نويسندگان خوش ذوق و آنهايى كه نقايض اجتماعى را با ديده بصيرت و نكته‏سنجى مى‏نگرند، مشاهدات خود را به طرز جالب و زيبايى، ضمن داستان، در مقابل ديدگان ما مجسم مى‏كنند و به قدرى با مهارت، آن عيوب را برجسته مى‏سازند كه ما آن را حمل بر شوخ‏طبعى نويسنده كرده، به وجد و سرور مى‏آييم؛ اما بايد بدانيم كه در زندگى حقيقى، هيچ مصيبتى رنج‏آورتر و غم‏انگيزتر از عدم لياقت در امور مالى نيست. آن مردى كه زيادتر از درآمد خود خرج مى‏كند و به اصطلاح «پايش از گليمش درازتر است»، خوشمزه و خنده‏آور نيست؛ بلكه وى، پايه و اساس ورشكستگى و فلاكت خود را بنا مى‏گذارد. آن خانم ولخرج و بى‏مغزى كه مثل بچه‏ها و از روى بى‏فكرى، يقه شوهر را مى‏چسبد و از او لباس‏ها و مدهاى روز را مى‏خواهد، جذاب و دلربا نيست؛ بلكه مانند سنگ آسياب، به گردن شوهر آويخته شده، او را شكسته و خرد مى‏كند.
امروز قدرت خريد پول ما از ده يا حتى پنج سال پيش، خيلى كمتر شده است و زن‏ها بايد با كشمكش و زد و خورد بى‏مانندى، اين پول را به خرج خود برسانند. قيمت‏ها به وجه سرسام‏آورى بالا رفته، خرج زندگى، بسيار گران است؛ هزينه تحصيل، دفتر، قلم و كتاب بچه‏ها، به قدرى زياد شده كه واقعاً معما و مشكلى است.
تصور اين كه اگر ما درآمد بيشترى داشته باشيم، تمام مشكلات و غصه‏هاى مالى ما حل مى‏شود، يك فكر سفسطه‏آميز و بى‏معنى است. متخصصان علم اقتصاد مى‏گويند: درآمد زيادتر، درد را دوا نمى‏كند. السى استاپلتون كه يكى از بزرگ‏ترين متخصصان علم اقتصاد است، عقيده دارد كه غالب مردم، وقتى پولشان زيادتر مى‏شود، خرجشان را نيز بالا مى‏برند و در نتيجه، باز با بى‏پولى و كمبود، دست به گريبان هستند.در مونترال بانك كانادا، كلاسى داير شده است كه به مشتريان خود، راه پول خرج كردن را مى‏آموزد و به آنها درس مى‏دهد كه وقتى درآمدشان بالا رفت، آن اضافه درآمد را چگونه خرج و پس‏انداز كنند.
هنگامى كه مشغول نوشتن اين متن بودم، ضمن تحقيقاتى كه براى جمع‏آورى مطلب به عمل مى‏آوردم، به كتابى درباره روابط خانوادگى برخوردم كه نويسنده آن، يك روانشناس معروف بود. با كمال تأسف، بايد بگويم كه نويسنده اين كتاب، در خصوص تنظيم بودجه، ضعف و ناتوانى عجيبى از خود نشان داده، اصولاً بودجه تعيين كردن را امرى غيرلازم و بى‏اهميت به شمار آورده بود. اين آقا مى‏نويسد:
«خرج كردن و اداره پول و درآمد خانواده، بسيار آسان است؛ هر وقت پول داريم، خرج مى‏كنيم و وقتى نداريم، زندگى را با صرفه‏جويى مى‏گذرانيم».
من تصديق مى‏كنم كه فكر و عقيده اين نويسنده، بسيار سهل و ساده است؛ ولى به طور حتم، راه صحيح پول خرج كردن و تنظيم بودجه، اين نيست! وقتى ما منطق نويسنده فوق را بررسى مى‏كنيم، زندگى قلندران و درويشان، جلو چشمانمان مجسم مى‏شود كه با لاقيدى و بى‏اعتنايى، ياحق‏گويان، هر چه به دستشان برسد، يك روزه مى‏خورند و باقى هفته را روزه مى‏گيرند و هميشه نيازمند هستند.بدون نقشه و بى‏فكر خرج كردن، يعنى آن كه همه از درآمد و دسترنج شما بهره ببرند؛ غير از خودتان. شما از درآمد خود به كفاش، نانوا، قصاب، بزاز و نجار، نفع برسانيد؛ اما يك دينار براى خود كنار نگذاريد.
با نقشه و عاقلانه خرج كردن، آن است كه شما و خانواده‏تان، هر كدام يك سهم عادلانه از درآمد خود را پس‏انداز كنيد.تنظيم بودجه، نه مثل يك پيراهن ساده و آسان است و نه اين است كه شما صورت بالا بلندى از مخارج روزانه را تهيه كنيد و يك ريال يك ريال همه را بنويسيد؛ بلكه تنظيم بودجه، عبارت از نقشه مشخص و يك برنامه منظمى است كه به شما كمك مى‏كند تا از درآمد و پولتان، حداكثر استفاده را ببريد.
بودجه‏اى كه از روى عقل و تدبير تنظيم شده باشد، شما را به هدف و آرزوهايى كه در زندگى داريد، مى‏رساند. خريد خانه، باغ، ماشين، تحصيلات عالى براى بچه‏ها، پس‏انداز براى زمان پيرى، مسافرت و گردش، از هدف‏هاى مورد نظر هر خانواده هستند و انجام آنها، جز با تنظيم بودجه عاقلانه، ميسر نخواهد بود.وقتى شما از روى نقشه و حساب خرج كرديد و مخارج هر ماه را آخر آن ماه از نظر گذرانديد، به چشم خود مى‏بينيد كه براى هر چيز، چه مبلغ پول داده‏ايد و اگر بعضى مخارج در نظر شما زائد باشد، آنها را حذف مى‏كنيد تا هزينه آنها به مصرف چيزهاى مهم و لازم برسد. صورت‏حساب خرج ماهانه بهترين مشاور اقتصادى و راهنماى خرج و پس‏انداز شما خواهد بود.
اگر خداى نكرده شما از آن زن‏هايى هستيد كه عقل معاش نداشته، به تنظيم بودجه معتقد نيستيد، از همين امروز، برنامه خرج و دخل را با تطبيق درآمدتان، تهيه كنيد. بايد بدانيد كه يك زن ميانه‏رو كه از روى عقل و نقشه خرج مى‏كند، مهم‏ترين كمك و خدمت را در راه موفقيت شوهر، انجام مى‏دهد. مردهايى كه گرفتار زن ولخرج و مسرف هستند، هرگز روى موفقيت را نخواهند ديد.
اگر شوهر شما راه پول درآوردن را مى‏داند، ولى آينده‏گر نيست و همه را از دست مى‏دهد، شما بايد با منطق و عقل معاش، از آن جلوگيرى كنيد و اگر زياد محافظه‏كار است و خانواده را در فشار و تنگنا مى‏گذارد، حس اعتماد او را به خود جلب كنيد و به او بفهمانيد كه شما نيز در پول خرج كردن، همان دل‏سوزى و تدبير متقابل را داريد.آيا ممكن است شما بتوانيد در امر اقتصاد خانه، يك متخصص صلاحيت‏دار بشويد؟ بدون شك، بله. در آمريكا، در هر بانك، شعبه‏اى هست كه مشتريان خود را به اين قسمت راهنمايى مى‏كند. همچنين مشاوران اقتصادى متعددى نيز وجود دارند كه با پرداخت مبلغ كمى پول، خرج و دخل و پس‏انداز خود را تنظيم مى‏كنند. همچنين با استفاده از مجله‏هاى مربوط به زنان و خانه‏دارى، شما مى‏توانيد خوراك‏هاى مقوى، ويتامين‏دار و در عين حال، بسيار ارزان قيمت، تهيه كنيد. معمولاً در مجله‏هاى مربوط به زنان، به شما نشان مى‏دهند كه چگونه از لباس‏هاى از مد افتاده خود و شوهرتان، براى بچه‏ها، لباس بدوزيد و از لباس‏هاى كهنه و مندرس، دستكش و كلاه بسازيد؛ حتى تعمير و ساخت مبل و اثاثيه منزل را نيز به شما ياد مى‏دهند.
با تمام اين احوال، شما نمى‏توانيد به نظريه متخصصان، متكى باشيد و آن را راهنماى بودجه خانواده خود قرار دهيد. براى آن كه بودجه شما از نظر اقتصادى ارزش واقعى داشته باشد، بايد به قامت خود شما بريده شود و مثل لباس، جزءجزء آن، روى اندام شما امتحان شود تا از هر جهت، برازنده شما و زيبا و راحت باشد. درآمد، موقعيت و مخارج هيچ خانواده‏اى، مثل خانواده ديگرى نيست. مشكلات و مسائلى كه شما در امر پول خرج كردن و بودجه خود داريد، مثل صورت و اندامتان، با ديگران متفاوت است.
چند پيشنهاد كه در تنظيم و تهيه بودجه خانواده، به شما كمك مى‏كنند، عبارتند از:
1. صورت دقيقى از مخارج خود تهيه كنيد تا به چشم خود ببينيد كه درآمدتان چگونه و به كجا مى‏رود .
همان طور كه پزشك، قبل از آن كه مرض را تشخيص دهد، قادر به معالجه آن نيست، ما نيز تا عيب كارى را پيدا نكنيم، قادر به اصلاح آن نخواهيم بود. صرفه‏جويى، اين نيست كه ندانسته و نسنجيده، از مخارج خود حذف كنيم؛ ولى وقتى صورت‏حساب روشنى در دست داشتيم، با مراجعه به آن، به آسانى مى‏توانيم درك كنيم كه چه مخارجى غيرضرورى است و با حذف آنها، مى‏توانيم حساب پس‏انداز خود را بالا ببريم. بنابراين حداقل براى مدت سه ماه، تمام مخارج خانواده را قلم به قلم در يك دفتر ثبت كنيد.
من با اين كه بيشتر خريد و مخارج منزل را با چك مى‏پردازم، با اين حال، صورت‏حساب خرج يك ماه خانواده را قلم به قلم، در يك دفتر، ثبت مى‏كنم و آخر هر سال، مخارج دوازده ماه را جمع مى‏كنم. نتيجه‏اى كه من از اين صورت‏حساب مى‏گيرم، بسيار عالى است؛ اولاً به طور روشن مى‏توانم بگويم كه در عرض يك سال، چقدر پول غذا داده‏ام؛ چه مبلغ به مصرف لباس رسيده است؛ چقدر خرج پذيرايى و ميهمانى شده و خرج امور متفرقه و شخصى و... شده است. با مراجعه به جمع كل مخارج سال قبل، مى‏توانم بگويم كه چقدر هزينه زندگى خانواده ما بالا رفته است.لازم نيست كه شما هم به اين نحو عمل كنيد؛ بلكه همين قدر كه چند ماه صورت مخارج را نگه داشتيد و براى هر قلم، اعتبارى تعيين كرديد، ديگر كافى است؛ اما من اصولاً دوست دارم كه اين صورت‏حساب سالانه را داشته باشم؛ تا اگر تصور كردم كه در آن سال، براى لباس و لوازم شخصى، زياد خرج كرده‏ام، با مراجعه به صورت‏حساب، از شك بيرون بيايم.
2. بر اساس احتياجات خانواده و درآمد، براى مخارج سالانه خود، بودجه تنظيم كنيد .
مخارج مشخص و غير قابل تغيير را تعيين كرده، روى كاغذ بنويسيد. مثلاً كرايه يك سال منزل، مخارج غذا، اقساط، وام‏ها و اقساط بيمه زندگى را كه معين هستند، روى يك صفحه كاغذ، ثبت كنيد. همچنين مبلغى براى احتياجات ديگر از قبيل مخارج دكتر و دارو، لباس، خرج تحصيل بچه‏ها، خرج رفت و آمد و پول توجيبى براى خود و شوهرتان را نيز تخمين زده، به آن بيفزاييد.به طورى كه همه مى‏دانيم، اين كار، داراى اهميت فراوان است و مستلزم تصميم و همكارى نزديك تمام خانواده و بعضى اوقات، امساك و خويشتن‏دارى است.ما نمى‏توانيم در يك زمان، همه چيز داشته باشيم؛ ولى به طور قطع، مى‏توانيم چيزهاى غيرلازم، زائد و تجملى را فداى چيزهاى مهم و اساسى كنيم. آيا شما خريد يك خانه زيبا و راحت را به لباس، كفش و كلاه گران قيمت، ترجيح نمى‏دهيد؟ آيا حاضريد نظافت، اتو و تعمير لباس‏ها را خود انجام دهيد و پول آن را به مصرف خريد يك فريزر خوب برسانيد؟
وقتى شما، شوهر و بچه‏هايتان به چشم خود ديديد كه براى هر منظورى، مبلغى معين، پيش‏بينى شده است و تجاوز از آن حد هم مقدور نيست، تصميم مى‏گيريد كه با گذشت و همكارى، به آرزوهاى خود، لباس عمل بپوشانيد و حتى از آن مبلغ معين نيز صرفه‏جويى كنيد تا به هدف‏هاى خود زودتر برسيد.
3. ده درصد از درآمد سالانه خود را پس‏انداز كنيد .
شما بايد حداقل ده درصد از درآمدتان را براى خود، بچه‏ها و شوهرتان، پس‏انداز كنيد و هرگز خود را از اين كار، محروم نكنيد. ممكن است كه لياقت و عقل معاش شما به حدى باشد كه علاوه بر اين ده درصد، مبلغ ديگرى نيز به منظور خريد خانه يا ماشين، پس‏انداز كنيد.
متخصصان علم اقتصاد مى‏گويند: اگر شما بتوانيد ده درصد از درآمد شوهرتان را پس‏انداز كنيد، پس از چند سال، زندگى مرفه و آسوده‏اى خواهيد داشت؛ به طورى كه هر قدر قيمت‏ها و هزينه زندگى بالا رود، در اوضاع اقتصادى شما، تأثيرى نخواهد داشت.زنى را مى‏شناسم كه با جديت تمام، اين كار را انجام مى‏داد. روزى او به من گفت: در دورانى كه بحران اقتصادى، سراسر كشور را فرا گرفته بود، حقوق شوهرش حتى به كمتر از نصف، كاهش يافت و آنها مجبور بودند كه سعى كنند تا مخارجشان از حدود درآمد، بالاتر نرود و مثلاً براى صرفه‏جويى كرايه اتوبوس، غالباً راه درازى را پياده طى مى‏كردند و براى خريد غذا، لباس و ساير نيازهاى زندگى، ساعت‏ها وقت و انرژى صرف مى‏نمودند تا كمى ارزان‏تر بخرند. با اين حال، اين زن و شوهر، هيچ‏گاه عادت ديرينه خود را كه پس‏انداز ده درصد از درآمدشان بود، ترك نكردند.
اين خانم، با كمال خوشحالى و سرافرازى، به من اظهار داشت:
«با اين كه ما به اين پول احتياج فراوان داشتيم و من بارها به اين خيال افتادم كه از پس‏انداز ده درصد درآمد صرف‏نظر كنم، اما امروز، بسيار خوشوقتم كه آن عادت پسنديده را ترك نكردم و امروز در پرتو آن استقامت، داراى خانه و زندگى مرفه و نسبتاً مجللى شده‏ايم».
4. حساب پس‏اندازى براى روز تنگ‏دستى و حوادث غيرمترقبه، باز كنيد.
متخصصان علم اقتصاد، زن و شوهرهاى جوان و خانواده‏هاى نوبنياد را راهنمايى مى‏كنند كه از هر سه ماه حقوق، يك ماه آن را براى حوادث شوم پيش‏بينى نشده، پس‏انداز كنند؛ بدين معنى كه در هر سال، حقوق چهارماه را نديده انگاشته، هميشه اين مبلغ را حاضر داشته باشند. همين افراد به ما اخطار مى‏كنند كه اگر بنا باشد ما يك مرتبه حقوق يك ماه را پس‏انداز كنيم، برايمان دشوار و كارى غيرعملى است. براى اين منظور، به جاى آن كه مثلاً هر چهارماه يك بار، هزار دلار پس‏انداز كنيم، بهتر است هر هفته، به طور مرتب و بدون وقفه، مقدارى به حساب فوق بيفزاييم.
5. بودجه را با حضور اعضاى خانواده تنظيم كنيد .
مشاوران علم اقتصاد، معتقدند كه طرح و تنظيم بودجه، هميشه بايد با حضور و همكارى تمام اعضاى خانواده باشد. همچنين اگر هر چند وقت يك بار جلسه‏اى تشكيل شود و درباره اوضاع اقتصادى و نقشه‏هاى بهبود وضع خانواده، با بچه‏ها صحبت گردد، روح همكارى در آنها ايجاد مى‏شود و روى بيشتر توقعات خود، قلم مى‏كشند و از اين كه از بعضى چيزها محروم شده‏اند، عصبانى نمى‏شوند.نويسنده كتاب «ازدواج را موفقيت‏آميز كنيد»، مى‏نويسد: «بزرگ‏ترين عامل خوشبختى در ازدواج، عقل معاش است. پول خرج كردن، هنرمندى و مهارت مخصوصى مى‏خواهد كه هر زنى از اين هنر بهره‏مند باشد، وسايل رفاه و خوشبختى خانواده را فراهم مى‏آورد».
درست است كه همه چيز را با پول نمى‏توان خريد، ولى اگر ما از روى علم و دانايى بدانيم كه چگونه آن را خرج كنيم و سهم پس‏انداز خود را برداريم، آن سرمايه، موجب آرامش روح، نشاط و پشت‏گرمى اعضاى خانواده مى‏شود.
بنابراين بياييد به جاى آن كه وقت خود را بيهوده تلف كنيم و با تشويش و اضطراب، عمر خود را از بين ببريم و بگوييم كه چرا حقوق شوهرمان زيادتر نيست و چرا با آن خواستگار اولى كه امروز ثروتمند است، ازدواج نكرديم، ياد بگيريم كه با اعجاز عقل معاش، درآمد شوهرمان را طورى خرج كنيم كه آينده همه تأمين شود. اگر زنى بداند كه چگونه از هر يك ريال حقوق شوهرش، حداكثر استفاده را ببرد، به مرد، اشتياق و حرارت مى‏دهد كه زيادتر پول كسب كند.

منبع: داروتى كارنگى، آيين همسردارى.