برادران «رایت» از بال برای پرواز بهره بردند و چند سال بعد بود كه «هنری فورد» بر آن شد تا برای هر خانواده ی آمریكایی اتومبیلی با سوخت بنزین و بر طبق استانداردهای لازم فراهم آورد. تعیین قاچ های ساعتی و گسترش خدمات پستی، پیام آور فرهنگ سریع حیات بود. در مدارس، دفاتر كار و منازل صحبت اصلی، بازده و كارایی و ورود زبان مردم، ظهور قرن كارامد و سریع و قرنی كه نگاه به آینده دارد، بود. پی های بتنی حفر شد، داربست ها افراشته شد و زمینه ی ساخت دنیایی عمودی و جدید فراهم آمد. دنیایی كه مظهر آن كلیساهای پرزرق و برق، غیردینی و ناسوتی ساخته شده از آهن، فولاد، آلومینیوم و شیشه بود. پس از قرن ها كار، زندگی و معاشرت در كنار یكدیگر، تجربه ی اساسی و جدیدی را آغاز كردیم و همواره در پی یافتن هدفی فرار كه اگر به دنبال نامی بهتر برای آن باشیم، با تسامح آن را «خودكامیابی» می نامیم.

عصر صنعتی، عصر فراوانی بسیار برای برخی و فقر و نداری رو به تزایدی برای برخی دیگر بود. ابتدا فروشگاه های غول آسا و سپس مراكز فروش آثار و اشیای عجیب، خرت و پرت، محصولات غذایی، صنایع دستی و آثار هنری شكل گرفت و بدین صورت برای میلون ها نفر «مد» جایگزین «نیاز» شد.

دانشمندان و مهندسان تقریباً در همه عرصه ها، به اولیای امور ما مبدل شده اند به نحوی كه ایده ها و نظرات آنان همواره دنبال شده، تقدیس شده، تعالی بخشیده شده و از هر انتقادی نیز مصون نگه داشته شده است.

در این قرن فیزیك و شیمی، نگاه خود را به دنیای كوچك اتم ها و الكترون ها معطوف كردیم و كتاب طبیعت را با كشفیات حاصله از مكانیك كوانتوم و نظریه نسبیت بازنویسی كردیم. دانشمندان اتم ها را شكاف داده و نوعی جدید از انرژی را كه بسیار نیرومندتر از هر نوع دیگری كه بشر تا آن زمان تجربه كرده بود مهار كردند و بالاخره، به تولید بمب اتمی نایل آمدند. مهندسان و فیزیكدانان، بشر را به كره ی ماه فرستاده و دوباره به زمین بازگردانیدند و این در حالی بود كه شیمدانان سرگرم تولید انواع جدید مواد مصنوعی چندمنظوره بودند. از این محصولات می توان به پلاستیك اشاره كرد كه تحفه ای در آغاز این قرن محسوب می شد و در دهه های میانی به كالایی رایج در همه جا تبدیل شد و ظاهراً به همان میزان كه هوا برای تنفس ضروری است، این كالا نیز یك ضرورت حیاتی است. كودهای شیمیایی و حشره كش های ساخته ی دست بشر همه شكلی دیگر به مزارع كشاورزی بخشیدند. بسیاری از حامیان استفاده از این گونه محصولات ادعا می كنند كه مصرف این مواد برای تأمین جمعیت در حال رشد بشر یك ضرورت می باشد چرا كه به ازای هر دو نسل، جمعیت كره ی زمین به دو برابر می رسد.

به ساخت سیستم های عظیم فاضلاب در زیرزمین مبادرت كردیم، به گازدار كردن و تصفیه آب هایمان پرداختیم، تغذیه خود را بهبود بخشیدیم و متوسط طول عمر خود را بیش از بیست سال افزایش دادیم. مهندسان دستگاه عكس برداری اشعه ایكس را اخترع كردند و سپس به فناوری عكسبرداری MRI دست یافتند. محققان فعال در حوزه ی پزشكی، واكسیناسیون، داروی بیهوشی، آنتی بیوتیك و دیگر داروهای عجیب و معجزه آسا را در اختیار ما گذاشتند. سرانجام، به پایان این دوره ی منحصر به فرد از تاریخ جهان نزدیك می شویم. گستره ی عصر صنعتی، پنج قرن و شش قاره را فراگرفت و در نهایت، نحوه ی زندگی، كار و نگرش بشر به خویشتن و دنیایش را تغییر داد. نكته ی اساسی و مهم آن است كه این دوران به مدد انرژی قابل استخراج ارزان قیمت و فراوان این عصر توانست به راه خود ادامه دهد.

اگرچه زمانی این نوع انرژی در نظر همگان تقریباً پایان ناپذیر تلقی می شد اما منابع انرژی شكل گرفته در دوره ی زغالینه نه تنها به تدریج در حال اتمام است، بلكه استخراج آن نیز بسیار پرهزینه و مصرف آن نیز بسیار گران قیمت شده است. تماشای صحنه های جنگ خلیج فارس در صحنه ی تلویزیون در شب های متمادی كه صدها دكل نفت در سراسر بیابان های كویت شعله ور بودند و میلیون ها شبكه نفت گرانبها را برای هفته ها و سپس ماه ها در خود فرو می خوردند، خود یادآور خوبی است تا به این نكته پی ببریم كه دنیای مدرن صرفاً تا چه حد به این سوخت های ارزشمند وابسته است. با تقلیل این منابع انرژی، موعد پرداخت صورت حساب های عصر صنعتی فرا می رسد و ما را وادار می سازد تا به لیست بدهكاری های دفتر كل این عصر نوین نیز توجهی نماییم. انرژی مصرف شده ناشی از استفاده از سوخت های فسیلی در طول صدها سال گذشته در قالب گازهای گلخانه ای رو به افزایش، در زیست كره انباشته می شود.

افزایش دمای زمین به تغییر «زیست ـ شیمی» كره ی زمین انجامیده كه تغییرات پیش بینی ناپذیری در میزان دما و تغییرات شدید جوی از تهدیدات این افزایش دما محسوب می شود. حتی تغییر ۵/۳ درجه فارنهایت در دمای كره ی زمین به واسطه ی گازهای گرم كننده ی منتشر شده در سطح جهان ـ كه اكثر دانشمندان آن را به عنوان یك پیش بینی محتاطانه از واقعه ای كه در شرف وقوع است تلقی می كنند ـ بیانگر مهم ترین تغییر ممكن در آب و هوای زمین در طی هزاران سال می باشد. این میزان تغییرات جوی، احتمالاً به ذوب شدن كره های یخی، یخ های قطبی، افزایش سطح آب دریاها در سراسر جهان، به زیر آب رفتن برخی كشورهای جزیره ای، كاهش میزان خطوط ساحلی، بروز تغییرات و نوسانات اساسی در شرایط جوی همچون خشكسالی های شدیدتر، وقوع تندبادها و توفان های هولناك می انجامد.

گویی همه ی اكوسیستم می رود تا قربانی تغییرات اساسی در جو شود. همچنین این احتمال وجود دارد كه مناطق كشاورزی به سمت شمال كشیده شوند كه نتیجه ی آن خلق فرصت های جدید برای برخی و از دست رفتن وسیله ی امرار معاش برخی دیگر خواهد بود. كاهش تدریجی در منابع سوخت های فسیلی و افزایش آلودگی در سطح جهان، حداقل تا حدی تمدن را برای یافتن شیوه هایی جدید به منظور استفاده از سوخت های مشابه و جایگزین هدایت می كند تا در قرن جدید نیز انرژی موجود را در زیر یوغ خود كنترل كند.

واقعیت تلخ آن است كه ما به پایان عصر سوخت های فسیلی نزدیك می شویم و به تبع آن به پایان عصر صنعتی، یعنی عصری كه بر پایه این گونه سوخت ها شكل گرفته نیز نزدیك می شویم. اگرچه این عصر به ناگاه از هم فرو پاشیده نمی شود و حتی در طول یك نسل هم نخواهد شد، اما دیگر ادعایی هم برای اظهار وجود و حفظ بقای خود در آینده ندارد.

البته این بدان معنا هم نیست كه عصر صنعتی دیگر همراه ما نیست بلكه این عصر به عنوان دوره ی اقتصادی مهمی وجود خواهد داشت، همان طور كه می توانیم هنوز هم به جاهای دورافتاده ی این كره ی خاكی سفر كنیم و به طور اتفاقی با حفره های باقیمانده از عصر نوسنگی و حتی دیرینه سنگی برخورد كنیم. عصر صنعتی در واقع بیانگر آخرین مرحله از عصر آتش می باشد. پس از هزاران سال افروختن آتش در كوره ها، دیگر این «عصر فناوری آتش» نیز آرام آرام به پایان خود نزدیك می شود. در آن زمان، آتش تعیین كننده ماهیت و تمامیت وجود انسان بود.

افلاطون در اثرخود به نام «پورتاگوراس» به تشریح چگونگی دستیابی بشر به آتش و هنرهای استفاده از فناوری آتش پرداخته است. بر اساس یك افسانه، هنگامی كه خدایان شروع به پرداختن و شكل دادن موجودات زنده از خاك و آتش نمودند، از «اپیمتوس» و «پرامتوس» خواسته شد تا بهترین امتیازات را برای آدمی فراهم آورند. سپس این خدایان نزد انسان ها آمدند. پرامتوس در اینجا به این مسأله اشاره می كند كه اپیمتوس تاكنون همه ی امتیازات تحت اختیار خود را در بین دیگر گیاهان و حیوانات توزیع كرده است. پرامتوس كه نمی خواست آدمیان تنها و بی كس بمانند، آتش را دزدیده و به مردان و زنان می بخشد. با این دستیابی، بشر به دانش نایل آمد كه اساساً متعلق به خدایان بود. لوئیس مامفرد می گوید: آتش برای آدمی، نور، نیرو و گرما یعنی سه نیاز اساسی حیات را به ارمغان آورده است.

وی در اظهار نظرخود در مورد نقش آتش در پیشرفت بشر، اینگونه نتیجه گیری می كند كه استفاده از آتش به عنوان پیشرفت تكنولوژیكی منحصر به فرد آدمی محسوب می شود، پیشرفتی كه در دیگر گونه های حیات بی سابقه و بی همتا بوده است. به كمك آتش است كه بشر می تواند جهان بی جان را ذوب نموده و آن را به دنیایی پرفایده مبدل سازد. در این مورد «تئودور ورتایم» تاریخدان فقید مؤسسه «اسمیت سونیان» اظهار داشت كه:

«تقریباً چیزی وجود ندارد كه به كمك آتش به مرحله ی نهایی تكامل خود نرسیده باشد. آدمی خاك را گرفته و ذوب می كند و بر طبق نیاز به شیشه، نقره، شنجرف، سرب، رنگ و دارو تبدیل می كند. این آتش است كه سنگ معدن را ذوب و به مس مبدل می سازد، آتش است كه آهن را تولید و شكل می دهد. آتش است كه طلا را تصفیه می كند و بالاخره آتش است كه سنگ را می سوزاند و زمینه روی هم قرار گرفتن بلوك ها به كمك سیمان را فراهم می آورد».

عصر فناوری آتش با جدیت تمام، حدود سه هزار سال پیش از میلاد مسیح در مدیترانه و خاور نزدیك یعنی، زمانی كه مردم با استفاده ی محض از نیروی بازو و با یاری گرفتن از آتش به شكل دادن طبیعت بی جان می پرداختند، آغاز شد. كوبیدن، فشردن، شكستن، له كردن و خرد كردن، راه را برای گداختن، ذوب كردن، تركیب كردن، سوزانیدن و ساختن هموار نمود. با از نو گرم كردن منابع سردی كه خود زمانی گوی های آتشین بودند، بشر فرایند بازیافت از پوسته ی كره ی زمین را آغاز كرد تا بدین وسیله زادگاه خود را شكل دهد. اكنون نیز بشر زادگاه دوم خود را شكل داده است، زادگاهی كه از سویی با كمبود سوخت های فسیلی لازم برای روشن ماندن كوره های اقتصادی اش و از سوی دیگر با آسیب پذیری فزاینده ی ناشی از تأثیرات انباشت گازهای گرم كننده گل خانه ای مواجه است.

گازهایی كه از اساس تهدیدی جدی برای تغییر در وضعیت كره ی زمین محسوب می شود. زندگی صنعتی به نحوی فزاینده برای بقیه جانداران زمین نیز اوضاعی نابسامان به وجود آوردهاست، موجوداتی كه عمدتاً دیگر قادر به تطبیق خود با محیط زیست ساخته ی دست بشر نیستند. افزایش فزاینده ی جمعیت، قطع درختان جنگل ها، استفاده ی بیش از حد از منابع بكر به عنوان چراگاه های احشام، افزایش زمین های نابارور، همه و همه به تخریب شدید جنگل ها و گسترش عرصه ی بیابان ها انجامیده است. چنین روندی نه تنها به انقراض بسیاری از گونه های حیاتی بازمانده بلكه به تهدیدی در جهت كاهش گسترده ی تنوع زیستی زمین كه بشر در جهت تأمین منابع غذایی، الیاف و فراورده های دارویی سخت به آن متكی می باشد، می انجامد. به منظور نشان دادن عمق این فاجعه، برآورد می شود كه در عصر دایناسورها، انقراض گونه های جاندار با آهنگی معادل یك گونه، در هر هزار سال همراه بوده است. با آغاز مراحل اولیه عصر صنعتی، به طور متوسط این میزان به انقراض یك گونه در عرض هر دو سال افزایش یافت و امروزه در هر یك ساعت، سه گونه جاندار منقرض می شوند.

بنابراین انسان به طور همزمان با سه بحران مواجه می شود: كاهش تدریجی منابع انرژی تجدیدناشدنی، انباشت زیانبار گازهای گلخانه ای گرم كننده دمای زمین و كاهش تدریجی تنوع زیستی. در چنین وضعیت بحرانی ای است كه ضرورت یك رویكرد اساسی به منظور نظم بخشیدن به كره ی زمین افزایش می یابد. رویكردی جامع و همه جانبه كه اساساً می تواند نحوه ی تعامل و برخورد بشر با كره ی زمین را تغییر دهد.

       
   

   


            mlm.ir