خوش آمدید

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

لَیتَ السِّیاطُ عَلی رُؤوس أصحابی حَتّی یَتَفَقَّهُوا فی الحَلالِ وَ الحَرامِ؛

کاش، تازیانه بالای سر اصحاب من بود، تا در حلال و حرام، دین شناس شوند.

المحاسن، ج1، ص358

شرح حدیث:

بیشترین لغزش های فکری و عملی افراد، از ضعف بینش دینی سرچشمه می گیرد. آنان که در مسائل فکری و اعتقادی «گمراه» می شوند، یا در مسائل عملی و رفتاری به حرام و گناه می افتند، گاهی به دلیل عدم شناخت معارف دینی و ناآگاهی از مسائل شرعی است.
از این رو، «تفقّه در دین» برای یک مسلمان ضروری است. این مسأله در روایات بسیاری تأکید شده است؛ یعنی دین شناسی آگاهانه، بصیرت عمیق در مسائل مذهبی و دانستنِ حلال و حرام خدا.
امام صادق(علیه السلام) با آن همه مهربانی که نسبت به دوستان، شیعیان و اصحابِ خود دارد، آرزو می کند که کاش، تازیانه بالای سر اصحابش باشد تا دین شناس شوند که این اهمیّت «شناخت دین» را می رساند.
بعضی از کسانی که به درآمدهای حرام روی می آورند، نمی دانند که حرام است. برخی افراد که در عمل خود دچار «خلاف شرع» می شوند، خبر ندارند که محدوده ی شروع دین کجاست، مانند کسی که از ممنوعیت ورود به یک منطقه بی خبر باشد، یا قوانین مربوط به رفت و آمد در اماکن و خیابانها و رانندگی در جاده ها را نداند، به راحتی دچار خلاف می شود. پس آگاهی دقیق از مقرّرات رانندگی لازم است، تا تخلّفی صورت نگیرد.
علمای دین نیز فتوا داده اند که فراگرفتن احکام و مسائلی که مورد نیاز انسان است، واجب است.
بکوشیم عوام نباشیم و در مسائل دینی «آگاه» شویم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اَلعالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِسُ؛

آن کس که به زمان خویش دانا و آشنا باشد، شبهات به او هجوم نمی آورند.

تحف العقول، ص356

شرح حدیث:

«لوابس» به معنای شبهات است، یعنی اموری که بر انسان مشتبه می شود و او درست و نادرست، حق و باطل و راه و بیراهه را نمی شناسد و دچار فتنه و فساد و گمراهی می گردد.
«زمان شناسی»، به انسان بصیرت و آگاهی می دهد.
زمان شناس، کسی است که ویژگیهای عصر و زمان خود را بشناسد، از دشمنان، دشمنیها، خطرها و خطرآفرینان باخبر باشد، نفاق را بشناسد، حیله های رایج را بداند، دستهای پنهان در پشت قضایا و حوادث را بشناسد، مردم شناس باشد و ریشه حوادث و بحرانها را بداند.
بصیرت و شناخت، مثل چراغی است که راه انسان را روشن می کند.
حرکت در جاده تاریک، خطرناک است. ممکن است دشمنانی در کمین باشند، یا گودال هایی بر سر راه باشد، یا حیوانی وحشی حمله کند و آسیب برساند.
امّا آشنایی به زمان و بصیرت نسبت به مسائل روز، سبب می شود، انسان فریب نخورد و مورد سوءاستفاده قرار نگیرد.
این نکته، هم در مسائل اجتماعی و روابط با مردم است و هم در مسائل سیاسی و خطوط جناحها، گروهها و احزاب.
چه بسیار افرادی که به سبب سادگی و ناآگاهی، به گمراهی افتادند و آبرو و ایمانشان بر باد رفت.
زمان شناسی، سدّی در برابر هجوم شبهه ها و فتنه هاست.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

ما عَلَیکَ اَن تَکونَ مَذمُوماً عِندَ النّاسِ، اِذا کُنتَ عِندَاللهِ مَحمُوداً؛

تو را چه باک، از این که نزد مردم ناپسند باشی، آن گاه که پیش خداوند، پسندیده ای.

تحف العقول، ص357

شرح حدیث:

خدایا چنان کن سرانجام کار
تو خشنود باشی و ما رستگار
این، بالاترین مرتبه سعادت انسان است، یعنی رضایت خالق از مخلوق. وقتی اجر و پاداش اعمال ما را خداوند می دهد، نه مردم؛ وقتی در قیامت، رضایت الهی کارساز است، نه پسند مردم؛ وقتی نارضایی مردم در کنار پسند و رضایت پروردگار، قابل تحمّل است، پس، چرا این ارزش را از دست بدهیم و به خاطر رضای مردم، خدا را از خودمان ناراضی کنیم؟
طاعت و بندگی، عامل رضایت خدا از بنده است.
عصیان و بی تقوایی، سبب دوری از رحمت و رضایت الهی است.
با این ملاک و معیار، معادله ها نیز تغییر می کند و کسی که با چنین عینکی به جهان، مردم و دنیا و آخرت بنگرد، نحوه عملش نیز فرق می کند و رضایت خداوند ذوالجلال را بر محبوبیّت نزد مردم ترجیح می دهد.
اگر انسان به گونه ای باشد که هم، خدا انسان را بپسندد و هم مردم، چه بهتر؛ ولی، اگر ستوده بودن نزد خدا همراه با نارضایتی بندگانِ خدا باشد، عاقبت اندیشان و خداجویان، هیچ چیز را با رضا و پسند خدا عوض نمی کنند.
خدایا! ما را چنان ساز که در راه رضای تو گام برداریم؛
ما را به عملی بگمار، که نزد تو محبوب و محمود باشیم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الفَقرَ وَ اِنَّ القَصدَ یُورِثُ الغِنی؛

اسراف موجب فقر می شود و میانه روی ثروتمندی ایجاد می کند.

وسائل الشیعه، ج15، ص258

شرح حدیث:

محدودیّت امکانات طبیعی، ضرورت صرفه جویی و قناعت را الزام می کند.
شناخت ارزش نعمت های الهی، ما را متعهّد می سازد که از هدر رفتن آنها جلوگیری کنیم و بهترین و مناسب ترین استفاده را از آنها داشته باشیم.
اسراف، هدر دادن نعمت ها و امکانات است و اعتدال و میانه روی در مصرف، بهره وری از آن را افزایش می دهد.
از نشانه های سنّت های الهی، آن است، که قدرشناسان نعمت، از نعمت ها برخوردارتر شوند و ناسپاسان، محروم گردند. «قصد» و «اقتصاد» که در روایات آمده و به معنای میانه روی، اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط است، در همه ی امور، از جمله، در مسائل مالی، مادّی و خرج و مصرف مطلوب است.
با اعتدال، جلوی اسراف گرفته می شود و این، موجب افزایش نعمت و ثروت می گردد.
با اسراف، هم داشته ها در می رود، هم موجب فقر و تنگدستی می گردد.
اسراف در مصرف آب، نان، مواد غذایی، میوه، سوخت، انرژی، وسائل خانه و ابزار کار، همه ی این ها به اقتصاد فرد و جامعه آسیب می رساند و بحران مالی می آفریند.
وقتی که خداوند، اهل قناعت و اعتدال را دوست دارد، چرا میانه روسی را پیشه نکنیم؟
وقتی قرآن، اسرافکاران را «برادران شیاطین»، معرفی می کند، چرا با شیطان، برادری و دوستی کنیم؟
قدر نعمت ها را بدانیم، تا استحقاق تداوم و افزایش آن ها را پیدا کنیم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اَلمَعروُفُ هَدِیَّهٌ مِنَ اللهِ اِلی عَبدِهِ، وَ لَیسَ کُلُّ مَن یُحِبُّ اَن یَصنَعَ المَعرُوفَ اِلی النّاسِ یَصنَعُهُ وَ لا کُلُّ مَن رَغِبَ فیهِ یَقدِرُ عَلَیه؛

نیکی (به مردم) هدیه ای از سوی خداوند به بنده اش است و چنان نیست که هر که دوست دارد به مردم نیکی کند، آن را انجام دهد، و چنان نیست که هر کس علاقه به کار نیک داشته باشد، بر آن قادر شود.

تحف العقول، ص363

شرح حدیث:

همیشه امکان و فرصت کار خیر برای ما فراهم نیست.
پس، باید فرصت های خیر را غنیمت شمرد و پیش از بروز موانع یا مانع تراشی های شیطان و یا غلبه ی نفس، کار نیک کرد و ثواب برد.
کسی که توفیق خدمتگزاری به بندگان خدا را پیدا می کند، از موهبت الهی برخوردار است؛ زیرا همه ی انسانها این توفیق را ندارند و همیشه مهیا نیست و همه جا فراهم نمی شود.
چه بسا، کسانی که بر فرصت های خیر از دست رفته، غصّه می خورند.
چه بسا، از کار افتادگانی که آرزوی سلامت، نشاط و توانایی دارند، تا بتوانند کار خیر و خدمتی انجام دهند، ولی توانایی آن را ندارند و حسرت می خورند.
ای که دستت می رسد، کاری بکن
پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار
آنان که از این هدیه ی الهی، یعنی توفیق خدمت و خیررسانی برخوردارند، قدر آن را بدانند و خسته نشوند و بدانند، که مورد عنایت ویژه پروردگارند و اگر از این کار، ملول گردند، خداوند از آنان می گیرد و به دیگران ارزانی می دارد.
پس، نه همه علاقه مندان به نیکوکاری، توفیق می یابند، و نه همه ی مشتاقان، توانایی آن را دارند.
هدیه ی الهی را به دیده ی منّت نهیم و بدین وسیله، آخرت خود را آباد سازیم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

حَقٌّ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ یَعرِفُنا اَن یَعرِضَ عَمَلَهُ فی کُلِّ یَومٍ وَ لَیلَهٍ عَلی نَفسِهِ، فَیَکُونَ مُحاسِبَ نَفسِهِ؛

بر هر مسلمانی که ما را می شناسد (و ما را به رهبری قبول دارد) سزاوار است که هر روز و شب، عمل خود را بر خویش عرضه بدارد و حسابگر نفس خویش باشد.

تحف العقول، ص301

شرح حدیث:

محور این حدیث، ضرورت «محاسبه ی اعمال» است. حدیث یاد شده، این برنامه مفید را وظیفه کسانی دانسته که به حق ائمه(علیه السلام) و ولایت آنان آشنایند. این مطب در روایات دیگر نیز آمده است؛ در حدیثی از موسی بن جعفر نقل شده است که: «هر کس، هر روز به حساب اعمال خود نرسد، از ما نیست» و این، نشان می دهد که در برنامه یک شیعه معتقد به خط اهل بیت(علیه السلام) و امامت پیشوایان معصوم، محاسبه، یک کار حتمی، اجتناب ناپذیر و سازنده است.
گاهی باید «آینه ی محاسبه» را برداشت و در مقابل اعمال نهاد و جوهره ی حقیقی آنها را ارزیابی کرد و از خود حساب کشید و خود را به «محکمه ی وجدان» سپرد.
«محاسبه ی نفس»، از برنامه های معمول اهل سیر و سلوک است، تا دچار غرور و غفلت نشوند و از خدا، اخلاص، عمل صالح، قیامت و مرگ غافل نگردند.
کاسبان و تاجران، برای اینکه سود و زیان خود را بفهمند، ارزیابی می کنند.
مدیران و مسؤولان، به گزارش کار دقت می کنند، تا روند امور را زیر نظر داشته باشند.
تولیدکنندگان، به شاخص های استاندارد توجه می کنند، تا کیفیت تولیدات پایین نیاید و مشتری های خود را از دست ندهند.
ما هم، که عمرمان «در بازار عمل» می گذرد و شب و روزمان برایمان «پرونده عملی» ترتیب می دهد، نباید از خود و عمل خود غافل شویم.
محاسبه، باز هم محاسبه! مبادا، در مسیر زیان، پیش می رویم و خبر نداریم!

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

لَیسَ مِن شیعَتِنا مَن قالَ بِلِسانِهِ و خالَفَنا فی اَعمالِنا و آثارِنا؛

از شیعیان ما نیست، کسی که به زبان دم از ما بزند، ولی در اعمال و آثار ما، با ما مخالفت کند.

بحارالانوار، ج8، ص164

شرح حدیث:

مسلمانی به عمل است، نه به زبان.
شیعه بودن نیز به تبعیّت است، نه شعار و ادّعا.
از این که پیشوایی پاک ترین انسان ها و زبده ترین مخلوقات عالم هستی (ائمّه و اهل بیت(علیه السلام)) را پذیرفته ایم، افتخار می کنیم، ولی باید نشان دهیم که پیرو و تابعیم.
تشیع، پیروی از خاندان عصمت و طهارت است.
این پیروی، هم در افکار و اندیشه و اعتقادات است، هم در موضوعات دینی و حلال و حرام و هم در اخلاق و رفتار و سلوک فردی و اجتماعی.
«راه امامان» را با دو شیوه می توان شناخت:
یکی، سیره و زندگی و خلق و خوی آنان در عمل و زندگی شان و دیگری آثار حدیثی و سخنان و احادیث نورانی آنان.
خوشبختانه کتب دینی ما از هر دو جهت غنی و سرشار است. هم روایات معصومین(علیه السلام) و هم کتب تاریخ و سیره در دسترس است که ما را با زندگی آنان آشنا می سازد.
ادّعای شیعه بودن به زبان، کارساز نیست.
همراهی و همسویی و گوش به فرمان بودن و اطاعت، نشان می دهد که این ادّعا تا چه حدّ ریشه دار و عمیق و تا چه اندازه سطحی و زبانی است.
وقتی امامان، در عبادت و نماز، سرآمد دیگرانند، نمی توان پذیرفت که کسی شیعه باشد و در نماز، سستی نشان دهد.
وقتی پیشوایان ما، اهل صدق و وفای به عهد و خداترسی اند آیا پذیرفته است که شیعه آنها اهل دروغ و پیمان شکنی و بی مبالاتی در امور دینی باشد؟
شاخص شیعه، «عمل» است و «به عمل کار برآید، به سخن دانی نیست».

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اَحَبُّ اِخوانی إلَیَّ مَن اَهدی اِلَیَّ عُیُوبی؛

محبوب ترین برادرانم نزد من کسی است که عیب های مرا به من به عنوان «هدیه» بازگوید.

کافی، ج2، ص639

شرح حدیث:

هر کس، کم یا زیاد، عیوب و نقایصی دارد.
پوشاندن یا انکار، آن را از بین نمی برد، بلکه شناختن عیوب و کاستی ها و تلاش برای رفع آنها، مفید و سازنده است.
نخستین گام «اصلاح خویش»، شناختن عیوب است، پس، باید ممنون کسانی باشیم که صادقانه و از روی خیرخواهی عیب ما را به ما بگویند، تا آن را برطرف کنیم، نه این که از آنان برنجیم و هر تذکّر را بر دشمنی و غرض ورزی حمل کنیم.
امام صادق(علیه السلام)، از عیبی که توسّط یک برادر به انسان گفته می شود به عنوان «هدیه» یاد کرده است که باید پذیرفت، آن هم با آغوش باز و روی گشاده، نه اخم و ناراحتی.
دوست دارم که دوست عیبِ مرا
همچو آیینه رو به رو گوید
نه که چون شانه با هزار زبان
پشت سر رفته، مو به مو گوید(1)
کسی به رفع عیوب و اصلاح خود می تواند توفیق یابد که «پندپذیر» و «نقدپذیر» باشد، و گرنه تا به ابد در دامن عیبها، رذایل و خصلت های بد خواهد ماند.
برخی صالحان خود ساخته، با دوستان صمیمی خود قرار می گذاشتند که اگر عیب، خصلت ناپسند و عمل نادرستی را از آنان دیدند، گوشزد کنند.
این گام، مقدمه خودسازی است.

پی نوشت: 
1. نشانی، دهلوی.
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اِجعَل نَفسَکَ عَدُوّاً تُجاهِدُهُ وَ عارِیَهً تَرُدُّها؛

نفس خودت را دشمنی قرار بده، که با آن مبارزه می کنی و عاریه ای بشمار، که آن را برمی گردانی.

تحف العقول، ص304

شرح حدیث:

در روایات ائمّه معصومین(علیه السلام) از «نفس امّاره» به عنوان دشمن ترین دشمنان یاد شده است.
مقصود از «نفس»، نیرویی در باطن انسان است که او را به هوی و هوس، گناه، حرام، مَرزشکنی، هنجارشکنی، تجاوز به حقوق دیگران و بهره گیری از لذّت های حرام و... فرا می خواند.
انسان، میان دو نیروی «نفس» و «عقل» قرار دارد و از نعمت «اختیار» برخوردار است، تا خواسته دل را برآورد، یا فرمانبردار عقل گردد. یکی به دوزخ می کشاند و دیگری به بهشت دعوت می کند. اطاعت از یکی سعادت و تبعیت از دیگری، شقاوت به بار می آورد.
پس وقتی «نفس»، یک دشمن شد، باید با آن مبارزه کرد، نه آشتی و باید با آن مخالفت کرد، نه همراهی.
از این رو، در توصیه های اخلاقی به «جهاد با نفس» توصیه شده و از آن به عنوان «جهاد اکبر» یاد شده است، تا از آن رهگذر، انسان، اسیر تمایلات نفسانی نشود.
معنای دیگر نفس، روح و جان آدمی است.
جانی که ودیعه ی الهی و امانت خداست و روزی این جان به خداوند جان آفرین تسلیم خواهد شد، در طول زندگی همراه ماست و ما وظیفه داریم آن را به کمال برسانیم و این عاریه را روزی نیز برگردانیم.
آمادگی برای مرگ، نشانه آن است که در زندگی با این ودیعه و عاریه خوب رفتار کرده ایم و حسابمان پاک است و بیمی از مرگ نداریم. 
فکر «برگرداندن عاریه» ما را به یاد این حقیقت می اندازد که عمرها محدود است و اجل در پیش و روز حساب و قیامت فرا خواهد رسید.
نفس ملکوتی را تربیت کنیم و با نفس امّاره و وسوسه های دل، مبارزه نماییم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اَحِبُّوا لِلنّاسِ ما تُحِبُّونَ لِاَنفُسِکُم؛

برای مردم دوست بدارید آنچه را برای خودتان دوست می دارید.

تحف العقول، ص635

شرح حدیث:

این مضمون در روایات بسیاری آمده است و آن را توضیح و تبیین مفهوم «انصاف» بیان کرده اند.
برخی افراد همه چیز را برای «خود» و همه سختی ها و بدی ها را برای «دیگران» می خواهند. این تقسیم، ناعادلانه و غیرمنصفانه است. انصاف، آن است که خوب و بد، رنج و راحتی، غم و شادی را میان خودمان و دیگران به طور مساوی تقسیم کنیم و در غم دیگران شریک باشیم و در شادی خودمان دیگران را هم شریک کنیم. این، حقیقت انصاف است.
اگر دوست دارید که کسی مزاحمتان نشود، یا وقت شما را نگیرد، یا پشت سر شما غیبت نکند، شما نیز مزاحم دیگران نشوید و از آنان بدگویی نکنید.
اگر دوست دارید دیگران با احترام از شما یاد کنند و قدردان زحمات و خدمات شما باشند و شما عزیز و محبوب باشید، همین برخورد را نیز خودتان با دیگران داشته باشید و از عزّت و محبوبیت آنان خوشحال شوید، نه آن که حسادت بورزید و ناراحت شوید.
صداقت و صمیمیت در دوستی با مردم، ضامن تداوم این رابطه است. نکته ای که در این حدیث به آن اشاره شده است، تضمینی بر استمرار دوستی هاست.
برای مردم هم، حقّی قائل باشیم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)