مسجد جامع جاجرم، بر خلاف الگوی رایج مسجدسازی، مناره ندارد و در مجموع نمای بیرونی آن ساده و عاری از تزئین است و فقط بر پیشانی ایوان و در محل ورود به گنبدخانه چند کاشی فیروزه ای کتیبه دار وجود دارد.
به گزارش پایگاه خبری جاجرم به نقل از شبستان؛ خراسان شمالی؛ مسجد، سجده گاه انسانی است که خود مسجود ملائکه بوده است. مسجد، برترین جایگاه امن برای پیوند روح آدمی با خالق هستی است و محل پاک ترین و صمیمانه ترین آشنایی ها و ارتباطات میان بندگان خداست. آمیختگی صفات خدادادی این مکان شریف با هنر دستان معماران اهل دل و شوری برآمده از عمق وجودشان که ریزش بی امانش بی شباهت به حکمت نیست، بناهایی خلق کرده که علاوه بر حظ بصر، گویی روح خسته آدمی را برای لحظاتی هرچند کوتاه از قفس تن می رهاند.
دستان هنرمندی که امروز و بلکه قرن ها پیش، بنای مسجدی را برپا می کنند، خشت به خشت آن را با ذوقی سرشار و عشقی روحانی و پایدار برهم می نهند، تو گویی دست شریف ترین آفریده پروردگار، رسول اکرم صلوات الله علیه را – که به همراه یارانش اولین مسجد را بنا کردند- در کنار خویش می بینند و به آن می بالند. تا آنجا که معماران صاحب دل در ادوار گذشته و هم امروز، در کمال زیبایی بنا بیش از خانه های خویش به مسجد اهتمام می ورزیده اند. بی سبب نیست که به لحاظ کمی و کیفی، جلوه های هنر معماری ایران پس از اسلام را بیش از همه در مساجد می توان دید و ایرانیان مسلمان از تمام هنرها در ساخت مساجد بهره می بردند.
گاه وجود بنایی تاریخی، ارزشمند و مقدس در منطقه ای خاص سبب ترغیب صاحبان هنر و معماران برای خلق آثار گرانقدرتر می شود. به عبارتی دیگر، بناهای ساخته شده به دست هنرمندان به لحاظ معیارهای هنری و زیبایی با آن اثر شاخص و گرانقدر سنجیده می شود و این خود موجب بالا رفتن حد پذیرش زیباپسندان خواهد شد که به یقین در ارتقای سطح هنر آن منطقه مؤثر است.
مسجد جامع جاجرم؛
مسجد جامع جاجرم بنای مذهبی، زیبا و بینظیر شهر جاجرم است که در خیابان 15 خرداد جنوبی و فاصله 200 متری جنوب شرقی قلعه قدیمی این شهر واقع شده است. بنا به روایت اهل تاریخ، قدمت این بنا به اوایل اسلام و به روایتی به سال 577 هجری قمری برمیگردد. این مسجد دارای ورودی یک ایوانی با سقف جناقی در ضلع شمال است که از یک حیاط کوچک در وسط و دو صفه (سکو) با سقفهای گنبدی و گچکاری شده در شرق و غرب تشکیل شده است. ضلع جنوبی مسجد نیز به وسیله چهار ترمینه به هشت گوش تبدیل شده و این گنبد با تزئینات زیبای گچبری روی آن استوار شده است. این مسجد دارای شبستانی است که در ضلع غربی قرار دارد و مصالح آن از خشت، گل و آجر است و دارای کتیبههای مختلفی است که بر پیشانی دالان و بالای محراب آن قرار دارد. این مسجد تنها مسجد تاریخی باارزش و با قدمت طولانی در استان خراسان شمالی است که در تمام طول سال و در مراسم مختلف از آن استفاده میشود. از این مسجد در سفرنامههای مکگریگور، ناصرالدین شاه و اعتمادالسلطنه یاد شده است.
بنای مسجد جامع جاجرم در میانه بافت فرسوده قدیمی واقع شده که هنوز بخش هایی از آنها مانند ارگ کاظم خان و باغ و بنای کوشک و برخی بناهای دیگر بر جای مانده است. بنای اولیه مسجد جامع جاجرم را به دوره سلجوقی نسبت می دهند. این مسجد از نوع مساجد شبستانی است و پلان آن بسیار ابتدایی و مشابه طرح دو ایوانی است. ورودی بنا در ضلع شمالی آن قرار گرفته که به یک صحن کوچک وصل می شود.
در دو ضلع شرقی و غربی صحن مسجد، شبستان هایی ساخته شده که هر یک حدود سه متر عرض دارد. فضای شبستان ها به وسیله طاق و ضربی پوشش یافته و به وسیله رواق هایی به صحن مرکزی مرتبط می شود. در پشت شبستان غربی یک فضای الحاقی در راستای شبستان اصلی ساخته شده که در فصول سرد سال به عنوان شبستان زمستانی از آن بهره می برده اند.
مسجد جامع جاجرم، بر خلاف الگوی رایج مسجد سازی، مناره ندارد و در مجموع نمای بیرونی آن ساده و عاری از تزئین است و فقط بر پیشانی ایوان و در محل ورود به گنبدخانه چند کاشی فیروزه ای کتیبه دار وجود دارد که به شدت آسیب دیده است. به غیر از این بیشتر تزئینات در گنبدخانه تمرکز یافته که اغلب شامل تزئینات گچبری، کاربندیها، قطاربندی در قسمت محراب، لچکی ها و چند کتیبه است. در دوره های متاخر (احتمالا صفوی) در برخی قسمت ها روی اندود گچ را با رنگ قرمز مایل به نارنجی تزئین کرده اند.
جهت صحن، شمالی- جنوبی است و ضلع جنوبی آن از طریق یک ورودی بلند به فضای گندبخانه منتهی می شود. محراب مسجد در ضلع جنوبی گنبدخانه، در میانه دیوار جنوبی قرار گرفته و 235 سانتی متر ارتفاع و 85 سانتی متر عمق دارد. گنبد دایره ای بنا به کمک چهار فیلپوش که رأس آنها به شکل ترکش های خورشیدی تزئین شده بر فضای مربعی گنبدخانه استوار شده است. در مرکز عرقچین گنبد نقش یک ستاره 24 پَر به طور برجسته کار شده است. مصالح بنا از خشت و گِل، چوب، سنگ و ملاط گچ است که به احتمال فراوان در اصل پوشش کاشی داشته که امروزه به غیر از بخشی که از آن یاد شد، از بین رفته است.
مسجد جامع جاجرم، در چندین دوره مرمت شده و به نظر می رسد در دوره تیموری تغییرات اساسی در آن به وجود آمده باشد به نحوی ه شاکله کلی آن نشان از معماری دوره تیموری دارد. مسجد جامع جاجرم به شماره 1580 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
ویرایش
