آنچه می خوانید دیدگاه این سخنران است که کوشید مشخص کند آیا مسوولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی یک فرصت است، یک واقعیت است، یا یک حرف؟ همچنین به این پرسش پاسخ داد که «بحث مسوولیت اجتماعی چرا اکنون» باید مورد توجه قرار گیرد.

در سال های اولیهء قرن بیست ویکم ما شاهد حوادث، نوسانات شدید سیاسی و اقتصادی در عرصهء جهان و ایران بوده ایم.

نوسانات شدید در بورس های جهانی و وضعیت ادامهء رکود اقتصادی باعث تشویش اذهان عمومی شده و پدیدهء بیکاری جامعه را نگران کرده است.وضعیت اقتصادی باعث آن شده که انتقادات شدیدی در سیستم اقتصادی مبتنی بر بازار و شرکت های چند ملیتی شکل بگیرد. اذهان عمومی، بنگاه های اقتصادی و سرمایه داران را کسانی در نظر می گیرند که برای سود بیش تر به ضرر مصرف کننده و جامعه عمل می کنند. در زمان اخیر به طور فزاینده ای مردم از بنگاه های اقتصادی و سرمایه گذاران آن ها انتظار دارند در مورد موضوعاتی مانند محیط زیست و شرایط بهبود اجتماعی فعال شوند. اکنون نه فقط تشکل ها و نهادهای مدنی و همچنین سازمان های بین المللی از بنگاه های اقتصادی انتظار پذیرش مسوولیت اجتماعی بیش تر را دارند بلکه قسمت عظیمی از مردم نیز در این امر متوقع شده اند و خواستار تصویب قوانین و تشدید کنترل بنگاه های اقتصادی هستند.

مردم خواستار شفاف سازی فعالیت بنگاه های اقتصادی هستند سلب اعتماد عمومی به سرمایه گذاران و بنگاه های اقتصادی می تواند نتایج منفی برای رشد و توسعهء پایدار جامعه داشته باشد و باعث بحران سیستم اقتصادی شود.

مسوولیت اجتماعی شرکت ها (Corporat Social Responsibility) که به اختصار CSR نامیده می شود موضوع داغ در سال های اخیر در سطح جهان بوده است. سازمان های جهانی جامعهء اروپایی به ویژه سازمان ملل در این زمینه فعالانه فعالیت کرده اند.

امیدوار هستیم در ایران این بحث از سوی روشنفکران و دانشگاهیان کشور از طریق همایش های شبیه این همایش وارد عرصهء اقتصادی و بنگاه های اجتماعی شود.

● مسوولیت اجتماعی شرکت ها موضوعی است تازه ولی قدیمی

مسوولیت اجتماعی شرکت ها فلسفهء نوینی نیست بسیاری از صاحبان سرمایه و بنگاه های اقتصادی از دیرباز در مسوولیت های اجتماعی پیشگام بوده اند. در ایران این نوع فعالیت های اجتماعی در دو زمینه نمود داشته است:

۱) مشارکت و نقش پدر

بسیاری از صاحبان بنگاه های اقتصادی متوجه کارکنان خود بوده اند و کارکنان نیز این صاحبان سرمایه را در نقش پدر می دیده اند. کمک در زمان بیماری، ازدواج، تهیهء مسکن و نظایر آن از این گونه فعالیت ها بوده است که با توجه به فقدان یک نظام درست تامین اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کرده اند. این نوع رابطه منتج از اخلاقیات و باور دینی بوده است.

۲) وقف و مساعدت های اجتماعی

در کنار نقش پدرسالاری صاحبان سرمایه آن ها براساس باور و اعتقادات اخلاقی و دینی در جامعه نه تنها در زمان حیات خود به ساخت حمام، مدرسه، بیمارستان و نظایر آن مبادرت کرده اند بلکه با وقف کردن سرمایه و دارایی خود حتی پس از مرگ خود مسوولیت های اجتماعی خود را نسبت به نسل های بعدی به انجام رسانیده اند.

● مسوولیت اجتماعی شرکت ها در مفهوم نوین

مسوولیت پذیری و مسوولیت شرکت ها یا سازمان ها در جامعه امروزه مفهومی وسیع تر از فعالیت های گذشته دارد و به طور اعم به مجموعهء فعالیت هایی اطلاق می شود که صاحبان سرمایه و بنگاه های اقتصادی به صورت داوطلبانه به عنوان یک عضو موثر و مفید درجامعه انجام می دهند.

مسوولیت اجتماعی در مفهوم نوین را می توان به اشکال زیر تعریف کرد:

۱) برنامه و ابزاری است برای گفتمان... بخش اقتصاد، سیاست و جامعه با هدف ایجاد ارتقای اعتماد عمومی به سرمایه گذاران و بنگاه های اقتصادی آنان

۲ ) مسوولیت اجتماعی روشی است در مدیریت اقتصادی برای توانمند کردن بنگاه و ایجاد رشد و توسعهء پایدار در سه بعد اقتصاد، محیط زیست و اجتماع

۳) مسوولیت اجتماعی ایجاد فرصت برای بنگاه های اقتصادی است که مطالبی که برای آن ها از درجهء اهمیت زیادی برخوردار است را در جامعه مطرح کنند.

۴) مسوولیت اجتماعی باعث ایجاد باور در بنگاه ها می شود که خود را عضوی مسوول در جامعه بدانند.

۵) مسوولیت اجتماعی جا انداختن این مبحث در اقتصاد سیاسی برای ایجاد یک بازار جهانی است.

۶) مسوولیت اجتماعی به مفهوم ارتباطی پویا و پایدار بین بخش های اقتصادی و سیاسی و جامعه است.

امروزه بنگاه های اقتصادی و صاحبان سرمایه و سهام هر چه بیش تر به اهمیت مسوولیت اجتماعی خود پی می برند اما باید در نظر داشت این امر به مفهوم این نیست که مسوولیت های نهادهای مدنی، تشکل ها، سیاستمداران و دولت باید به بنگاه های اقتصادی منتقل شود. سازمان های جهانی سه قوه، نهادهای مدنی، نظارت مردمی همه و همه باید همچنان در جهت ارتقای مردم سالاری با رعایت حقوق انسانی، برای توسعه و رشد و ارتقای استانداردهای زندگی و رفاه عمومی کوشا باشند.

● ایجاد تشکل مسوولیت اجتماعی شرکت ها در ایران

برای تعمیم و نهادینه کردن مفهوم مسوولیت اجتماعی در نزد صاحبان سرمایه و بنگاه های اقتصادی باید تشکل های ذی ربط شکل بگیرد. در ایران قبل از انقلاب عدم اعتماد عمومی به صاحبان سرمایه باعث فروپاشی بسیاری از بنگاه های اقتصادی شد اکنون باید در زمینهء ارتقا و جایگاه صاحبان سرمایه و بنگاه های اقتصادی در ایران از طریق تشکل ها فعال شد. در باور بسیاری از مردم و صاحبان منصب هنوز دیدگاه نشات گرفته از قبل نسبت به صاحبان سرمایه و سرمایه گذاران وجود دارد. این تشکل ها باید در ایجاد احساس اعتماد کوشا شوند. بر این اساس پیشنهاد ما،در میان مدت این است که ابزار مسوولیت اجتماعی با شرایط زیر به اجرا درآید.

مسوولیت اجتماعی باید داوطلبانه باشد و هر بنگاه اقتصادی در جهت دهی آن کوشا بوده و خود مدیریت آن را به عهده بگیرد و از کنترل خارجی و بیرونی بنگاه باید اجتناب کرد.

برای موفقیت این برنامه مسوولیت اجتماعی باید طرح مذکور از درون بنگاه ها شکل گرفته و به بیرون ارایه شود. همهء بنگاه ها باید براساس توانایی ها و شرایط ویژهء خود اقدام به برنامه ریزی در زمینه مسوولیت اجتماعی کنند.

مسوولیت پذیری باید، به عنوان ابزاری قوی در جهت توانمند کردن و رقابتی کردن بنگاه های اقتصادی مد نظر قرار گرفته و از این طریق رابطهء برنده برنده بین کارکنان مشتریان جامعه و دیگر ذی نفعان برقرار شود.

مسوولیت اجتماعی فرامرزی است و شامل فعالیت ها در سازمان ملل و سازمان جهانی کار می شود و باید از طریق نهادهای مدنی و انجمن ها در سراسر جهان توسعه یابد و این نهادها و انجمن ها همواره مورد نظارت و حمایت مجامع جهانی و بین المللی نظیر سازمان ملل متحد باشند نهادها، (NGO) ها و سازمان های غیردولتی در زمینهء نهادینه کردن مسوولیت های اجتماعی برای بنگاه های اقتصادی فعالیت های زیر را می توانند انجام دهند:

۱) یاری رساندن علمی و اجرایی، کاربردی برای تطبیق مدل مسوولیت اجتماعی شرکت ها در بخش اقتصادی ایران و هموار کردن راه توسعه و پیشرفت آن

۲) اطلاع رسانی و انتشار و آموزش مسوولیت اجتماعی شرکت ها

۳) گفتمان و رایزنی در بخش سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و رسانه ها.

۴) ایجاد یک تصور روشن و شفاف از مفهوم مسوولیت اجتماعی شرکت ها

۵) برپایی کارگاه های آموزشی، اجرای دوره های مشابه و یاری رساندن در اجرا و ممیزی بنگاه های اقتصادی در زمینهء مسوولیت اجتماعی شرکت ها.

۶) پیشنهاد می کنم که سالانه جایزهء ملی مسوولیت اجتماعی شرکت ها از سوی نهادهای مدنی یا تشکل های غیردولتی با همکاری سازمان های بین المللی به یکی از بنگاه های فعال در این زمینه اختصاص یابد.

۷) نهادینه شدن مسوولیت اجتماعی شرکت ها در ایران به دلیل شرایط ویژه و جلب اعتماد عمومی به سرمایه گذاران داخلی و خارجی و همچنین نظارت و تعمیم این احساس مسوولیت در نزد سرمایه گذاران و بنگاه های اقتصادی می تواند باعث صلح پایدار اجتماعی در جامعهء ایران شود. از این رو تاکید می کنم اعتماد عمومی به بنگاه های اقتصادی، نهادهای مردمی و دولتی بزرگ ترین سرمایه است و اگر این اعتماد به هدر رود جبران آن بسیار مشکل خواهد بود.

       
   

   



            محمدرضا بهزادیان   


            روزنامه سرمایه