پذیرش پاسخ هایی که توسط دستگاه ها و نهادهای مسوول داده می شود توسط ذی نفعان و قبول کردن نتایج درخواست ها و مناقصات عمومی و مواردی از این قبیل از عنصری به نام اعتماد سرچشمه می گیرد.

برای مثال می توان پرسید وقتی تقاضای وام به بانکی داده می شود، پاسخ منفی بانک مبنی بر اتمام منابع یا اعتبار مربوطه چه عکس العمل یا باوری را در متقاضی ایجاد می کند؟ و یا اگر شرکت یا فردی در مناقصه ای شرکت کرد و برنده آن نبود چه باور یا نتیجه گیری ای به ذهن وی متبادر می شود؟ بدیهی است که هر قدر اعتماد و اطمینان بیشتر باشد تنش های کمتری به وجود خواهد آمد.

۳) اما اعتماد چگونه به وجود می آید؟ البته می توان پاسخ های متعددی به این پرسش داد. مثلا از منظر مباحث فرهنگی، اخلا قی، قومی و مانند آن. اما این یادداشت کوتاه قصد دارد به این نکته کلی و عمومی اشاره کند که اعتماد از <رفتار قابل پیش بینی> به دست می آید. وقتی که بدانیم چه عمل یا عکس العملی از طرف مقابل بروز خواهد کرد و یا بتوانیم حدس بزنیم و یا انتظار رفتار خاصی را داشته باشیم مطابق همان نیز در مورد تعامل خود با طرف مقابل (اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) تصمیم گیری خواهیم کرد. برای مثال اگر اسلحه ای در دست کودکی باشد به او نزدیک نمی شویم زیرا می دانیم که ممکن است با خطر همراه باشد اما اگر همین اسلحه در دست یک پلیس باشد در حالت عادی واهمه ای از نزدیک شدن به او نخواهیم داشت.

۴) نکته دیگر در ایجاد اعتماد وجود شرایطی است که به آن شفافیت می گوییم. بدین معنا که فرآیندهای حاکم چنان شفاف است که می توانیم به خوبی آن را ببینیم و عمل خود را با آن مطابق نماییم. شفافیت یا شفاف سازی با افشا یا ارائه داده ها یا اطلا عات مورد نیاز فرق دارد. منظور از شفافیت در واقع باخبر شدن از تمام اطلا عات موجود نیست بلکه منظور وجود شرایطی است که امکان دسترسی به واقعیت وجود داشته باشد. برای مثال وقتی مسوول بانک ادعا می کند که اعتبار تمام شده است (در این زمان معین) می بایست مکانیسمی وجود داشته باشد که امکان بررسی و احراز صحت آن ادعا ممکن باشد. زیرا اگر چنین مکانیسمی وجود داشته باشد قطعا مسوول مذکور سعی نخواهد کرد که سخن یا اطلا عاتی غیرواقع به متقاضی ارائه کند. زیرا می داند که امکان کشف این سخن غیرواقع وجود دارد!

بنابراین شفافیت یعنی امکان کشف خلا ف یا خطا وجود داشته باشد نه اینکه حتما به کشف آن مبادرت کنیم. برای مثال یک سیستم مالی، سیستم خرید، سیستم انبار، برگزاری مناقصات و ... باید به گونه ای باشد که تمام فرآیند انجام شده در آن شفاف بوده و اگر خلا ف یا خطایی اتفاق می افتد چه بسا این قابلیت در سیستم باشد که هشدارهای مربوط را به طور اتوماتیک اعلا م کند.

در بسیاری از گزارش های حسابرسی می توان مشاهده کرد که کارشناسان مربوط به دلیل فقدان برخی مدارک و بعضا به دلیل ضعف های ساختاری و سیستماتیک در فرآیندهای معاملا ت و یا ثبت های حسابداری در برخی موارد حکم به عدم امکان اظهارنظر کرده اند.

۵) در ادبیات نوین توسعه از شفافیت و تضمین آن به عنوان یکی از ابزار و در جای خود اهداف توسعه یاد شده است که بیانگر اهمیت این بحث است. شفافیت به معنایی که اشاره شد در واقع زمینه بروز و استفاده از رانت های مختلف را از بین می برد. لذا جریان گردش و ثبت اطلا عات باید به گونه ای باشد که حتی اگر نوبت یک فرد در یک بانک رعایت نشد بتوان آن را اثبات کرد. یا به فرض اگر کسی در یک مناقصه به ناحق برنده اعلا م نشده بود بتواند آن را ثابت کند.

تضمین شفافیت نیز ناظر به ۲ مساله است.

▪ اول: استمرار و دوام یک نظام مالی یا اقتصادی یا استخدامی شفاف و پایداری و ثبات آن.

▪ دوم: امکان پیگیری و افشاگری در مراجع قضایی و نتیجه بخش بودن این پیگیری.

۶) به نظر می رسد یکی از مشکلا ت ساختاری و نهادی مهم در اقتصاد ایران که نهایتا سرمایه اجتماعی را به عنوان یکی از سرمایه های لا زم برای توسعه به خطر می اندازد فقدان شفافیت لا زم در بسیاری از نظام ها و سیستم های اقتصادی، مالی و ... است.

برای اینکه بدانیم آیا شفافیت اطلا عاتی وجود دارد یا خیر لا زم است که دو دسته از شواهد (یا شاخص ها) مورد توجه قرار گیرد:

الف) شواهد و نشانه هایی که وجود آنها حکایت از وجود زمینه های لا زم برای تحقق هدفی به نام شفافیت است. برای مثال وقتی در یک بانک یک دستگاه اتوماتیک ارائه نوبت وجود داشته باشد می توان انتظار داشت که در این بانک نوبت رعایت می شود. یا اگر یک سیستم مالی و نرم افزاری که به واسطه آن امکان ثبت به تاریخ های گذشته وجود ندارد و یا به طور اتوماتیک فرآیند تعبیه شده را حفظ می کند در دستگاه یا نهادی مستقر باشد می توان انتظار داشت که حقوق متقاضیان حفظ شود.

ب) نتایج یا پیامدهایی که می تواند حکایت از وجود شفافیت داشته باشد، یعنی اگر شفافیت در یک دستگاه یا نهادی موجود باشد می بایست در نتایج کار دیده شود. برای مثال وقتی که امکان کشف خطا و یا خلا ف موجود بوده و در موارد ذیربط کشف و پیگیری و حتی پیگیری قضایی تا حصول نتیجه اتفاق افتاده باشد می توان حکم به شفافیت کرد.

۷) یکی از مسائلی که باید به شدت در دستگاه های مختلف پیگیری شود به خصوص در حوزه هایی که ارتباط مستقیم با ارباب رجوع و طیف وسیعی از مردم وجود دارد آن است که سیستم ها و مکانیسم هایی طراحی شود که این اطمینان خاطر را به ارباب رجوع بدهد پاسخی را که دریافت کرده است واقعی و درست است. تا از این طریق اعتماد عمومی بیشتر و بیشتر شود.

۸) بنابراین اگر سرمایه اجتماعی وجود دارد پس مشارکت عمومی در برنامه های دولت نیز وجود دارد. لذا نباید برای مثال خلا ف های رانندگی گسترش یابد و یا خلا ف کردن افتخار باشد. اگر اینگونه باشد می توانیم ادعا کنیم که سرمایه اجتماعی نیست.

       
   
منبع : آفتاب