يك قرن از انقلاب مشروطه مي‌گذرد. انقلابي كه نقطه تلاقي افكار و خواسته‌هاي سه قشر تجار و روحانيون و روشنفكران بود و اينان بازيگران پس از استبداد مطلق پادشاه بودند. انقلابيون آگاه شده از تحولات فرنگ، اينك تاب ساخت استبدادي را نداشتند و مشروطيت خواست عام آنان بود.

اينان اما سقوط استبداد را پيش از آنكه در آزادي معنا كنند، عدالت را بهترين معنا براي آن يافتند و عدالتخانه را خواهان شدند. ذهنيت عموم آنان هنوز بدانجا نرسيده بود كه دريابند استبداد به واسطه استبداد آن مذموم است، نه به خاطر تظلمي كه روا مي‌دارد. آنان سمبل استبداد را ظلم به رعيت تعبير مي‌كردند و براي فرار از آن عدالتخانه را خواستار بودند.
شايد آنان در نقطه‌اي نامناسب پي به نگون‌بختي خود كه حاصل ساخت سياسي بودند، بردند. نامناسب از آن جهت كه تحولات مغرب‌زمين پيش از اينها به وجود آمده بود و نظام‌هاي جمهوري و سلطنت مشروطه كه مشروطه‌طلبان ما آن را در غرب ديده بودند، ميوه رسيده‌اي بود كه براي رسيده‌شدنش چندين قرن زمان نياز بود.
لباس مشروطيت، به قامت ايرانيان خوش نمي‌آمد، زيرا آنان نمي‌دانستند براي دوخت اين لباس غربي‌ چندين و چندصد سال مشقت و زحمت را متقبل شده بودند.
با اين وجود، خرده‌اي بر مشروطه‌طلبان نيست كه آنان بهترين شكل حاكميت را براي سرزمين خود خواهان بودند و هركه جاي آنان بود، چنين امري را خواستار بود و به هيچ‌وجه نمي‌توان آنان را مقصر دانست و به آنان گفت به جاي واردات اين محصول خود دست به تغيير و تحول در احوال ايرانيان مي‌زديد.