کوچکترین وبگاه ايرانيان

بسم الله الرحمن الر حیم

مقدّمه

" آمدند ، بردند ، کندند ، سوزاندند و رفتند "

( نقل از کتاب)

سخن در باره دوران موحشی که برایران گذشته است ساده نمی باشد. زمانه ای که فرهنگ این کشورمورد هجوم بیرحمانه قومی وحشی – که از تمدن بهره ای نداشته اند – قرارمی گیرد . روزگاری که به گفته آن فراری ازبخارا گریخته که چه زیبا می گوید: " آمدند ،بردند ، کندند ، سوزاندند و رفتند ." که این سخن به تأیید اکثر صاحب نظران درعین موجز بودن بسیار شیوا ، روان ومستدل می باشد .

مرحوم علامّه قزوینی درمقدمه کتاب می فرماید: " مهمترین واقعه که بعدازاسلام تاکنون روی داده بل مهمترین واقعه تاریخی علی الاطلاق فتنه هولناک تاخت وتازمغول است ... یکی ازممالکی که ازهمه بیشتر درمعرض تاخت وتاز وقتل ونهب این وحشیان واقع گردید وطن بدبخت ما ایران بود که طوفا ن عالمگیر مغول طول وعرض آن بلاد را زیر و زبرنمود ."1

دکترمنصورثروت تاریخ را عبرت آموزمی داند و می گوید: " تاریخ عبرت آموزاست و از تاریخ پند باید گرفت ولی کسانی که باید پند بگیرند هرگز تاریخ نمی خوانند ، زیرا خود را تاریخ ساز می پندارند و اگر تاریخ می خوانند می خواهند رمز آن قدرت را فراچنگ آورند . "2

هنگامی که به کتاب نظر می اندازیم دو دیدگاه منفی و مثبت را در آن می یابیم که در هر مورد توضیح

مختصری داده می شود .

الف: دیدگاه منفی: شرح حوادث با ذکر جزئیاتی که بر مردم این آب و خاک صورت گرفته است آن چنان در خواننده تاثیرگذار است که گاهی بعد از خواندن چند سطر آن حالت انزجار به انسان دست می دهد و ناخودآگاه ازخود می پرسد چگونه انسانی که به گفته سعدی اشرف مخلوقات است

رسدآدمی به جایی که جز خدا نبیند بنگر تا به چه حد است مکان آدمیت " سعدی "

به درجه ای از پستی و رذالت می رسد که علاوه بر آن که انسانها را از دم تیغ می گذراند رحمی هم به حیوانات نمی کند ( نگ: واقعه نیشابور- 140-133 و وقایع شهرهای دیگر) اشخاصی که حتی شکم مادران را می درند و فرزند داخل رحم را هم می کشند ، کسانی که جز کشتن و نابود کردن اندیشه دیگری ندارند ، به کوچک ترین بهانه ای انسانها را به سلاخی می فرستند و از این کار خود لذت می برند . به راستی هنگامی که از این دید به مغولان نگاه می کنیم هدف آنها را چه می یابیم . شاید جواب در چند کلمه خلاصهشود: ذلیل ، خوار ، بی مقدار ، زبون ، مایوس کردن انسانها و در نهایت خرد کردن شخصیت ایرانیان .

چه می دانیم که ایران زمین مهد فرهنگ پر بار و غنی است و چون مغولان نمی توانستند با این فرهنگ برابری کنند بنا بر این کوشیدند هیمنه ایرانیان را بشکنند .

پس در دید اوّل به کتاب می بینیم جوینی این بلاها را برخاسته از ذات انسانها می داند و عقیده دارد مغولان توسط خدابرای بندگان ناسپاس او نازل شده اند تا آنها را به کیفر اعمالشان برسانند ( نگ : ذکر

استخلاص بخارا - 81 ، واقعه خوارزم – 101 ) بنابراین دربرابر مغولان باید مقاومت را کنار گذاشت و

تابع محض بود . از این چشم انداز منتقدان می گویند جوینی در کتاب چاپلوس و خائن است و خدمت به قوم

ویران گر مغول نموده است .

ب: دیدگاه مثبت: وقتی از نظرگاهی دیگر به کتاب نگاه می کنیم ارزشهای کتاب برای ما مشخص می شود

که در ذیل به گوشه ای از آنها اشاره می شود:

1- دکتراحمد خاتمی در مقدمه شرح مشکلات جهانگشا با استفاده از سخنان مرحوم بهار می گوید: " این

کتاب از این نظر منحصر به فرد است که به علل حقیقی شکست خوارزمشاهیان و پیشرفت مغول می پردازد و هیچ یک ازمورخین به این اندازه در کنه مسائل تعمق ننموده اند. " 1

2- - زنده یاد عباس اقبال آ شتیانی کتاب را به این دلیل ارزشمند می داند که می گوید: " نویسنده آن چنان در جمع آوری هر گونه اطلاعات نفیس دقت به خرج داده است که قسمت عمده معلوماتی که جوینی درتاریخ خود آورده در هیچ کتاب دیگری به دست نمی آید ." 2

3- محققی به نام " آبل رموزا" در دفاع از جوینی که " دسن " او را متملق و چاپلوس دانسته است می گوید: " مردم ایران در روزگار حکم فرمایی مغولان چندان بدبخت تر از زمان خوارزمشاهیان نبوده اند ."[1]

4- مرحوم بهار در سبک شناسی خود تاریخ جهانگشا را کتابی می داند که به شیوه انشا و سبک جامع قدیم با تصرفاتی تازه می باشد .[2]

البته نباید از تاثیر ایرانیان بر مغولان فراموش نمود که در این مورد طالبان علم ومعرفت را به خواندن کتاب ارزشمندشرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی نوشته دکتر احمد خاتمی صفحات( 72- 68 ) توصیه می نماییم . اکنون که به ارزش کتاب پی بردیم نیاز به شکافتن سطر به سطر کتاب احساس می شود ،

به همین دلیل در این تحقیق سعی شده است نمونه ای برای جستجوکنندگان دانش مورد مداقه و بررسی قرار گیرد، باشد که گوشه ای از دوران آن زمان چه از نظر ادبی و یا تاریخی آ شکار شود . از کتاب راهنمای نگارش و ویرایش دکتر محمّد جعفر یاحقّی ، دکتر محمّد مهدی ناصح در مسائل نگارشی و املایی بسیار استفاده شده است که از این نظر سپاسگزار این دو استاد برجسته می باشم .

تألیف : سیّد علی علوی

--------------------------------------------------------------------------------

1- مقدمه علامه قزوینی بر تاریخ جهانگشا – ص ( ج )

2- مقدمه منصور ثروت – تحریر نوین تاریخ جهانگشای جوینی – 11

1 - مقدمه احمد خاتمی بر شرح مشکلات جهانگشا – 21 ، بهار - سبک شناسی - ج 3 - صص 56- 52

2 - عباس اقبال آشتیانی – تاریخ مغول – 485

3- بارتولد – ترکستان نامه – ترجمه کریم کشاورز – 119- 112 4- بهار- سبک شناسی – ج 3- ص 52

جمعه 28 اسفند 1388

7:17 AM

نظرات(0)

چراغ شرع

چراغ شرع
شيخ عطار و اردات به اهل بيت (ع)

فريدالدين ابوحامد عطار نيشابوري شاعر وعارف نام آور ايران در قرن ششم مي باشد.

از وي آثار ارزشمندي برجاي مانده . در قسمتي از منظومه خسرو نامه مثنويات خود را نام برده است .

مصيبت نامه كاندوه جهان است، الهي نامه كاسرار عيان است، به داروخانه كردم هر دو آغاز، چه گويم زود رستم زاين و آن باز ، مقامات طيور ما چنان است كه مرغ عشق را معراج جان است، چو خسرو نامه را طرزي عجيب است ، ز طرز او كه مه با نصيب است.

عطار در مثنويات مذكور عشق و علاقه خويش را به حضرت رسول اكرم (ص) و امامان معصوم (ع) بيان كرده است .در الهي نامه آورد :

زمشرق تا به مغرب گر امام است

اميرالمومنين حيدر (ع) تمام است

گرفته اين جهان زخم سنانش

گذشته زان جهان وصف سه نقش

چو در سر عطا اخلاص او راست

سه نان راهنده آيت خاص اوراست

سه قرصش چون دو قرص ماه و خورشيد

دو عالم را بخوان بنشاند جاويد

تو را گر تيرباران بر دوام است

« علي حبه جنه » تمام است

كه اشاره كرده است به اين حديث « علي حبه جنه ، قسيم النار والجنه »

پيمبر گفتش : اي نور دو ديده

زيك نوريم هر دو آفريده

علي چون با نبي باشد ز يك نور

يكي باشند هر دو از دويي دور

چنان در شهر دانش باب آمد

كه جنت را به حق بواب آمد

وي در مثنوي ديگرش به نام منطق الطير كه مقامات الطيور نيز ناميده شده به بيان فضيلت حضرت علي (ع) پرداخته و آن بزرگوار را « پيشواي راستين» و خواجه معصوم ناميده است :

خواجه حق پيشواي راستين

كوه حلم و باب علم و قطب دين

ساقي كوثر امام رهنماي

ابن عم مصطفي شير خداي

مرتضي مجتبي جفت بتول

خواجه معصوم داماد رسول

مقتدا بي شك به استحقاق اوست

مفتي مطلق علي الاطلاق اوست

در مثنوي ديگر خود به نام مصيبت نامه ابتدا از حضرت علي (ع) ياد كرده است و سپس با شور و حرارت خاص به منقبت امام حسن (ع) و امام حسين (ع) مي پردازد.

رونقي كان دين پيغمبر گرفت

از اميرالمومنين حيدر گرفت

چون امير نحل شير فحل شد

زآهن او سنگ موم نحل شد

ميرنحل از دست و جان خويش بود

زان كه علمش نوش و تيغش نيش بود

زو دو مغز است از حسين و از حسن

بل دو مغز است او از اين هر دو سخن

حتي به آيه هل اتي اشاره كرده است كه اشاره به خاندان حضرت علي (ع) دارد :

لافتي الي عليش از مصطفي است

و از خداوند جهانش هل اتي است

چون نبي موسي علي هارون بود

گر برادرشان نگويي چون بود ؟

او چه قلب آل ياسين آمده است

قلب قرآن ياوسين زين آمده است .

در همين قسمت به مدح وستايش حضرت امام حسن (ع) پرداخته :
نور چشم مصطفي و مرتضي
شمع جمع انبيا و اوليا
جمع كرده حسن خلق و حسن ظن
جمله اطفال چون نامش حسن
و در ذكر شهادت زهر آگين امام حسن (ع) اشاره كرده است :
آن محبي كز شير زهرا خورده باز
مصطفي دادش بدان لب بوسه باز
چون توان كردن گذر كه زهر را
خون توان كردن جگر اين قهر را
نام خصمش گر چه پرسيدند باز
تن ز دو تن كشته در دل داد راز
نوش كرد آن زهر و غمازي نكرد

جان بداد و ترك جان بازي نكرد

عطار با همان ارادتي كه به نعمت و ستايش حضرت علي (ع) و فرزند ارشدش پرداخته به منقبت حضرت امام حسين (ع) نيز روي آورده است. ابيات زير شوق و اشتياق او به امام معصوم است. و ابيات به واقعه كربلا اشاره دارد و درد دريغ خويش از ظلمي كه دشمنان به امام حسن (ع) روا داشتند بيان ميكند و امام حسين (ع) را سلطان ده معصوم ميخواند.

كيست حق را و پيمبر را ولي

آن حسن سيرت حسين بن علي

آفتاب آسمان معرفت

آن محمد صورت و حيدر صفت

نه فلك را تا ابد مخدوم بود

زان كه او سلطان ده معصوم بود

در تموز كربلا تشنه جگر

سربريدندش چه باشد زين تبر

با جگر گوشه پيمبر اين كنند

وانگهي دعوي داد و دين كنند

كفرم آيد هر كه اين را دين شمرد

قطع باد ازين زباني كاين شمرد

كاشكي اين من سگ هندوي او

كمترين سگ بودمي در كوي او

يا در آن تشوير آبي گشتمي

در جگر او را شرابي گشتمي

در مختارنامه كه مجموعه رباعيات او باشد از امام حسن (ع) چنين ياد كرده است:

اي گوهر كان فضل و درياي علوم

وز راي تو در درج گردون منظوم

بر هفت فلك نديد و در هشت بهشت

نه چرخ چون تو پيشرو ده معصوم

در اسرارنامه پس از ستايش صحابه در مدح حضرت علي (ع) اين چنين سروده است:

خصوص آن وارث دين پيمبر

چراغ شرع و صاحب حوض كوثر

به تن رستم سوار رخش دلدل

به دل غواص درياي توكل

علي القطع افصل الايام او بود

علي الحق حجت الاسلام او بود

منادي سلوني در جهان داد

به يك رمز از دو عالم صد نشان داد

چنان شد در نماز از نور حق جانش

كه از پايش برون كردند پيكارش

چنين بايد نماز از اهل رازي

كه تا نبود خارت نا نمازي

سيد هادي مير آقايي

جمعه 28 اسفند 1388

7:16 AM

نظرات(0)

زندگی نامه عطاملک جوینی

علاء الدین ابوالمظفرعطاملک بن بهاء الدین محمد جوینی از جمله بزرگ ترین مورخان و نویسندگان قرن هفتم هجری است . 1

وی فرزند بهاء الدین و برادر خواجه شمس الدین محمد ، صاحب دیوان و وزیر شهید بود که پدر و جد و خالش همه از دبیران و کتاب و نویسندگان فاضل شمرده می شده و در خدمت سلاطین می زیسته اند . عطاملک به ویژه در خدمت امیر ارغون – امیر مغول که مدت پانزده سال والی ایران بود – به سر بردهو به سمت دبیری استیفا و رسالت و کارپردازی موسوم بوده است . 2

خانواده صاحب دیوانیان یکی از قدیم ترین و مشهورترین خانواده های نجیب ایران بوده اند . نسب این خانواده به فضل بن ربیع معروف حاجب خلفای بنی عباس می رسد .3

ا لبته قاضی نورالله شوشتری در مجالس المومنین و همچنین مرحوم هدایت در مجمع الفصحاء ( 1- 311 ) نسب نامه او را به امام الحرمین جوینی می رسانند که این مطلب اشتباه است . 4

درسال 654 که هولاگو به ایران آمد به خدمت او در آمد و در سال 657 از سوی هولاگوحکومت بغداد به او مفوض گردید و بعد از مرگ هولاگو به نیابت سونجاق آقا برعراق و بغداد حکومت کرد که مجموعاً مدت حکمرانی او در بغداد نزدیک بیست و چهار سال بوده است .

در آخر او و برادرش شمس الدین در دوران پادشاهی اباقاخان دچار سعایت و دسیسه مجدالملک یزدی شدند وخانواده شان در سر این کار تباه شدند ولی در نهایت مجدالملک در دام پهن شده خود هلاک شد . ( شرح این واقعه در مقدمه عبدالوهاب قزوینی- ص لو آمده است . ) 5

علاء الدین در شرح این مصائب وارده بر خود در اواخر عمر دو رساله نفیس تالیف نموده است یکی موسوم به " تسلیة الاخوان " و نام دیگری که متمم آن است نام آن معلوم نیست . و هر دو رساله از حسن اتفاق در کتاب خانه ملی پاریس موجود است . 6

بعد از مرگ اباقاخان، برادرش، سلطان احمد نکودر7 ( به گفته مرحوم علامه قزوینی تکودار بن هولاگو معروف به سلطان احمد می باشد .) به حکومت رسید و عطاملک و برادرش ایمن شدند . 8

اما چون بین تکوداربن هولاگو معروف به سلطان احمد بین او و برادرزاده اش ارغون بن اباقابن هولاگو اختلافی پدید آمد و ارغون را داعیه سلطنت در دماغ پیدا شد و نیز چون اکثرطوایف وفات اباقا را به صاحب شمس الدین نسبت می دادند چون در سنه 681 ارغون به بغداد رسید ، گفت: " بقایایی را که بر علاء الدین است و در زمان پدرم بوده طلب می دارم . " حتی دستور داد نجم الدین اصغر – پیشکار و نایب علاء الدین – را که به تازگی وفات کرده بود فرمان داد تا از خاک بیرون آوردند و در راه انداختند . چون این خبر به علاء الدین رسید ، بغایت متغیر و متألم شد و صداعی بر وی طاری گشت و بدان علت وفات یافت . این واقعه در چهارم ذی حجه در مغان اتفاق افتاد ، نعش او را به تبریز آورده در مقبره چرنداب دفن نمودند . 1

تألیفات علاء الدین

1- رساله تسلیةالاخوان: یک نسخه از آن در کتا ب خانه ملی پاریس موجود است . موضوع آن ذکر مصائبی است که در حدود سال 680 به واسطه سعایت مجدالملک یزدی بر مصنف کتاب وارد شد تا خلاصی وی از حبس به فرمان " اباقا " در چهار رمضان سنه 680 . بنابراین تالیف این رساله بعد از رمضان سال 680

می باشد . 1

2- رساله ای که بعد از" تسلیةالاخوان" تالیف نموده و مضامین آن متمم تسلیةالاخوان و دنباله رشته همان وقایع است تا جلوس سلطان احمد و قتل مجدالملک یزدی . این رساله قریب شش ماه قبل از وفات علاءالدین تالیف شده است و آخرین اثری است که از قلم وی صادر گردیده است .2

3- علاوه بر این دو رساله بعضی مکاتیب و فرامین و رسائل از منشآت علاءالدین در ضمن مجموعه از رسائل منتجب الدین بدیع الکاتب جوینی خال جد پدر مصنف در کتاب خانه اداره السنه شرقیه در پطرزبورغ در پانزده ورق وزیری بزرگ که سی صفحه باشد محفوظ است . 3

4- تاریخ جهانگشا

تألیف : سیّد علی علوی

--------------------------------------------------------------------------------

1- ذبیح الله صفا – گنج وگنجینه – 346 2- احمد خاتمی – شرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی – مقدمه 20

3- جوینی - تاریخ جهانگشا - مقدمه عبدالوهاب قزوینی – ص ( یب ) 4- همان : پاورقی - ص( یب )

5- احمد خاتمی – شرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی – مقدمه 20 6- مقدمه علامه قزوینی بر جهانگشا – ص ( مج )

7- همان : ص ( نح ) 8- احمد خاتمی : شرح مشکلات جهانگشا – مقدمه 20

1- مقدمه علامه قزوینی بر جهانگشا – صص ( نز – نح )

1 - مقدمه علامه قزوینی بر جهانگشا – صص ( عب – عج – عد )

2 – همان : صص( عد – عه ) 3- همان: ص ( عو )

جمعه 28 اسفند 1388

7:16 AM

نظرات(0)

تعداد صفحات :29 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 >