بعد از جنگ جهانی اول، هایک دکترای خود را در رشته حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه وین دریافت کرد. سپس او همراه با اقتصاددانان جوان هم دوره خود، فریتز مکلاپ و اسکار مورگنشترن، به سمینار خصوصی لودویگ فون میزس پیوستند – این سمینار در واقع معادل اتریشی «حلقه کمبریج» جان مینارد کینز بود. در سال ۱۹۲۷ هایک رییس موسسه تازه تاسیس «موسسه اتریشی تحقیق در مورد دورهای تجاری» شد. در اوایل دهه ۱۹۳۰، به دعوت لیونل رابینز، او به هیئت علمی مدرسه اقتصادی لندن(London School of Economics) پیوست، جایی که او برای هجده سال در آن ماند. او در سال ۱۹۳۸ شهروند انگلستان شد. بیشتر کار هایک در دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ بر روی نظریه اتریشی دوره های تجاری، نظریه سرمایه و نظریه پول بود. هایک معتقد به رابطه ای بین این سه بود. به عقیده وی، مشکل اساسی هر اقتصادی شیوه هماهنگ شدن کنش های افراد بود. او همان طور که آدام اسمیت هم به این موضوع توجه کرده بود، متوجه شد با اینکه هیچ کس قصد ایجاد چنین هماهنگی را ندارد، مکانیزم قیمت ها – بازارهای آزاد – کاری قابل توجه را با هماهنگ کردن کنش های افراد انجام می دهد. هایک می نویسد که بازار یک نظم خودجوش است. منظور هایک از خودجوش، برنامه ریزی نشده است – به این معنا که بازار توسط هیچ کس طراحی نشده بلکه به واسطه کنش های انسان ها ایجاد و تکامل یافته است. ولی بازار عالی و کامل نیست. هایک این پرسش را مطرح می کند که چه چیزی باعث می شود که بازار در هماهنگ کردن برنامه های افراد شکست بخورد و به بیکاری تعداد زیادی از افراد بینجامد.

به عقیده وی، یکی از علل این پدیده افزایش عرضه پول توسط بانک مرکزی است. او در کتاب Prices and Production می نویسد که چنین افزایشی موجب کاهش نرخ های بهره شده و اعتبار را به صورت مصنوعی ارزان می کند. در چنین حالتی فعالان اقتصادی دست به سرمایه گذاری هایی خواهند زد که در صورت اطلاع از اینکه سیگنالی که از بازار اعتبار دریافت می کنند درست نیست، آنها را انجام نمی دادند. ولی سرمایه گذاری ها همگن نیستند. سرمایه گذاری های بلندمدت بیشتر از سرمایه گذاری های کوتاه مدت به نرخ های بهره حساسند. بنابراین او نتیجه می گیرد که نرخ های بهره مصنوعا پایین نه تنها سرمایه گذاری را به صورت تصنعی بالا می برد، بلکه باعث سرمایه گذاری های نادرست – سرمایه گذاری بیشتر بر روی پروژه های بلندمدت – می شود و با روشن شدن اینکه این افزایش اعتبار تصنعی بوده و با افزایش نرخ بهره، رونق به رکود تبدیل می شود. هایک دوران رکود را دورانی ضروری برای تعدیل اقتصاد می بیند و راه جلوگیری از آنها را جلوگیری از رونق هایی می بیند که باعث ایجاد این رکود ها می شوند.

هایک و کینز به طور همزمان مشغول به ایجاد مدل های خود بودند. آنها با دیدگاه های همدیگر آشنا بودند و بر سر تفاوت هایی که بین دیدگاه هایشان وجود داشت بحث می کردند. بسیاری از اقتصاددانان بر این عقیده اند که «نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول» برنده این بحث بوده است ولی نه هایک، تا آخرین روز عمرش، و نه هیچ یک از اعضای مکتب اتریش هیچ وقت این را قبول و باور نکردند. هایک معتقد بود که سیاست های کینزی برای مبارزه با بیکاری بی شک منجر به تورم خواهد شد و برای پایین نگاه داشتن نرخ بیکاری، بانک مرکزی مجبور به افزایش عرضه پول به صورت مداوم خواهد بود که باعث افزایش مداوم نرخ تورم خواهد شد. این استدلال هایک، که در سال ۱۹۵۸ آن را مطرح کرد، حال توسط اقتصاددانان اقتصاد جریان اصلی مورد قبول شمرده می شود. در اواخر دهه ۱۹۳۰ و اوایل دهه ۱۹۴۰ هایک به بحث در مورد اینکه برنامه ریزی سوسیالیستی می تواند موفق شود یا نه پیوست. او معتقد بود که چنین چیزی ممکن نیست. هایک می گوید دلیلی که اقتصاددانان سوسیالیست بر اساس آن معتقدند که برنامه ریزی مرکزی می تواند موفق باشد این بود که آنها فکر می کردند دولت می تواند اطلاعات داده شده اقتصاد را بگیرد و بر اساس آن منابع را تخصیص دهد. ولی هایک به این نکته اشاره می کند که این اطلاعات داده شده نیستند. در واقع، این اطلاعات موجود نیستند و نمی توانند هم در ذهن یک فرد یا گروه کوچکی از افراد موجود باشند. به عبارت دیگر، هر فرد در مورد منابع به خصوصی اطلاعات دارد و در مورد فرصت های بالقوه استفاده از آن منابع مطلع است. اطلاعاتی که برنامه ریز مرکزی هیچ گاه نمی تواند به آنها دست پیدا کند. به عقیده هایک، خاصیت بازار در این است که وسیع ترین عرصه ممکن را در اختیار افراد قرار می دهد تا از اطلاعاتی که فقط خودشان در اختیار دارند استفاده کنند.

به طور خلاصه، فرآیند بازار اطلاعات را به وجود می آورد و بدون بازار اطلاعات تقریبا اصلا وجود ندارند.

اقتصاددانان جریان اصلی و حتی بسیاری از اقتصاددانان سوسیالیست حال این استدلال هایک را قبول می کنند. استاد اقتصاد دانشگاه کلمبیا، جفری ساکز، می گوید: «اگر از یک اقتصاددان بپرسید که بهترین جا برای سرمایه گذاری چیست، یا چه صنایعی در آینده رشد خواهند کرد و یا در چه جایی تخصصی شدن رشد خواهد کرد، پاسخ او احتمالا نتیجه ای جز تیره روزی نخواهد داشت. اقتصاددانان اطلاعاتی را که فعالان بازار دارند جمع آوری نمی کنند. هر وقت لهستان از من می پرسد که ما قادر به تولید چه خواهیم بود، من می گویم نمی دانم.» (۱)

در سال ۱۹۴۴ هایک از زاویه ای کاملا متفاوت به سوسیالیسم حمله کرد. او از زادگاهش، اتریش، آلمان را از نزدیک در دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ بررسی کرده بود. بعد از نقل مکان به بریتانیا، او مشاهده کرد که بسیاری از سوسیالیست های بریتانیایی از همان سیاست های کنترلی دفاع می کردند که او در دهه ۱۹۲۰ در آلمان مشاهده کرده بود. همچنین او دیده بود که نازی ها واقعا «ناسیونال سوسیالیست» بودند به این معنا که واقعا هم سوسیالیست بودند و هم ناسیونالیست. هایک با این رویکرد کتاب «راه بندگی» خود را نوشت تا شهروندان بریتانیا را از خطرات سوسیالیسم آگاه سازد. استدلال بنیادی او این بود که کنترل زندگی اقتصادی افراد توسط دولت به توتالیتریانیسم می انجامد. «کنترل اقتصادی به معنای کنترل بخشی از زندگی انسان که جدا از بخش های دیگر باشد نیست». او می نویسد: «این کار به معنای کنترل وسایل رسیدن به اهداف انسان ها است.»

نکته جالب این بود که جان مینارد کینز این کتاب را به شدت تمجید کرد. روی جلد کتاب، این جمله از کینز دیده می شود: «به نظر من این کتاب، کتابی بسیار عالی است... از لحاظ اخلاقی و فلسفی من خود را هم نظر با کل آن می بینم، و این تنها یک موافقت نیست بلکه موافقتی همراه با متحول شدنی عمیق است.»

با اینکه هایک «راه بندگی» را فقط برای شهروندان بریتانیا نوشته بود، کتاب در ایالات متحده هم به فروش بالایی دست یافت. حتی مجله Reader’s Digest آن را خلاصه چاپ کرد. هایک با آن کتاب خود را به پیشروترین اقتصاددان کلاسیک دنیا تبدیل کرد؛ امروزه او یک لیبرتارین یا یک لیبرال بازار نامیده می شود. چند سال بعد، او همراه با میلتون فریدمن، جورج استیگلر و برخی دیگر، جامعه مونت پرلن را تاسیسی کردند تا لیبرال های کلاسیک هر دو سال یکبار گرد هم آیند و همدیگر را در دفاع از اندیشه ای که به نظر می رسید در حال اضمحلال است پشتیبانی کنند.

در سال ۱۹۵۰ هایک استاد علوم اخلاقی و اجتماعی در دانشگاه شیکاگو شد و تا سال ۱۹۶۲ در آن جا ماند. در طول این مدت او روی روش شناسی، روان شناسی و نظریه سیاسی کار کرد. هایک در روش شناسی به Scientism (علم زدگی می تواند ترجمه ای مناسب برای این واژه باشد م.) – تقلید از روش های علوم طبیعی در علوم اجتماعی انتقاد می کرد. استدلال او این بود که از آن جایی که علوم اجتماعی، از جمله اقتصاد، به مطالعه افراد می پردازد و نه اشیا، تنها از طریق توجه به اهداف انسان ها است که می تواند به نتیجه ای ارزشمند دست یابد. هایک معتقد بود که دانشمندان اجتماعی بیشتر باید بر روی اهداف انسان ها متمرکز شوند.

هایک در روان شناسی کتاب The Sensory Order: An Inquiry into the Foundations of Theoretical Psychology را نوشته است.

در نظریه سیاسی هایک دیدگاه خود را از نقش مناسب دولت در کتاب The Constitution of Liberty مطرح کرده است. هایک در مقایسه با دیگر لیبرال های کلاسیک نقش وسیع تری را برای دولت در نظر می گیرد. او اصول آزادی را مطرح و پیشنهادهای سیاستی خود را بر پایه این اصول طرح می کند. برای مثال، ایراد اساسی او به مالیات گیری تصاعدی نه به خاطر عدم بهره وری آن بلکه به خاطر نقض برابری در مقابل قانون است. در ضمیمه کتاب، «چرا من یک محافظه کار نیستم»، هایک دیدگاه لیبرالیست کلاسیک خود را از دیدگاه محافظه کاری منفک می کند.

در سال ۱۹۶۲ هایک به اروپا برگشت و به عنوان استاد سیاست اقتصادی در دانشگاه فریبورگ در آلمان غربی مشغول به کار شد و تا سال ۱۹۶۸ در آن جا ماند. سپس به تدریس در دانشگاه سالزبرگ در اتریش پرداخت و تا زمان بازنشستگی خود، ۹ سال بعد، در آن جا ماند. نوشته های وی در اوایل دهه ۱۹۷۰ به صورت محسوسی کاهش پیدا کرد.

در سال ۱۹۷۴ او جایزه نوبل را به طور مشترک با گونار میردال به خاطر «کار پیشگامانه شان در نظریه پول و نوسانات اقتصادی و همچنین به خاطر تحلیل نافذ آنها از ارتباط پدیده های اقتصادی، اجتماعی و مربوط به نهادها» از آن خود کرد. این جایزه انگار روح تازه ای در او دمید، چرا که او دوباره شروع به نوشتن کرد و آثار جدیدی را در اقتصاد و سیاست پدید آورد.

بیشتر افراد با افزایش سن شان محافظه کارتر می شوند، ولی هایک رادیکال تر شد. با اینکه او در طول قسمت عمده ای از زندگی اش سیستم بانک مرکزی را تمجید کرده بود، در دهه ۱۹۷۰، او حامی ملیت زدایی از پول و پول خصوصی شد. او معتقد بود که تشکیلات اقتصادی خصوصی که پول های مخصوص خود را خلق می کنند، انگیزه خواهند داشت تا قدرت خرید پول خود را حفظ کنند. در این صورت مشتری ها نیز قادر خواهند بود تا از میان پول های رقیب انتخاب کنند.

اینکه آیا آنها به سیستم پایه طلا بر خواهند گشت یا نه چیزی بود که هایک به دلیل اعتقادش به نظم خودجوش دست به پیش بینی آن نزد. با شکست کمونیسم در اروپای شرقی، برخی مشاوران اقتصادی سیستم پولی پیشنهادی هایک را به عنوان جایگزینی برای پول های نرخ ثابت در نظر گرفته اند.

هایک در سن هشتاد و نه سالگی هنوز در حال نوشتن بود. او در کتاب Fatal Conceit، بینش های عمیقی را برای توضیح نزدیکی و همفکری روشنفکران به سوسیالیسم مطرح می کند و سپس اساس باورهای آنها را مردود می شمارد.

       
   

   



            مترجم: حسن افروزی   


            روزنامه دنیای اقتصاد ( www.donya e eqtesad.com )

محور اندیشمندان اقتصادی