رود ايراب يک رودخانه دايمي است. رود ايراب با طول 27 كيلومتر طي ريزاب هاي چندي غالبا از دامنه هاي شمالي كوه هاي برده قت سلطان ، چاركر، كاني احمد، كاني درويش ، كاني احمد، چاركر، قلعه و كوه كزكشك در 48 كيلومتري خاور جنوبي شهر سقز سرچشمه مي گيرد و ضمن سيراب نمودن روستاهاي مسير خود بسوي باختر سرازير مي شود. در اين مسير روستاهاي شمس و تيمان قلو را سيراب مي كند و پشت سر مي گذارد و در يك كيلومتري خاور روستاي ايراب با ريزابه هايي كه از ارتفاعات 4 كيلومتري خاور ميرانشاه (ايرانشاه ) سرچشمه گرفته و پس از مشروب ساختن ايرانشاه و قلوجقر بسوي جنوب سرازير گرديده است درهم مي آميزد و همچنان بسوي باختر روان مي گردد. در روستاي تميربگ كمي بسوي باختر شمالي منحرف مي شود و در عبور از روستاهاي شانس و چنار در شمال روستاي خان اميران به رودخانه خور خوره مي ريزد حوضه اين رود درياچه اروميه است. ارتفاع سرچشمه حدود 2150 متر، شيب متوسط 4/2 درصد، مسير كلي باختري است .

تورجان يكي از روستاهاي شهرستان سقز و مركز دهتسان تورجان است كه در 20 كيلومتري غرب مسير سقز – بوكان قرار دارد مسجد قديمي در داخل روستاي تورجان فرار دارد و از نظر معماري در زمره مساجد سبك بومي منطقه كردستان است . بناي اين مسجد داراي يك شبستان اصلي با شش ستون در دو رديف سه تايي است . در ضلع غربي شبستان محوطه اي وجود دارد ،‌ كه ايواني ستون دار روي به سمت جنوب در آن مشاهده مي شود در ضلع جنوبي شبستان سه ستون چوبي تعبيه شده است . مسجد روي يك صفه سنك چين شده ، ساخته شده است . در مقابل ايوا ن جنوبي ، بقاياي حوض آبي وجود دارد كه تمامي از سنگ تراشيده شده است . عمده مصالح اين مسجد از سنگ خشت و آجر است . در سقف نيز تيرهاي چوبي به كار رفته است . در ورودي اصلي و قديمي مسجد با دخل و تصرف هاي جديد در بنا مسدود و اين امر موجب شد تا ورودي ديگري در ضلع غربي ايجاد شود . در بالاي اين ورودي سنگ بشته اي ديده مي شود كه زمن ساخت مسجد را در تاريخ 1258 ه. ق نشان مي دهد روي اين كتيبه سنگي افزون بر تاريخ ساخت و مرمت مسجد ،‌ ابياتي نيز حك شده است . معماري اين مسجد و سابقه تاريخي و فرهنگي روستاي تورجان از اهميت خاصي برخوردار است .

اين مسجد در خيابان امام خميني ، در بافت قديمي سقز واقع است . تاريخ دقيق ساخت مسجد مشخص نيست ، ولي از آنجا كه اهالي محل ساخت آن را به شيخ حسن مولانا آباد نسبت مي دهند ، احتمال دارد در اواخر دوره افشاريه و اوايل زنديه ساخته شده باشد . مسجد داراي شبستاني با چهار ستون قطور چوبي به نشانه چهار خليفه اهل سنت است . در ضلع جنوب غربي ، ايوان ستون دار (مصلاي تابستاني )‌ساخته شده كه فرم مخصوص مساجد منطقه كردستان را تداعي مي كند . بالاي مسجد دو مناره رفيع و بلند قرار دارد و به همين دليل به مسجد دو مناره شهرت دارد . مصالح به كار رفته در بناي اين مسجد شامل خشت و خام ،‌ملات گل ، سنگ هاي لاشه ،‌چوب و ... است . در تزيينات مناره از كاشي ها و آجركاري هاي معقلي استفاده شده است .
احتمالا حوض خانه مسجد كه گنبدي بر فراز آن قرار دارد و محل وضوي نمازگزاران است . قديمي تر از مسجد كنوني و متعلق به دوران صفويه است . در ديوارهاي مسجد از كاشي هاي صابونكي با طرح سرو ( درخت زندگي ) ، كار استاد علي اصفهاني براي تزيين استفاده شده است . به نظر مي رسد كه اين استاد اصفهاني چند سالي در سقز سكونت داشته است .

اين امامزاده در شهر حسن آباد يا سوكند ، از توبع بيجار قرار دارد . بناي امامزاده عقيل يكي از قديمي ترين آثار معماري كردستان در دوره اسلامي است و احتمالا به دوره سلجوقي تعلق دارد . بناي اين امامزاده در يك محوطه قديمي وسيع قرار گرفته و آثار سفالينه هاي آن از دوره سلجوقي و ايلخاني به جاي مانده است . پلان اين بنا مربع شكل و ابعاد فضاي داخلي آن 6 × 5/6 متر است . در هر يك از اضلاع بنا ، طاق نما و در گوشه ها فيلپاهايي به شكل دايره تعبيه شده است . از مشخصات بارز معماري اين بنا ، آجركاري پركار با طرح ها و نوشته هاي مختلف است و عبارت بسمله آن خوانده شده است .
در داخل ساختمان تزيينات گچ بري جالب و كتيبه هايي به خط كوفي است . كتيبه ها حاوي آيات قرآني و احتمالا زمان ساخت بنا است . گنبد بنا تخريب شده است . نوع معماري وتزيينات به كار رفته در بنا،‌ تاريخ احداث آن را به دوره سلجوقيان نسبت داده و تداوم استفاده از آن را در زمان ايلخانيان نشان مي دهد . ساختمان امامزاده قابل مقايسه با امامزاده باكندي و بقعه پير در تاكستان شباهت بسيار دارد . اين بنا را مي توان در شمار مهم ترين بناهاي دوره سلجوقي در ايران به حساب آورد .

اين مجموعه در بافت قديمي شهر بيجار واقع گرديده و از آثار دوره قاجاريه است. بازار بيجار مشتمل بر يك راسته اصلي شمالي و جنوبي و دو تيمچه به نام هاي تيمچه شهبازخان و تيمچه اميرتومان است. در دو طرف راسته اصلي بازار 16 حجره از بافت معماري قديمي باقي مانده است. پوشش بازار در اين بخش چشمه طاق و پوشش حجره ها طاق آهنگ است . تيمچه حاج شهباز در ضلع خاوري بازار قرار گرفته و ويژگي جالب توجه آن در نوع قوس ها، كاربندي و رسمي بندهاي پوشش آن است. بازار بيجار به شماره 2591 به ثبت تاريخي رسيده است .

از ديدني هاي شهرستان قروه امام زاده باباگر (در روستاي بابا گورگور) مکان مذهبي معتبري است كه به باوه گرگر مشهور است. مدفن اين امام زاده در جاي بلندي قرار دارد . در اين محل چشمه هاي آهك ساز فراوان، برجستگي هايي به وجود آورده اند كه مشهورترين آن ها اژدها نام دارند. اين پديده در حدود 300 متر طول 5 متر ارتفاع و پهنايي بين 4 تا 7 متر دارد. هر اندازه ارتفاع آن افزايش يافته، پهناي شكاف آن نيز به علت رسوب گذاري جديد تنگ تر شده است. در خاور و شمال خاوري اژدها چند برجستگي در جهات مختلف، اما كوچك تر از آن وجود دارد كه محل شكاف خروج آب هنوز در وسط آن به چشم مي خورد . اين برجستگي هاي كوچك را دست هاي اژدها مي نامند. در چندين نقطه آب از شكاف زمين بيرون مي آيد و حفره هاي خروج گاز آن نيز فعال هستند. طعم آب آن شور و تلخ است و براي امراض سوداوي و جلدي مفيد است. در فاصله چند صد متري اين مدفن چاهي هست كه آن را «دهنز (دكنز)» مي گويند كه لغتي تركي و به معناي درياست .

اين چشمه در 50 كيلومتري شمال باختري كامياران و در 10 كيلومتري شمال باختري روستاي پلنگان در دامنه كوه روستاي گواز واقع شده است. در محل خروج، رنگ آب چشمه شيري است كه نشانه وجود مواد آهني و گوگردي در آب است. با توجه به نوع آب هاي گوگردي « سولفوره» مي توان از اين نوع آب ها نوشيد و يا براي درمان بيماري هاي پوست با آنان استحمام كرد. هم چنين اين آب در درمان بيماري هاي مجاري تنفسي، روماتيسمي و بيماري هاي جلدي بسيار مهم موثر مي باشد. در ايام تعطيل و به خصوص در فصل تابستان مسافران زيادي از شهرستان كامياران، مريوان و سنندج براي استفاده از خواص درماني – طبي اين آب معدني و هم چنين استفاده از فضاي گردش گاهي آن به منظور گذران اوقات فراغت به اين محل مسافرت مي كنند .

در روزگار حكمراني «سرخاب بيگ اردلان » ، حدود سال 945 ه.ق ، در سه كيلومتري جنوب شرقي شهر فعلي مريوان ، قلعه اي روي كوه ساخته شد كه به قلعه «هلوخان » يا قلعه « ايمام » شهرت يافت . اين قلعه از آجر بود و آثار پله و آب انبار آن كه از سنگ تراشيده شده ، به عنوان شالوده آخرين بناي قلعه ، هنوز بر جا مانده است . قلعه مريوان تا روزگار « سليمان خان اردلان » ، يكي از چهار مركز حكمراني خاندان اردلان در كردستان و در روزگار « سرخاب بيگ » مركز و مقر حكومت كردستان بود . سرخاب بيگ اين قلعه رفيع را دارالملك خود ساخت . اين قلعه همچنان مركز حكمراني كردستان به شمار مي رفت ، تا اين كه هلوخان به رغم تعمير و پديد آوردن ابنيه اي تازه مثل مسجد وافزودن استحكامات جديد بر قلعه ، مركز حكمراني خود را به قلعه پالنگان منتقل كرد . ساير قلاع استان كردستان كه بقاياي اندكي از آن ها بر جاي مانده و نياز به بررسي بيشتر دارد عبارتند از قلعه كهنه و قز قلعه در شهرستان بيجار ، قلعه هاي سياومه ، نمشير بروژه ، كيوه رو ، شوي ، آرمرده در شهرستان بانه و قلعه قپلانتو در شهرستان سقز .

سد مخزني قشلاق بر روي رودخانه قشلاق در ده كيلومتري شمال سنندج، روي كوه هاي منطقه « ساتله و تيرگرا» احداث شده است. درياچه پشت اين سد 11 كيلومتر درازا دارد و وسعتي معادل 934 هكتار را در بر مي گيرد و با توجه به سطح دريا و حجم آب، زمينه مناسبي براي انواع ورزش هاي آبي به وجود آورده است. اين درياچه هم چنين محل زيست ماهيان مختلف از خانواده كپور ماهيان است كه از آن جمله مي توان به ماهي عروس، شاه كولي، سياه ماهي، آلبورنوس كاپيتو، ماهي سياه و سس ماهي اشاره كرد. به همين دليل شرايط ماهي گيري تفريحي نيز فراهم شده است. درياچه پشت سد با فضاي سبز و جنگل كاري اطراف از ديدني هاي جالب توجه شهر محسوب مي شود. هم چنين امكانات تفريحي و اسكله قايق راني درياچه هر ساله تعداد زيادي علاقمندان به ورزش هاي آبي را به سوي اين مكان جذب مي كند .

اين ساختمان كنار عمارت وكيل الملك ، در ضلع شمالي خيابان كشاورز ودر محله قطارچيان سنندنج واقع است . اين منزل كه از خانه هاي بزرگ شهر سنندج محسوب مي شود، داراي بخش هاي مختلف است كه طي چند دوره ساخته شده است .
سردر ورودي ، مهم ترين بخش ساختمان ، از نظر نوع معماري داراي ويژگي هاي منحصر به فرد است . بخش ديگر كه ساختماني سه طبقه است ،‌كه در اوايل دوره پهلوي ، در داخل حياط اصلي و در كنار قنات ساخته شده است . براي رسيدن به داخل ساختمان بايد سلسله مراتب خاصي را طي كرد ؛ ابتدا بايد از سردر ، هشتي ، حياط بيروني و سپس از حياط اصلي و محلي كه شيخ در آن ساكن بود ،‌عبور كرد. فضاهاي مختلف اين مجموعه شامل پنج دري ها، سه دري ها ، انبار ، زيرزمين ، هشتي ،‌تراس ، راهروها، هفت دري و مسجد است كه زماني محل بست بود . تزيينات معماري اين ساختمان شامل اروسي سازي كه در نوع خود داراي طرح هاي اسليمي قابل توجهي است ، قاب بندي ، گچ بري ،‌حجاري روي سنگ و همچنين تزيينات آجركاري است . امروزه بخش هايي از ساختمان تخريب شدهولي قنات آن به خوبي باقي مانده است . اين بنا متعلق به « شيخ محمد باقر غياثي » از عارفان برجسته سنندج بود و هنز وراث آن مرحوم در آن زندگي مي كنند . معمار بنا استاد « ابراهيم مختار پوريان » بود .