
منبع : غررالحکم ،ص292
196- آنکس که تمایلات نفسانی بر عقلش غالب باشد ، رسوائیهایش آشکار خواهد شد.
منبع : غررالحکم ، ص 675
197- ننگ رسوائی، شیرینی لذّت را تیره و تار می سازد.
منبع : فهرست غرر ، ص358
198- کسی که روان خود را از ناپاکیهای اخلاق تطهیر ننماید عادات ناپسندیده اش او را رسوا خواهد ساخت.
منبع : غررالحکم ، ص719
199- کسی که اندرز و نصیحت را بپذیرد از رسوائی مصون خواهد ماند.
منبع : غررالحکم ،ص650
رشد قامت انسان
200- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن حدیثی مدارج تکامل و رشد انسان را در سنین مختلف تا رسیدن به دوران بلوغ و آخرین مرحله ی نموّ شرح داده و درباره ی رشد استخوان های طولی بدن که ملاک طول قامت انسان است فرموده اند: در سن 24 سالگی استخوان های دراز و قامت آدمی به رشد نهایی خود می رسند و سپس متوقّف می گردند.
منبع : مستدرک 2 ص625
رفیق
201- حضرت امام علی (علیه السّلام) در نامه ی خود به حارث همدانی توصیه کرده اند: از رفاقت با کسانی که افکارشان خطا و اعمالشان ناپسند است بر حذر باش. چه آدمی به رویه و روش رفیقش خو می گیرد و با افکار و اعمال وی معتاد می شود.
منبع : نهج البلاغه ،نامه ی 69
202- کسیکه رفیق احمق دارد همواره در رنج و ناراحتی است.
منبع : غهرست غرر،ص 83
شناسایی رفیق
203- پیوند دوستی را با برادران دینی خود محکم سازید که آنان ذخائر دنیا و آخرت هستند. مگر نشنیده اید که خداوند در قرآن شریف به تأثّر گمراهان در قیامت اشاره کرده که می گویند در این روز سخت نه شفیعی داریم نه دوستی که در کارمان همّت گمارد.
منبع : مستدرک 2 ،ص62
204- مانعی ندارد که با فرد عاقل و خردمندی که دارای طبع و کرامت اخلاق نیست رفاقت نمایی ولی مراقب باش که دربرخوردهای دوستانه تنها از فکر روشنش استفاده کنی و به دنائت و پستی اخلاقش متخلّق نگردی.
منبع : وسائل 3، ص203
205- کسیکه روزی برای فضیلتی که در تو نیست به دروغ مدحت گوید سزاوار است روز دیگر برای صفت بدی که از آن منزّهی مذمتت کند.
منبع : مستدرک 2، ص65
206- با چاپلوس رفاقت مکن که او با چرب زبانی تو را اغفال می کند ، کار ناروای خود را در نظرت زیبا می نماید و دوست دارد که تو نیز مانند وی باشی.
منبع : غررالحکم ،ص811
207- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن توصیه نامه ی خود به فرزندش حضرت مجتبی (علیه السّلام) فرموده اند : به اتکاء روابط دوستانه و رفاقت صمیمانه ، حقّ برادرت را ضایع مکن چه درزمینه ی تضییع حقوق، روابط دوستی نابود می شود و آنکس که حقّش را تباه ساختی برای تو برادر نخواهد بود.
منبع : نهج البلاغه ، نامه ی 31
208- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن وصایای خود به حضرت مجتبی(علیه السّلام) فرموده اند: از مراکز بد نام بپرهیز ، از مجالسی که مورد سوء ظن است دوری کن و بدانکه رفیق بد ، دوست خود را فریب می دهد و میل او را به کارهای ناپسند تحریک می کند و سرانجام آلوده اش می سازد.
منبع : بحار جلد 23،ص55
ارتباط نفس و بدن
209- حضرت امام علی علی (علیه السّلام) پیوستگی وارتباط نفس و بدن را با عالیترین تشبیه بیان نموده و فرموده اند : روح در جسد آدمی همانند معنی در لفظ است.
منبع : سفینه ،((روح))،ص537
210- جسم آدمی شش حالت دارد : سلامت و مرض ، مرگ و حیات خواب وبیداری. جان آدمی نیز دارای این شش حالت است : حیات جان علم است و مرگش جهل، مرض جان شک وتردید است و سلامتش یقین ، خواب جان غفلت و بی خبری است و بیداریش حفظ و مراقبت است. سعادت و خوشبختی نصیب کسی است که جانش به علم زنده و با یقین سالم و با مراقبت بیدار باشد. اسلام تفکر و به کار انداختن عقل و مطالعه ی کتاب خلقت را بهترین و بزرگترین عبادت شناخته است و در این باره آیات و اخبار بسیاری رسیده است .
منبع : بحار 14ص398
211- حضرت امام علی علی (علیه السّلام) به فرزندش حضرت حسن (علیه السّلام) سفارش کرد : ارزش هیچ عبادتی به قدر تفکر در آثار صنع خداوند نیست.
منبع : سفینه (فکر) ص382
212- حضرت امام علی علی (علیه السّلام) به پیروان خود توصیه می فرمودند که : جان خود را با مطالب حکیمانه ی نو و دلنشین خرّم و شاداب سازید چه، روح نیز مانند بدن وامانده و خسته می شود، جان نیرو و نشاطش می بخشد.
منبع : کافی 1،ص48
زمان
213- داناترین مردم به مقتضیات زمان کسی است که از تحولات آن دچار شگفتی نشود و خویشتن را نبازد.
منبع : غررالحکم ، ص342
214- کسی که عارف به مقتضیات زمان است و از دگرگونی های پی گیرش آگاهی دارد شایسته است هرگز خویشتن را از تحولات و تغییرات اجتناب ناپذیرش در امان نداند.
منبع : فهرست غرر، ص148
215- شباهت اخلاق مردم اجتماعی و مقتضیات زمان خودشان ، بیشتر به صفات خانوادگی و خلقیات پدران آنها است.
منبع : ناسخ ، حالات علی (ع) ، ص869
رسوم تحمیلی
216- آداب و رسوم زمان خودتان را با زور و فشار به فرزندان خویش تحمیل نکنید زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 کلمه ی 1020، ص267
ستیزه با زمان
217- کسی که با روزگار دشمنی کند هلاک می شود.
منبع : تحف العقول ص85
218- روزگار افکار نهان را آشکار می کند .
منبع : غررالحکم جلد147،ص47
219- مکتب روزگار به آدمی درس سودمند تجربه را می آموزد.
منبع : غررالحکم ،ص17
اندیشه گناه
220- امساک قلب، از تفکر در گناه بهتر است از اینکه مرد از غذا امساک نماید
منبع : غررالحکم ص458
جمال طبیعی انسان
221- روی زیبای مردم با ایمان، عنایت نیکوی خداوند است.
منبع : غررالحکم ، ص379
222- روزی حضرت امام علی (علیه السّلام) به محضر پیغمبر اکرم شرفیاب شد ، قیافه ی جذّاب و صورت زیبایش به قدری جلوه داشت که پیغمبر فرمود چنین پنداشتم که ماه شب چهارده به من نزدیک شده است.
منبع : بحار 9 ،ص450
زیبایی های معنوی
223- امتیاز مرد به عقل او و جمال و زیباییش به مردانگی و فضائل اخلاقی او است.
منبع : غررالحکم ،ص759 و 54
گفتار و رفتار نیک
224- سخن آدمی حاکی از درجه ی قدرت روحی و مقدار نیروی معنوی او است.
منبع : غررالحکم ، ص343
225- آدمی به گفتارش سنجیده می شود و به رفتارش ارزیابی می گردد. چیزی بگو که کفّه ی سخنت سنگین شود و کاری کن که قیمت رفتارت بالا رود.
منبع : فنرست غرر، ص331
سخن حق و باطل
226- حضرت امام علی (علیه السّلام) به کمیل بن زیاد توصیه فرمودند: که در هر حال به حق سخن گوی ، پرهیزکاران را دوست بدار، گناهکاران را ترک گوی ، با منافقین میامیز و با خیانتکاران رفاقت مکن.
منبع : مستدرک 2 ، ص309
227- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن وصایای خود به حضرت حسین (علیه السّلام)فرموده اند : خوشبخت و رستگار کسی است که علم و عملش ، دوستی و دشمنیش ، گرفتن و رها کردنش،سخن گفتن و سکوتش ، رفتار و گفتارش تنها بر اساس رضای الهی استوار باشد و بر خلاف امر پروردگار قدمی بر ندارد.
منبع : تحف العقول ، ص91
228- کسی که تو را به مطالب باطل خشنود سازد و به بازی و سخنان غیر واقعی گول بزند او حقایق را از تو پنهان داشته و درباره ات خیانت کرده است.
منبع : غررالحکم ،ص508
229- سخن حکما و دانشمندان اگر درست و مطابق با واقع باشد داروی شفا بخش است و اگر خطا و غیر واقعی باشد بیماری است.
منبع : نهج البلاغه ، کلمه ی 275
230- نصیحت گفتن به فردی در حضور مردم ، کوبیدن شخصیت آن فرد است.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ،کلمه ی 908،ص341
تفریحات سالم و شادمانی
231- فرح و شادمانی باعث بهجت و انبساط روح و مایه ی تهییج وجد و نشاط است.
منبع : فهرست غرر، ص157
232- هر یک از اعضای بدن به استراحت احتیاج دارد.
منبع : غررالحکم ، ص245
کوشش و جهد
233- هر کس بکوبیدن دری ادامه دهد و اصرار ورزد عاقبت از آن در وارد خواهد شد
منبع : غررالحکم، ص 718 و 644
234- هر آنکس که خود را در اصلاح نفس خویش به مشقّت و زحمت وادارد و سعی بلیغ نماید به سعادت و خوشبختی نائل می گردد.
منبع : غررالحکم، ص 718 و 644
235- کسیکه عقل خود را بر هوای نفس خویش مقدّم بدارد اعمال و کوشش های او همواره نیکو و پسندیده خواهد بود.
منبع : غررالحکم ، ص645
236- هرگز از مجاهده و کوشش در اصلاح نفس خویش باز نایست زیرا چیزی سعی و کوشش تو را در این کار یاری نخواهد کرد.
منبع : غررالحکم ،ص818
237- هر قدر دانش آدمی افزایش یابد توجه انسان به روان خود بیشتر می شود و سعی و کوشش خویش را در راه تهذیب اخلاق و اصلاح نفس خود به کار می بندد.
منبع : مستدرک ،جلد2، ص310
238- اگر طالب نجات و رستگاری هستید بی خبری و غفلت را ترک گویید و پیوسته ملازم کوشش و مجاهده کنید.
منبع : غررالحکم ، ص277
فوائد مسافرت
239- برای نیل به تعالی و ترقی ، از وطن های خود دور شوید و مسافرت کنید که درسفر پنج فایده است : سفر باعث تفریح و انساط روح است و اندوه و آزردگی ها را برطرف می کند، مسافرت یکی از راه های تحصیل درآمد و تامین معاش است، مسافرت وسیله ی فراگرفتن علم و تجربه است، مسافرت به انسان آداب زندگی می آموزد و آدمی در سفر با افراد بافضیلت و خلیق برخورد می کند و با آنان دوست می شود.
منبع : مستدرک 2 ، ص22
خلاصه مسافرت یکی از تفریحات سالم و نشاط آور است و با تسهیلاتی که صنایع ماشینی برای مسافرت فراهم آورده است جوانان می توانند قسمتی از ایام فراغت سالیانه ی خود را به مسافرت اختصاص دهند و از فوائد این تفریح ثمربخش برخوردار گردند.
تحیة و سلام
240- هر تازه واردی در محیط نامأنوس، حیرت زده میشود، برای آرامش خاطر، سخن خود را به سلام آغاز کنید.
منبع : غررالحکم ، ص579
سنة الله
241- خداوند جریان امور جهان را طبق اقتضای علل آن می گرداند نه طبق رضا و میل شما . الکل، این سمّ مهلک روی نسجهای بدن ، روی مغز و اعصاب ، روی کلیه و کبد آثار نامطلوب و خطرناکی میگذارد. این خود قانون خلقت است.
منبع : غرر ص 219
می و میگسار
242- به حضرت امام علی (علیه السّلام) گفته شد که : شما عقیده دارید شرب خمر بدتر از زنا و دزدی است، فرمودند بلی و سپس استدلال کرد که شارب الخمر وقتی می میخورد و مست می شود زنا می کند ، به سرقت دست می زند، آدم می کشد و فریضه ی نماز را ترک می نماید
منبع : کافی6، ص403
بدی و پلیدی
243- بدترین مردم کسانی هستند که دیگران از ترس شرّشان از آنان پرهیز می کنند.
منبع : مستدرک،جلد2،ص339
244- این نفوس سرکش را مقهور کنید و از خواهش های نادرستشان بازدارید که خودسر و بی قیدند. اگر خواسته های آن ها را پیروی نمایید و به تمنیات نامشروعشان جامه ی عمل بپوشید سرانجام شما را در بدترین پرتگاه می افکنند.
منبع : غررالحکم، ص138
245- شر و بدی به طور طبیعی در سرشت هر انسانی وجود دارد، اگر آدمی بر آن غلبه کند و طبع سرکش خود را مهار نماید تمایلات بد و مخرّب در پس پرده پنهان خواهد ماند، و اگر بر طبیعت خود غلبه نکند و به مهار کردن تمایلات ناروای خویش نائل نگردد، شرور و خطرات، آشکار خواهد شد.
منبع : غررالحکم ،ص105
246- عاقل آن کسی نیست که تنها نیکی را از بدی تشخیص دهد، بلکه عاقل کسی است که وقتی در مقابل دو بدی قرار می گیرد ، آن را که خطرش کمتر و شرّش خفیفتر است بشناسد، و با تن داند به شرّ کوچکتر خود را از شرّ بزرگتر مصون نگاه دارد.
منبع : بحار17، ص 116
247- حضرت امام علی (علیه السّلام) به شیخ شامی می فرمودند: برای مردم آن را بخواه که برای خود می خواهی و با دیگران طوری رفتارکن که مایلی درباره ات آن چنان کنند.
منبع : مستدرک2،ص309
248- از وصایای حضرت امام علی (علیه السّلام) به فرزندش حضرت امام حسن(علیه السّلام) این بود که می فرمودند : ناخوشی دروغگویی از تمام ناخوشی ها قبیح تر و ناپسندتر است.
منبع : مستدرک جلد2 ص100
شرک جلی و خفی
249- مراقبت در پاک واقع شدن عمل دشوارتر از خود عمل است.
منبع : سفینه1، (رأی)،ص499
فال بد
250- فال بد یک امر واقعی و حقیقی نیست. حوادث ناگواری که در بعضی از مواقع پیش می آید در نظام خلقت علل منظمی دارد و مربوط فال بد نیست، رفتار زشت و اخلاق ناپسند مردم است که باعث پدید آمدن پاره ای از حوادث نامطلوب می شود ، ولی جهال آنها را به حساب شومیها و فال های بد می گذارند.
منبع : نهج البلاغه فیض ص1264
نگرانی ها، تاثیر ایمان به خدا
251- آن کس که راه خطا را وجهه ی عمل خود قرار دهد حیله و تزویر، او را مخذول و منکوب خواهد کرد.
منبع : بحار جلد17ص138
252- قوام عبادت به خلوص نیت است.
منبع : فهرست غرر، ص91 و92
253- هیچ عملی از تو در پیشگاه خداوند مورد قبول واقع نمی شود مگر آن را که با خلوص انجام داده باشی.
منبع : فهرست غرر، ص91 و92
حق شفاعت،علم خداوند
254- هر شنونده ای غیر از باریتعالی از شنیدن صداهای لطیف ناشنوا استو صداهای شدید او را کر و ناشنوا می سازد و آواز های دور را نیز نمی شنود و هر بیننده ای جز خداوند از دیدن رنگهای پنهان و اجسام لطیف نابینا است.
منبع : نهج البلاغه ،خطبه64
محروم از شفاعت و عدم توبه
در روایات اسلامی میدان ترس و امید بسیار وسیع و دامنه دار است. گناهکاران هر قدر آلوده باشند نباید خویشتن را از فیض رحمت الهی ناامید بدانند .
255- حضرت امام علی (علیه السّلام) درباره ی امید به رحمت های بی حد و حصرالهی به فرزندش فرمودند : به خداوند آن چنان امیدوار باش که اگر با گناهان اهل زمین در پیشگاه او حاضر شوی تو را ببخشد.
منبع : مجموعه ی ورّام جلد1 ص50
شقاوت و سعادت
256- خوشبخت و سعادتمند کسی است که از دیگران پند پذیرد و خود را به پاکی پرورش دهد و شقی و بدبخت کسی است که از تمایلات نامشروع و غرور خویشتن فریب خورد و به ناپاکی بگراید.
منبع : نهج البلاغه ملا فتح الله ص149
257- ذلّت و پستی و بدبختی ، درخوی ناپسند حرص و آز نهفته است.
منبع : غررالحکم ، ص96
258- حرص فراوان و طمع شدید یک انسان را می توان دلیل بدی او گرفت و به آن استشهاد کرد.
منبع : فهرست غرر، ص63
259- بدبخت و زیانکار کسی است که از سرمایه های عقل و تجربه سودی نبرد و از ذخایری که به وی عطا شده است بهره ای برنگیرد.
منبع : نهج البلاغه فیض ص 1073
260- کسیکه نفس خویش را در عرصه ی لذاتش آزاد بگذارد و به صلاح و فسادش توجّه ننماید بدبخت و دور افتاده از فیض الهی خواهد شد.
منبع : غررالحکم ،ص644
شیفته نفس اماره
261- در کشاکش انگیزه های شهوت و غضب ، عقل بشر تیره و تار می شود و فروغ خود را از دست می دهد.
منبع : مستدرک 2، ص287
262- کسیکه مالک شهوت خود نباشد مالک عقل خود نخواهد بود.
منبع : مستدرک 2، ص287
مایه اصلی شهوات
263- دارایی و ثروت مایه ی اصلی شهوات بشر است.
منبع : نهج البلاغه، کلمه ی 55
264- حضرت امام علی (علیه السّلام) درباره ی بعضی از مردم راه گم کرده و منحرف با کمیل بن زیاد سخن گفته و در ضمن فرموده اند : آنکس که علاقه ی شدید به لذت دارد و مطیع شهوت خویشتن است یا آنکس که دچار حرص شده و عاشق جمع مال و ثروت است ، این دو مراعات عواطف دینی و اوامر مذهبی را در هیچ مورد نمی نمایند. شبیه ترین موجود به این دو طبقه ی منحرف چهارپایان چراگاهست.
منبع : نهج ابلاغه ملا فتح الله ص550
مغلوب شهوت
265- آنکس که نفس خود را در شهوات ناروایش اطاعت نماید عملا به تباهی و هلاکت خویش کمک کرده است .
منبع : غررالحکم ، ص 683
266- بنده ی شهوت اسیری است که هرگز از بند اسارت رهایی نمی یابد.
منبع : غررالحکمریا، ص498
خطرات شهوت نفسانی
267- غلبه و فرمانروایی شهوت ، مصونیت اخلاقی را از میان می برد و آدمی را به وادی هلاکت و تباهی می کشاند.
منبع : غررالحکم،ص507
268- لذت هایی که باعث ندامت و پشیمانی می شوند و شهوت هایی که درد و رنج به بار می آورند فاقد خیر و خوبی هستند.
منبع : فهرست غرر،ص358
269- چه بسا یک ساعت کامروایی و شهوت ، اندوه طولانی به بار می آورد و غم و غصه فراوان در پی دارد.
منبع : وسائل،جلد4، باب و جوب غلبه ی عقل، ص29
270- خیر و خوبی یافت نمی شود در لذتی که پشیمانی به بار می آورد و شهوتی که درد و ناراحتی در پی دارد.
منبع : فهرست غرر، ص358
271- آنکس که در شهوات ، تند روی کند آفات و بلایا نیز با سرعت به سوی او می شتابد.
منبع : فهرست غرر، ص188
تسلط بر نفس اماره
272- بر شهوت خویش مسلط شو پیش از آنکه قدرت تجّری پیدا کند و به تندروی عادت نماید. چه آنکه اگر شهوت در خودسری و تجاوز نیرومند گردد مالک و فرمانروای تو می شود و به هر سو که بخواهد می کشاندت و تو در مقابل نیروی آن، تاب مقاومت نخواهی داشت.
منبع : غررالحکم، ص510
273- کسیکه شهوات خویش را محدود نماید ارزش انسانی و شخصیت معنوی خود را محافظت کرده است.
منبع : تحف العقول، ص97
274- دشمن ترین دشمنان آدمی غضب و شهوت او است. آنکس که بتواند این دو غریزه ی سرکش را مهار کند و آنها را به فرمان خود درآورد ، مقام عظیمی دارد و می تواند به اوج انسانیت برسد.
منبع : غررالحکم ص203
275- کسیکه شرافت باطنی و گوهر انسانی خود را بشناسد ، این شناسایی او را از پستی های شهوت و آرزو های باطل مصون خواهد داشت.
منبع : غررالحکم، ص710
276- کسیکه بر نفس سرکش خود حاکم باشد، شأن و منزلتش بالا می گیرد ، و برعکس کسیکه نفس شهوانیش مالک و فرمانروای وی باشد، به ذلت و خواری دچار می شود و قدر و قیمتش پست می گردد.
منبع : مستدرک2، ص186
277- از تمایلات ناروای خود اعراض کنید و شهوات نفسانی را ترک گویید که شما را به وادی گناهکاران می کشاند و به طور غافلگیر در آغوش ناپاکی و سیئاتتان می افکند.
منبع : فهرست غرر،ص186
278- آنکس که بر تمایل جنسی خود غلبه کند و عنان شهوت را در اختیار بگیرد قدر و شرف خود را حفظ کرده است.
منبع : مستدرک2، ص287
279- خویشتن را از آلودگی لذات پلید و عوارض بد شهوات منزّه و پاک نگاهدارید.
منبع : غررالحکم، ص775
280- عجب دارم از آنکس که عواقب بد لذت های مضر را می داند چگونه از آنها دست نمی کشد.
منبع : غررالحکم، ص494
نفس شیطانی
281- بهترین و بزرگترین جنگ و مبارزه این است که آدمی با نفس سرکش خود پیکار نماید.
منبع : غررالحکم، ص220
شیطان صفت ها
282- دو رویی و نفاق آدمی ناشی از حقارت و ذلتی است که در ضمیر خود،احساس می کند.
منبع : غررالحکم ص777
تضاد و نظم جهان
283- کسیکه بر اضداد غلبه کند و آن ها را با هم سازگار نماید به مراد خویش نائل می گردد.
منبع : فهرست غرر ، ص205
پروردگار توانا با اراده ی حکیمانه خود بین نیروهای متضاد جهان ، تعادل و موازنه ایجاد کرده است و موجودات متخالف عالم را با هم هم آهنگ ساخته و مکمل یکدیگر قرار داده است و در پرتو آن به جهان با عظمت سازمان بخشیده و نظام حکیمانه ی آن را استوار ساخته است.
284- خداوند کجی اشیا را راست گردانید و حدودشان را واضح و روشن ساخت و به قدرت خود بین موجودات متضاد، سازگاری و التیام به وجود آورد و موجبات پیوستگی تقارنشان را فراهم ساخت.
منبع : نهج البلاغه ،خطبه ی 90
رازهای درونی
285- از گفتار های غیر ضروری پرهیز کن زیرا آن سخنان عیوب باطنی تو را آشکار می کند و دشمنان آرام را بر ضدّ تو تهییج می نماید.
منبع : غرراحکم ص155
احیاء فطریات
یکی از وظایف بزرگ پیامبران الهی بیدار کردن فطریات بشر و به کار انداختن سرمایه های الهامی انسانست. حضرت امام علی (علیه السّلام) در این باره فرموده اند :
286- خداوند پیامبران خود را برانگیخت و پیاپی بین مردم فرستاد تا بشر را به اداء پیمان فطرت وادارند و نعمت های فراموش شده ی خدا را یادآوری کنند و با فعالیت های تبلیغی خود نیرو های نهفته ی عقل مردم را برانگیخته و به کار اندازند.
منبع : نهج البلاغه ملا فتح الله ص37
پزشک آگاه و امین
287- درباره ی مراجعه به طبیب حضرت امام علی (علیه السّلام) فرموده اند: کسی که ناخوشی خود را از پزشکان پنهان کند به بدن خود خیانت کرده است.
منبع : غررالحکم ص663
بهداشت غذا
288- کسیکه در خوردن غذا پاکیزگی را مراعات می کند، غذا را به خوبی می جود، با داشتن اشتها از طعام دست می کشد ، و تخلیه ی روده را موقعیکه آماده می شود به تعویق نمی اندازد ، شایسته است همیشه سالم باشد و جز به مرض موت دچار بیماری دیگری نشود.
منبع: مکارم الاخلاق ، ص76
289- آنکس که محبت انواع مختلف غذاها را در دل می نشاند ، میوه های گوناگون بیماری ها را از آن می چیند.
منبع : فهرست غرر، ص14
290- کمتر خوردن مانع بسیاری از بیماریهای جسم می شود.
منبع : فهرست غرر، ص13و14
پیروزی و تجربه
291- پیروزی و غلبه در پرتو حزم و احتیاط است و احتیاط کاری به آزمودگی و تجارب بستگی دارد.
منبع : فهرست غرر، ص41
292- با مردان آزموده و صاحب تجارب همنشین باش، چه اینان متاع پرارج تجربه های خود را به گرانترین بها یعنی فدا کردن عمر خود تهیه کرده اند و تو آن متاع گرانقدر را با ارزانترین قیمت یعنی با صرف چند دقیقه وقت بدست می آوری.
منبع : شرح ابی الحدید، جلد20، ص335،کلمه ی 846
293- اگر به فرض، ما بهشت و دوزخ امیدی نمی داشتیم باز هم شایسته ی ما بود که در طلب مکارم اخلاق باشیم، چه آنکه سجایای اخلاقی از وسایل دلالت ما به راههای کامیابی و پیروزی است.
منبع : آداب النفس، جلد1، ص26
شکست و غلبه
294- ناتوان ترین مردم کسی است که از دوست یابی عاجز باشد و از او ناتوان تر کسی است که دوست به دست آورده ی خود را از دست بدهد.
منبع : نهج البلاغه ، کلمه ی 11
295- به شکست و مغلوبیتی که بر وفق انصاف و عدالت است تن در ده و آن را برای خود برگزین و از پیروزی و غلبه ای که دامنت را به ظلم و ستم لکه دار می کند اجتناب کن و خواهان آن مباش.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20، ص358، کلمه ی 37
296- پیروزی نیافته آنکس که با گناه و تجاوز پیروز شده است و کسیکه با شر و بدکاری قدرت بدست می آورد و غلبه می کند در حقیقت مغلوب است.
منبع : مشکوة الانوار، ص325
روش های آلوده
297- نفس متجاوز و سرکش خویش را با ترک عادات ناپسند خوار نمایید و با انجام اوامر الهی وادارش سازید و بار غرامتهای تخلفش را بر وی تحمیل نمایید ، با ارتکاب مکارم اخلاق زینتش کنید و از پلیدی های گنماه مصونش دارید.
منبع : غررالحکم، ص407
298- خوب و بد اخلاق هر انسانی تابع روشی است که تربیت روح خود را بر آن قرار داده و در راه نیل به آن روش ، مجاهده و از آن پیروی می نماید. اگر با روش های صحیح جان خود را از پلیدی پاک کرده باشد پاک است و اگر آلوده نموده آلوده خواهد بود.
منبع : فهرست غرر، ص305
299- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن وصایای خود به حضرت مجتبی (علیه السّلام) فرموده اند : نفس خویش را به بردباری در مقابل ناملائمات عادت ده.
منبع : نهج البلاغه، نامه ی 31
300- عادت بد، دشمنی است که با قدرت بر صاحبش حکومت می کند.
منبع : غررالحکم، ص33
عادات اکتسابی
301- هرگز از مجاهده و کوشش در اصلاح نفس خویش بازنایست زیرا چیزی جز سعی و کوشش تو را در این کار یاری نخواهد کرد.
منبع : غررالحکم، ص818
302- ای مردم خودتان تأدیب نفس خویش را عهده دار شوید و از عادات ناپسندش باز گزدانید.
منبع : نهج البلاغه ،کلمه ی 351
303- عادات اکتسابی ، طبیعت دومی انسان است.
منبع : غررالحکم، ص26
بندگی و پرستش خدا
304- حضرت امام علی (علیه السّلام) بفرزندش حضرت امام مجتبی (علیه السّلام) فرموده اند:هیچ عبادتی همانند تفکر و مطالعه در مصنوعات الهی نیست.
منبع: سفینه ،((فکر)) ،صفحه 382
305- بالاتر از هر عبادتی به کار انداختن نیروی تفکر وتعقل است.
منبع: فهرست غرر،صفحه314
306- حضرت امام علی (علیه السّلام) به کمیل بن زیاد سفارش کرد که از منافقین اجتناب کن و با افراد خائن رفاقت منما، بپرهیز از اینکه به خانه ی ستمکاران رفت و آمد کنی و با آنان بیامیزی، بپرهیز از اینکه فرمانبردار آنها باشی و در مجالسشان حاضر شوی که خدایت بر تو غضب روا دارد.
منبع: مستدرک2،ص67
307- حضرت امام علی (علیه السّلام) فرموده اند: ارزش نیروهای روانی مردم در تحولات زندگی معلوم می شود.
منبع: نهج البلاغه،ص562
