تشبيب ، نسيب ، تغزل:

تشبيب دراصطلاح شعرا، قسمت پيش درآمد اوايل قصيده است كه مقدمه اي درذكرمحاسن محبوب وحكايت حال عشق ياعاشقي ياوصف مناضرطبيعي ازقبيل بهاروخزان وطلوع وغروب خورشيدوماه وستارگان وكوه ودريا ودشت وصحرا و...ساخته آنگاه به مناسبتي لطيف وبيان گرم وگيرا،كه انگيخته نيروي ذوق وتخيل شاعرانه است، ازآن مقدمه به اصل مقصود ازقبيل مدح وستايش يا تهنيت يا تعزيت ونظايرآن پرداخته باشند.پس تشبيب درحقيقت پيش آهنگ قصيده وپي ـ

ريزي وزمينه سازي شاعراست براي بيان مقصود.تشيبب قصيده را دراصطلاح نسيت وتغزل نيزمي گويند.وآن بخش ازقصيده را كه ازتشبيب ونسيت به مدح يامقصود،ديگرانتقال يافته وبه اصطلاح معروف گريززده باشد حسن تخلص و حسن مخلص و حسن خروج مي نامند.تشبيب يكي ازاركان مهم قصيده است وبعضي حسن تشبيب را، ازصنعت هاي مستقل بديع دانسته وبرخي آن را،ازفروع حسن مطلع را داخل درحسن ابتدا شمرده اند:

اي دل من تورابشارت باد

كه تورا من به دوست خواهم داشت

توبدو شادمانه اي به جهان

شاد باد آن كه توبدويي شاد

تانگوييكه مرمرا مفرست

كه كسي دل به دوست نفرستاد

دوست ازمن تورا،همي طلبد

روبردوست هرچه باداباد

دست وپايش ومسكن كن

زيرآن زلفقان چون شمشاد

تا ز بيداد چشم اوبرهي

ازلب لعل او بيابي داد

زلف اوحاجب لب است ولبش

نپسندد به هيچ كس بيداد

خاصه برتوكه فزون زعدد

آفرين هاي خواجه داري ياد

غزل:

غزل دراصطلاح شعراي فارسي، اشعاري است بريك وزن وقافيت با مطلع مصرع كه حد، معمول متوسط مابين پنج بيت تادوازده بيت باشد وگاهي بيشتر ازآن تا حدود پانزده وشانزده بيت وبه ندرت تا نوزده بيت نيزگفته اند.اما ازپنج بيت كمتر،چون سه،چهاربيت باشد مي توان آن راغزل ناتمام گفت وكمترازسه بيت رابه نام غزل نشايد ناميد.كلمه غزل دراصل لغت به معني عشق بازي وحديث عشق وعاشقي كردن است، وچون اي نوع شعربيشترمشتمل برسخنان عاشقانه است آن راغزل ناميده اند وليكن درغزل سرايي حديث مغازله شرط نيست بلكه ممكن است متضمن ، مضامين اخلاقي و دقايق حكمت ومعرفت باشد و ازاين نوع غزل هاي عارفانه وحكيمانه نيزبسيار داريم كه نمونه آن را نقل خواهيم كرد.فرق بين غزل وتغزيل قصيده آن است كه ابيات تغزل بايد همه مربوط به يك موضوع ويك مطلب باشد، امادرغزل تنوع مطلب ممكن است چندان كه آن را شرط غزل دانسته اند.غزل هرقدرلطيف تروپرسوزوحال ترباشد، مطبوع تروگيرنده تراست، وهمان اندازه كه درقصيده فخامت وجزالت مطلوب است درالفاظ ومعاني غزل بايد رقت و لطافت به كار برد وازكلمات وحشي وتعبيرات خشن وناهموار سخت احترازكرد

حسن تخلص در غزل:

صنعت حسن تخلص چنان كه، پيش دانستيم بيشتردرنوع قصيده معمول است، وگاه باشد كه آن را درغزل نيزبه كار ببرند، اما به اين ترتيب كه درابيات آخرغزل گريز به متن كرده يكي دو بيت درستايش ممدوح بگويند وغزل رابه دعاي او يا بيت غزلي ديگرختم كنند، به اين ترتيب كه گاهي مديحه درحكم جمله معترضه باشد.

مثالي ازغزل ، سروده حافظ:

ياري اندركسي نمي بينيم ياران راچه شد ؟

دوستي كي به آخرآمد ، دوستداران را چه شد ؟

آب حيوان تيره گون شد ، خضرفرخ پي كجاست ؟

خون چكيد ازشاخ گل ، باد بهاران را چه شد ؟

كسي نمي گويد كه ياري داشت حق دوستي

حق شناسان راچه حال افتاد ؟ ياران را چه شد ؟

لعلي ازكان مروت برنيامد سال هاست

تابش خورشيد و سعي باد وباران را چه شد ؟

شهر ياران بود وخاك مهربانان اين ديار

مهرباني كي سرآمد ؟ شهر ياران را چه شد ؟

گوي توفيق و كرامت درميان افكنده اند

كس به ميدان درنمي آيد ، سواران را چه شد ؟

صدهزاران گل شكفت و بانگ مرغي برنخاست

عندليبان را چه پيش آمد ؟ هزاران را چه شد ؟

زهره سازي خوش نمي سازد ، مگرعودش بسوخت ؟

كس ندارد ذوق مستي ، مي گساران را چه شد ؟

حافظ ، اسرارالهي كس نمي داند ، خموش

ازكي مي پرسي كه دور روزگاران را چه شد ؟

ادامه دارد....