خوش آمدید

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اَلغَضَبُ مِفتاحُ کُلِّ شَرّ؛

خشم، کلید هر بدی است.

کافی، ج2، ص303

شرح حدیث:

روزی کسی نزد حضرت رسول(ص) آمد و گفت: یا رسول الله! مرا موعظه ای کن تا از آن پند گیرم. حضرت فرمودند: «برو و خشمگین مشو». آن شخص دوباره نصیحت خواست، حضرت فرمودند: «برو و غضبناک مشو.» بار سوم پرسید. پیامبر خدا(ص) باز هم او را به خودداری از خشم و غضب توصیه فرمود.(1)
این توصیه ی مؤکّد نشان می دهد که ریشه بسیاری از ناهنجاریها، گناهان، حق کشیها و ستمها، خشم است و اگر کسی بتواند خشم خود را مهار کند، جلوی بسیاری از آن آفتها را می گیرد.
در روایات، تعابیر و آثار و پیامدهای گوناگونی برای غضب بیان شده است. از جمله این که:
غضب، مرکبی سرکش و چموش است؛ 
غضب، شعله ای از شیطان است؛
غضب، آتشی در درون دلهاست؛
غضب، اوّلش جنون و آخرش پشیمانی است.
شدّت غضب، گفتار انسان را تغییر می دهد، حجّت و دلیل انسان را قطع می کند و فهم انسان را پراکنده می سازد.
امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «کسی که غضب خود را نتواند کنترل کند، مالک عقل و خرد خود هم نیست».(2)
پس، برای اینکه این کلید بدیها، در جهنّم را به روی انسان نگشاید و او را بدبخت نکند، باید مهار شود و هر که بر خشم خود غلبه نکند و هیجانهای شیطانی را در خود نتواند فرو بنشاند، پشیمان می گردد.

پی نوشت:
1. کافی، ج2، ص303.
2. کافی، ج2، ص305.
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ اِستَکمَلَ الاِیمانُ: مَن اِذا غَضِبَ لَم یُخرِجهُ غَضبُهُ مِنَ الحَقِّ، وَ اِذا رَضِیَ لَم یُخرِجهُ رِضاهُ اِلیَ الباطِلِ، وَ اِذا قَدِرَ عَفا؛

سه چیز است که در هر که باشد، ایمانش کامل است: کسی که وقتی خشمگین شد، خشمش او را از حق، بیرون نبرد و هرگاه خرسند شد، رضا و خشنودیش او را به سوی باطل نکشاند و هرگاه توانا شد، عفو کند.

بحارالأنوار، ج75، ص206

شرح حدیث:

تعادل و تسلّط بر خویش و دوری از افراط و زیاده روی در کارها از ایمان سرچشمه می گیرد.
انسانهای حقیر و سست ایمان، تحت تأثیر انگیزه های نفسانی و تمایلات شخصی رفتار می کنند و حرکاتشان تابع نفس است، نه خرد و ایمان. از این رو، در حالت خشم، از حق فراتر می روند، هنگام خشنودی و رضایت، به بیراهه ی گناه و باطل می گرایند و هنگام قدرت یافتن، دست به انتقام و کینه توزی می زنند.
سه نشانه ای که در این حدیث برای «کمال ایمان» بیان شده، همه ناشی از قدرت نفس، تسلّط بر خویش و حرکت بر مدار حق و عدل است.
عفو با قدرت، یکی از این نشانه هاست.
پیامبر خدا(ص) وقتی در سال هشتم هجرت، همراه مسلمانان پیروزمندانه مکّه را فتح کرد و وارد آن شهر شد، همه ی مشرکان که سالها او و یارانش را در اذیّت و آزار قرار داده بودند، می ترسیدند که پیامبر دست به انتقام بزند و همه را از دم تیغ بگذراند، ولی بزرگواری پیامبر را وقتی دیدند که آن حضرت فرمود: «اِذهبوا، فانتم الطّلقاء»؛
بروید، همه شما آزادید، با این عفو و گذشت، هم بزرگواری و عظمت روح خود را نشان داد، هم جلوه ای از رأفت اسلامی را به نمایش گذاشت و هم دلهای آنان را مجذوب خویش کرد.
در عفو لذّتی است که در انتقام نیست.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

بَرُّوا آباءَ کُم یَبَرُّکُم أبناءَکُم وَ عِفُّوا عَن نِساءِ النّاسِ، تَعِفُّ نِساؤکُم؛

به پدرانتان نیکی کنید، تا فرزندانتان هم به شما نیکی کنند و نسبت به زنان مردم عفت داشته باشید، تا زنان شما هم عفیف و پاکدامن بمانند.

تحف العقول، ص359

شرح حدیث:

این جهان، جهان علل و اسباب و کنش و واکنش است. خوبیها به خود انسان برمی گردد، بدیها نیز همچنین.
از دیگر سو، در مسائل تربیتی، انسان دنبال الگو و سرمشق است. فرزندان، تربیت و اخلاق را در درجه ی اوّل از والدین خود می آموزند. خانه، مدرسه ی اوّل برای آموزشهای اخلاقی، ادب و تربیت است. کودکان تحت تأثیر بزرگترها شکل می گیرند و عادتهای خوب و بد را می پذیرند.
اگر می خواهید، ناموس و خانواده ی شما از تعرّض، خیانت و سوء قصد دیگران مصون باشد، باید چشم شما نیز پاک باشد. به دنبال نوامیس دیگران نباشد، نگاه آلوده به زن و دختر دیگری باعث می شود، دیگران نیز همین رفتار را با خانواده ی شما داشته باشند.
هر که باشد نظرش در پی ناموس کسان
پی ناموس وی افتد نظر بوالهوسان
این نکته، سنّت تاریخ و جریان ثابت در عالم است.
چو بد کردی مشو ایمن ز آفات...
باری... اگر قرار است فرزندان ما «نیکی به پدر و مادر» را بیاموزند، بای در خانه بیاموزند، آن هم از رفتار والدین نسبت به پدر و مادر خودشان.
و اگر دوست داریم عفت و پاکدامنی خانواده ی ما محفوظ بماند، نگاهمان را از چشم چرانی در حریم خانه و خانواده دیگران پاک نگه داریم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

قیل لَهُ: عَلی ماذا بَنَیتَ اَمرَک؟ فَقالَ: عَلی اَربِعَه اشیاءَ: عَلِمتُ اَنَّ عَملی لا یَعمَلُهُ غیری، فَاجتَهَدتُ، وَ عَلِمتُ اَنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ مُطَّلِعٌ عَلیَّ، فَاستَحیَیتُ، وَ عَلِمتُ اَنَّ رِزقی لا یَأکُلُهُ غیری، فَاطمَأنَنتُ، وَ عَلِمتُ اَنَّ آخِرَ عُمرِیَ المَوتُ، فَاستَعددتُ؛

به امام صادق(علیه السلام) گفتند: کار خود را بر چه پایه ای بنا گذاشتی؟ فرمود: بر چهار چیز: دانستم که کار مرا، جز خود کسی انجام نمی دهد، پس تلاش کردم، دانستم که خداوند متعال بر من آگاه است، پس حیا کردم، دانستم که رزق مرا دیگری نمی خورد، پس اطمینان یافتم، و دانستم که پایان عمر من، مرگ است، پس آماده شدم.

بحارالانوار، ج75، ص228

شرح حدیث:

چهار نکته ای که امام صادق(علیه السلام) پایه و اساس زندگی خود را بر آن نهاده است، اصول بندگی و معیارهای سعادت و کامیابی است.
هر انسانی، در گرو اعمال خویش است. در قیامت از انسان نمی پرسند که فرزند کیستی، یا چقدر ثروت داشتی و یا مردم چقدر دوستت داشتند، بلکه می پرسند: «چه عملی داری؟». پس، هر کس باید بار خود را ببنددو و به فکر سعادت اخروی خود باشد.
گناه، حاصل لحظات غفلت انسان از خداست. اگر بنده، خدا را همیشه حاضر، ناظر و آگاه بداند، از او شرم می کند و سراغ معصیت نمی رود. این است، که «حیا» ارزنده ترین گوهر در وجود انسان است.
خداوند، رزّاق است و روزی بندگانش را عهده دار است. حرص و طمع، نتیجه ضعف ایمان به رزاقیّت پروردگار است. پس وقتی رزقِ مقدّر، خواهد رسید، دلیلی برای نگرانی و اضطراب نیست. مؤمن متوکّل، همیشه آرامش روحی دارد.
پایان کار هر کس در دنیا، «مرگ» است و مرگ نیز پایان نیست بلکه شروع مرحله ی جدیدی از حیات مستمرّ انسان است. چون فرصت عمر، محدود و مرگ و کوچ، گریزناپذیر است، پس باید آماده بود، بار سفر را برداشت و ره توشه آخرت را فراهم کرد.
کسی که به یاد مرگ و آخرت باشد، غافل نمی شود.
کسی هم که مرگ را مقدمه ی ورود به آخرت بداند، دست خالی نمی شود.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

کُلُّ ذی‌صَناعَةٍ مُضطَرًّ اِلی ثَلاثِ خِصالٍ یَحْتلِبُ بِها الْکَسْبَ: و هُوَ اَن یَکُونَ حاذِقاً بِعِلْمٍ مُؤَدّیاً لِلْاَمانَةِ فیهِ، مُسْتَمیلاً لِمَنِ اسْتَعْمَلَهُ؛

هر اهل فنی برای موفقیت در کسب و کار خود (که کارش بگیرد) به سه مطلب نیازمند است: 1- تخصص و باهوشی در فن و حرفه مورد نظر. 2- امین باشد و در کار و مال مردم، امانت و درستی را حفظ کند. 3- با کارفرما و صاحب کار، خوش‌برخورد و خوش‌قلب باشد.

بحار الأنوار، ج75، ح235

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

ما ضَعُفَ بَدَنٌ عَمّا قَوِیَت عَلَیهِ الِّنّیَّهُ؛

چون نیّت بر انجام کاری قوی باشد هیچ بدنی احساس ضعف و ناتوانی نمی کند.

من لا یحضره الفقیه،ج4، ص400

شرح حدیث:

اراده و انگیزه، عامل محرّک انسان در تلاشهای مختلف است.
آنان که با خواندن چند صفحه کتاب خسته می شوند، یا از راه رفتن چند صد متر ناتوان می گردند، یا عبادت و نماز، موجب خستگی آنان می شود و یا از کار بدنی و جسمی به ستوه می آیند، نیّت ضعیف و اراده ی سست دارند.
آن که در راه طلب، خسته نگردد هرگز
پای پر آبله و بادیه پیمای من است
اگر عشق، علاقه، نیّت و انگیزه قوی باشد، از مطالعه، درس آموختن، پیاده روی، تلاش اجتماعی، خدمت رسانی به مردم و جهاد با دشمن خسته نمی شویم.
نوجوانی که حوصله خریدن نان و وسائل مورد نیاز از مغازه ی سر کوچه را ندارد و می گوید: حال ندارم و خسته می شوم، ولی ساعتها دنبال توپ می دود و بازی می کند و احساس خستگی نمی کند، به این دلیل است که در مورد اوّل، نیّت و عزم قوی ندارد، امّا در مورد فوتبال و بازی، سرشار از انگیزه و علاقه است.
قرآن از کسانی یاد می کند که به خدا ایمان دارند، استقامت می ورزند و در این راه جهاد می کنند، نه احساس ضعف و سستی می کنند و نه عاجز و ناتوان می شوند.(1) این، به حالت روحی و معنوی و نیّت مستحکم آنان مربوط می شود.
اراده هایمان را در راه خدا تقویت کنیم تا نستوه و خستگی نشناس شویم.

پی نوشت:
1. سوره آل عمران (3)، آیه 146: «... و ما ضعفوا و ما استکانوا».
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اِنَّ لِکُلِّ شَی ءٍ زَکاهً، وَ زَکاهُ العِلمِ اَن یُعَلِّمَهُ اَهلَهُ؛

هر چیزی زکاتی دارد، و زکات دانش آن است که عالِم، آن را به اهلش تعلیم دهد.

تحف العقول، ص364

شرح حدیث:

در احادیث آمده است:
خداوند از اهل دانش پیمان گرفته است که آنچه می دانند، به دیگران بیاموزند، پیش از آن که از جاهلان، پیمان گرفته باشد که آنچه نمی دانند، فرا گیرند.
روحیه ی بخشندگی، در همه جا خوب است؛ از جمله، در مورد علم. بعضی افراد به احتکار دانش می پردازند، انحصارطلبند و آنچه را می دانند به دیگران آموزش نمی دهند. به این خصلت ناپسند، «بخل علمی» گویند.
امّا بعضی افراد کریمانه و سخاوتمندانه، آنچه را می دانند به دیگران نیز می آموزند. این افراد نه تنها ضرر نمی کنند، بلکه سود نیز می برند؛ نه تنها از علمشان کم نمی شود، بلکه به آن افزوده نیز می گردد.
پرداخت زکات مال، مایه ی رشد ثروت و سرمایه می شود.
پرداخت زکات علم نیز، دانش عالمان را بارورتر و افزون تر می سازد.
حضرت علی(علیه السلام) در سخنان ارزشمند و حکمت آموزی که به یار وفادارش، کمیل، بیان کرده، فرمودند:
دارایی و ثروت را هر چقدر انفاق کنند از آن کم می شود، امّا علم و دانش با انفاق و انتقال به دیگران رشد می یابد.(1)
خردمند، کسی است که آنچه را نمی داند از دیگران بیاموزد و آنچه را می داند به دیگران بیاموزاند.
دانشمند و عالم باید مثل خورشید نور بیفشاند.
و مثل ابر، باران ببارد و مثل درخت، ثمر دهد.

پی نوشت: 
1. «المالُ تنقصُه النّفقة، و العلمُ یزکو عی الإنفاق». نک: نهج البلاغه، حکمت147.
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اُرجُ اللهَ رَجاءً لا یُجَرّیکَ عَلی مَعصِیَتِهِ، وَ خَفهُ خَوفاً لا یُؤیِسُکَ مِن رَحمَتِهِ؛

به خداوند امید داشته باش، امیدی که تو را بر معصیت و گناه، گستاخ نسازد. و از او بترس، ترسی که تو را از رحمتش ناامید نکند.

تحف العقول، ص304

شرح حدیث:

خداوند مهربان و غفور، به بندگانش لطف دارد و وعده ی آمرزش گناهان را داده است. خدای منتقم و قهّار، به گنهکاران و مجرمان وعده ی عذاب و آتش جهنم داده است.
آن یکی امید می آفریند و این دیگری بیم.
در توصیه های دینی آمده است که مؤمن باید بین حالتِ بیم و امید و خوف و رجا باشد و این دو صفت به صورت یکسان در وجود او باشد، تا نه امید بیش از حدّ، او را به عصیان و خلاف، گستاخ کند، و نه ترس بیش از اندازه، او را از رحمت الهی مأیوس سازد.
بعضی می گیوند: «آب که از سر گذشت، چه یک نی، چه صد نی!» و به دنبال آن، خلاف و گناه را ادامه می دهند و در باتلاق معصیت غرق می شوند. این همان یأس از رحمت الهی است. پس خدا «توبه» را برای چه کسانی قرار داده است؟ مگر رحمت خدا گسترده نیست؟
بعضی هم می گویند: «خدا رحمان و رحیم است و برای عذاب الهی، آن قدر نمرودها، فرعون ها، یزیدها، حجّاج ها و جنایتکاران حرفه ای وجود دارد که نوبت به ما نمی رسد». این هم امیدواری بیش از حدّ است که سبب جرأت و جسارت در انجام گناه می شود.
در حدیث آمده است: چنان به خدا امیدوار باش که اگر به اندازه همه گناه کرده باشی، باز هم امید عفو داشته باشی و چنان از او بترس که اگر اطاعت جنّ و انس هم در نامه اعمالت باشد، بیم آن را داشته باش که در محاسبه ی الهی محکوم شوی و به دوزخ بروی.
آری... امید و ترس، با هم و برابر!

منبع:حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اِنَّ لِلشَّیطانِ مَصائِدَ یَصطادُ بِها، فَتحامُوا شِباکَهُ وَ مَصائِدَهُ؛

به درستی که شیطان دامهایی دارد که با آن شکار می کند، پس، از تور و دامهای شیطان برحذر باشید و دوری کنید.

تحف العقول، ص 302

شرح حدیث:

بعضی افراد به شیطان می گویند:
برو این دام بر مرغ دگر نِه
که عنقا را بلند است آشیانه
بعضی افراد نیز بر اثر غفلت، جهالت و هوس، در دام و تله ی شیطان می افتند و رهایی از آن برایشان ناممکن می شود.
وقتی انسان در یک منطقه خطرناک که تحت سیطره دشمن است قدم می گذارد، باید مراقب باشد که در کمین دشمن قرار نگیرد و اسیر نشود.
شیطان، وقتی مطرود درگاه خدا شد، سوگند یاد کرد که بندگان خدا را گمراه کند و اهل جهنم سازد.
کسی که رضای خدا را رها می کند و خواسته های دل را مقدم می دارد، فریب خورده شیطان است.
کسی که به خاطر لذّتهای زودگذر دنیا، سعادت ابدی خود را از دست می دهد، در دام ابلیس افتاده است.
با غفلت و خواب، راه ایمان مسپار
جز در ره مستقیم حق، جان مسپار
تا از پل دنیا به سلامت گذری
فرمانِ دلِ خویش به شیطان مسپار(1)
دامهای شیطان گوناگون است؛ یکی را با پول می فریبد، یکی را با مقام و ریاست، یکی را با نام و شهرت، یکی را با غریزه جنسی و شهوت، یکی را با غرور و غفلت و یکی را با تکبّر و نخوت.
مهم آن است که دامهای شیطان را بشناسیم و مواظب باشیم در آن نیفتیم.

پی نوشت: 
1. برگ و بار، ص309.
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اِنَّما اَولیائیَ الَّذینَ سَلَّمُوا لِاَمرِنا وَ اتَّبعُوا آثارَنا و اقتَدَوا بِنا فی کُلِّ اُمُورِنا؛

دوستان من کسانی اند که تسلیم فرمان مایند و از آثار ما پیروی می کنند و در همه ی امورمان به ما اقتدا می کنند.

تحف العقول، ص309

شرح حدیث:

امام صادق(علیه السلام) در این سخن، مرز دقیق و روشن خودی و غیرخودی را نشان می دهد و اهل ولایت راستین را معرّفی می کند.
«ولایتم، تنها دوست داشتن و محبّت نسبت به خاندان پیامبر نیست، بلکه در خطّ آنان بودن، مکتبی زیستن، ولایی عمل کردن و سرمشق قرار دادن عترت پاک آنان در همه ی امور زندگی است.
«مکتب اهل بیت»، یک «خطّ عملی» و «مرام فکری» است.
چه کسانی در این خط و پیرو این مکتبند؟ نشانه های آنان چیست؟ امام صادق(علیه السلام) سه شاخص را در این حدیث بیان فرموده است:
1- تسلیم اوامر آنان بودن.
2- تبعیّت از آثار و اخبار و احادیث آنان.
3- در همه ی امور به ائمّه اقتدا کردن.
در تاریخ گذشته، کسانی بوده اند که خود را در خط اهل بیت(علیه السلام) می دانسته اند، لیکن تسلیم و فرمانبردار نبوده و به امامان به عنوان «مقتدا» و «الگو» نگاه نمی کرده اند. پس، نمی توان آنان را «شیعه» و «مُوالی» دانست.
اولیای ائمّه، کسانی اند که ولایت آنان را پذیرفته و دوستدار خاندان عصمت و طهارت باشند.
این دوستی، محبّت و ولایت، اگر دوستدار را در مسیر ائمّه قرار ندهد و تأثیر عینی و عملی نداشته باشد، چه سودی دارد؟
معیار ولایی بودن، تسلیم و تبعیّت و اقتدا به صاحبان ولایت است.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)