با نگاهی به بازارهای بین المللی و مشکلات موجود در صادرات محصولات کشاورزی باید اذعان داشت که به دلایلی که بخش عمده آن به مشکلات هزینه ای و مدیریتی بر می گردد و ضعف عدم حاکمیت نگاه رقابتی در بازار صادرات مشکلات موجود را تشدید می کند تولید رقابتی در شرایط نا مناسبی به سر می برد.

نگاهی به کیفیت محصولات صادراتی در برخی موارد و برگشت محصولات کشاورزی به دلیل بی توجهی به استانداردهای بین المللی، شاهدی است بر این مدعا که بازاریابی جهانی و دست یابی به موفقیت ها در این بازارها، نیازمند نگاهی جامع به مسأله استاندارد و تولید بر مبنای رقابت جهانی است. رقابت در تولید بر مبنای تولید مرغوب، ارزان و با بسته بندی مناسب و چشم نواز، مطابق با مطالعات منطقه ای بازارهای جهانی، موضوعی است که به لحاظ علمی از اهمیت فراوانی برخوردار است و این امر به خصوص در زمینه قیمت تمام شده محصولات تولیدی، پاشنه آشیل صادرات کشاورزی ایران است.

در این بین توجه مراکز تصمیم گیر همچون وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بازرگانی به عنوان متولی سیاست گذاری های تجاری کشور و سازمان توسعه تجارت که وظیفه اصلی آن شناسایی بازارهای هدف می باشد از اهمیت بالایی برخوردار است. نگاهی به وضعیت تأمین مالی بخش کشاورزی که بخش عمده آن از منابع بانکی – به طور خاص بانک کشاورزی – است، حکایت از بی توجهی دولت به بحث کشاورزی در سطح بین المللی دارد. شاهد این مدعا، ناتوانی تولید کنندگان در رقابت با کشورهای تازه وارد در عرصه کشاورزی و حتی برعکس، حمایت از واردات محصولات مشابه به کشور بیش از نیاز بازار و نابودی تولیدکننده بخش کشاورزی است. در شرایطی که نمایندگان مجلس از انبار شدن حدود ۵۰ درصد از محصول برنج تولیدکنندگان در انبارها خبر می دهند، دولت میلیون ها تُن برنج را با تعرفه های اندک به کشور وارد نموده و توازن بازار را بر هم زده است. در این بین نقش سازمان های تصمیم گیر دیگر نظیر گمرک، صندوق ضمانت صادرات و تشکل های صادراتی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است که می تواند به تقویت زمینه های صادرات محصولات کشاورزی و حضور در بازارهای جهانی بی انجامد.



● مشکل کجاست؟

یکی از مهمترین جنبه های ضعف ساختار صادرات محصولات کشاورزی به قیمت تمام شده بالای این محصولات مربوط است. سرمایه گران و اندک و تکنولوژی وارداتی که به واسطه تحریم های بین المللی، گران و سخت به دست تولید کننده ایرانی می رسد از عوامل افزایش قیمت تمام شده هستند. در این بین تورم بالای کشور که نتیجه سیاست های انبساطی دولت و بانک مرکزی و در نتیجه بی انضباطی های مالی دولت ها بوده، اثرات مخربی را بر صادرات بر جای نهاده است. نقدینگی به جای هدایت به سمت تولید در بخش های با مزیت از جمله کشاورزی به مسیرهای پر سود هدایت یافت و به افزایش تقاضا و تورم انجامید و ضمن تقویت کسری بودجه، گرفتاری های مضاعفی را با خود به همراه آورد.

در شرایط کنونی، بدون شک دولت و نظام برای خروج از بن بست موجود، باید با تقویت راهکارهای تولید ارزان و هدایت منابع مالی با نظارت دقیق به بخش های پربازده نظیر کشاورزی و حمایت و تشویق سرمایه گذاران به حضور فعال در این بخش با هدف توسعه صادرات، حضور کشور را جهت تحقق اهداف سند چشم انداز در افق ۱۴۰۴ فراهم آورد.

در عین حال یکی از مشکلات موجود در مسیر صادرکنندگان، روابط ناچیز سیستم بانکی جهانی با تولید و صادرکنندگان ایرانی به دلیل مسایل سیاسی است که خواه ناخواه تأثیرات فراوانی را بر حضور کشور در عرصه های جهانی اقتصادی دارد. عدم تبادل بانک های ایرانی با بانک های خارجی و بی برنامگی سیستم بانکی در امر صادرات هم از دیگر معضلات موجود است که این امر مبیّن عدم حاکمیت نگاهی جامع به صادرات، بخصوص در بُعد کشاورزی است. متأسفانه در بحث صادرات، پراکندگی تولیدکنندگان و خرده پایی حاکم بر بخش اعظمی از تولید کشاورزی، عاملی بر عدم موفقیت توسعه صادرات در این بخش است. در این راستا ضروری است تشکل های فعال در امر صادرات محصولات کشاورزی با ورود به عرصه های تمرکز بر خرید، تجهیز و فراهم سازی زمینه های قانونی و فنی کشاورزی به تشکیل اتحادیه های صادرکنندگان محصولات کشاورزی مبادرت نمایند. در این زمینه تنوع در بُعد کالایی و بازارهای هدف از مسایلی است که نیازمند بررسی است.

متأسفانه کشور ما با همه توانایی هایی که در عرصه تولید محصولات کشاورزی دارد، همواره فاقد نگاهی جهانی بوده و البته این درد اقتصاد ایران است. این امر منجر به عدم تمرکز تولیدکنندگان به نیاز بازارهای جهانی و معطوف بودن به بازارهای داخلی می شود و چیزی تحت عنوان توجه به ترجیحات بازار منتفی است. از طرفی نگاه جهانی سیاست های خاص خود را می طلبد. وقتی حمایت های دولتی منجر به کور شدن رقابت های جهانی می شود، طبیعتاً بهره وری و کارایی کاهش می یابد و تولید با کیفیت حداقل عرضه می شود. لذا ناگزیر به اتخاذ راهکارهای منطقی شدن حمایت های دولت و حرکت در مسیر کانالیزه شدن تولید در بازارهای جهانی هستیم.

       
   

   


            ماهنامه اقتصاد ایران ( www.iraneconomics.net )