نقش اخلاق در حل مشکلات اقتصادی (1)
درسهايي از مکتب اسلام _شماره 1 (سال 76)
داود الهامى
يكى از مشكلات بزرگ اجتماعى كه همواره دامنگير جوامع بشرى شده است، مشكل عظيم اختلافات طبقاتى است . به اين معنى كه فقر و نادارى در يك طرف و تراكم ثروت در طرف ديگر قرار دارد، بديهى است جامعه اى كه وضع آن اين چنين باشد، آن اجتماع قابل دوام نيست و مرگ آن حتمى مى باشد .
در جهان امروز دو راه حل براى از بين بردن اختلاف طبقاتى بين فقير و غنى وجود دارد: راه حل اول راه حل اشتراكى و كمونيستى است كه درآن با محو مالكيت خصوصى سرمايه، سرمايه دارى را از بين مى برند و لذا سرمايه دارى وجود ندارد كه كارگر را استثمار كند ولى اين راه حل خود مشكل و مساله اى را آفريده كه آن از بين رفتن آزادى و شور و نشاط كار است كه به علت مغاير بودن آن با فطرت بشر قابل دوام نيست و علاه بر اين، در اين سيستم اگرچه سرمايه داريهاى پراكنده از ميان رفته اند، ولى به جاى آن يك سرمايه دارى عظيم و خشن و متمركز استقرار يافته كه چيزى از مالكان بزرگ كم ندارد .
راه حل دوم، راه حل كاپيتاليستى و سرمايه دارى است كه از يك طرف با خرج مبالغ هنگفت تبليغاتى بر ضد مرام اشتراكى مى كوشد تا خود را خوب جلوه دهد و در اين كار ناموفق مى باشد واز طرف ديگر مى كوشد تا قسمتى از سود (ارزش اضافى حاصل از استثمار را) به بيت المال جذب كند كه اين نيز مانع از وجود اسرافكارى و استثمار موجود در رژيم سرمايه دارى نمى شود .
ادامه مطلب
نقش اخلاق در حل مشکلات اقتصادی (2)
مبارزه با موانع انفاق و وسوسه هاي شيطاني
در ادامه آيات انفاق مي خوانيم:
«الشّيطان يعدكم الفقر و يأمركم بالفحشاء و اللّه يعدكم مغفرة منه و فضلا و اللّه واسع عليم»
شيطان شما را (به هنگام انفاق) وعده فقر و تهيدستي مي دهد و به فحشا(زشتيها) دعوت مي كند ولي خداوند به شما وعده آمرزش و فزوني مي دهد و خداوند وسيع و (به هر چيز) دانا است.
نخستين جمله آيه مي گويد: هنگام انفاق يا اداي زكات، شيطان شما را از قفر و تنگدستي مي ترساند و چه بسيا اين وسوسه شيطاني مانع از انفاق و بخشش مي گردد و حتي ممكن است در اداي زكات و خمس و ساير انفاقهاي واجب نيز اثر بگذارد، خداوند بدين وسيله مسلمانان را آگاه مي سازد كه خودداري از انفاق به جهت ترس از تهيدستي فكر غلط و از وسوسه هاي شيطاني است از آيه استفاده مي شود كه ايده سرمايه داري شيطاني است و همه شيطان صفتان هستند كه با بخل و امساك و ترسيدن از تهيدستي در مقام گردآوري سرمايه كلان بر مي آيند و اجتماع را در مضيقه قرار مي دهند و به طور فاحش اقتصاد جامعه را از توازن دور مي نمايند.
ادامه مطلب
نقد و بررسی مبانی حقوقی و دلائل اقتصادی بهره
گرچه اقتصادداناني چون «هارود»(91) يافت مي‌شوند که در سوال از حقيقت «بهره»، آن را افسانه‌اي بيش ندانسته و مي‌گويند:
«بهره پديده‌اي است که صرفاً از ارادة دو گروه وام دهنده و وام گيرنده سرچشمه مي‌گيرد و عينيتي ندارد، همانند خيلي از حقايق ذهني که هيچ حقيقتي ندارند اما ذهن، آنها را به حقيقت تبديل مي‌کند».(92)
لکن به اعتقاد اکثر اقتصاددانان نظام سرمايه‌داري، اقتصادي که در آن، «بهره» نباشد، مبتلي به تناقض دروني بوده در کوتاه مدت، کارايي و در بلند مدت، حيات خود را از دست مي‌دهد. براي مثال «پرايور»(93) در جواب از اقتصاد اسلامي که در صدد حذف بهره است بالحن کاملاً قاطعي مي‌گويد:
«موضوع به زبان ساده از اين قرار است که اگر نرخ بهره‌اي وجود نداشته باشد پس‌انداز کل کاهش مي‌يابد.» و در جاي ديگر مي‌افزايد: «با ثبات ساير عوامل، حذف نرخ بهره اسمي به کاهش پس‌انداز در نظام اقتصادي اسلام مي‌انجامد.»(94)
ادامه مطلب