خوش آمدید

امام رضا علیه السلام فرمودند:

لا یَجتَمِعُ المالُ اِلاّ بِخصِالٍ خَمسٍ: بِبُخلٍ شَدیدٍ، وَ اَمَلٍ طَویلٍ، وَ حِرصٍ غاِلبٍ، وَ قَطیَعةِ الرَّحمِ، وَ ایثارِ الدنُّیا علَی الآخِرُةِ؛

هرگز مال و ثروت، جمع و اندوخته نمی گردد مگر با پنج خصلت: بخل شدید، آرزوی دور و دراز، حرص غالب، قطع رحم و برگزیدن دنیا بر آخرت.

کشف الغمّه، ج 3، ص 84

شرح حدیث:

مال، برای آن است که انسان خودش استفاده ی خوب کند و به دیگران هم فایده و خیری برساند. 
برخی می پندارند که عمر، برای گردآوردن مال است!
ثروت اندوزی و خرج نکردن، «خصلت قارونی» است. قارون آن همه گنج داشت، ولی به کسی چیزی نمی داد و اهل انفاق نبود، عاقبت هم خودش و خانه و قصرش در کام زمین رفت و نابود شد(1). 
انباشته شدن ثروت، نتیجه ی خصلتهای ناپسندی است که در این حدیث به پنج تا از آنها اشاره شده است. 
نباید اسیر مال شد و بنده ی ثروت گشت. 
بخل، که صفتی ناپسند است، مانع بذل و بخشش می شود. 
آرزوهای دور و دراز، انسان را در عالم خیالات می برد. 
حرص و آز، سبب می شود انسان خرج نکند. 
قطع رحم و گسستن از بستگان، خیرات و کمکهای انسان را از آنان می کاهد. 
دنیاطلبی، سبب می شود انسان همه چیز را در این دنیا خلاصه کند و افقهای دورتر را نبیند و از صدقه و انفاق و احسان که پاداشهای عظیم اخروی دارد، پرهیز کند و نتیجه ی همه ی اینها جمع شدن ثروت است. ولی... آیا می ارزد که انسان با این خصلتهای ناپسند، ثروتمند شود؟

پی نوشت: 
1. قصص(28)، آیه 81. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

إجعَلُوا لاَنفُسِکُم حَظًّا مِنَ الدُّنیا، بِاعِطائِها مَا تَشتَهی مِنَ الحَلالِ و ما لَم یَنَلِ المُرُّوةُ و لا سَرفَ فیهِ، وَاستَعینوُا بِذلِکَ عَلی اُمُورِ الدّینِ؛

برای خودتان بهره ای از دنیا قرار دهید، به این که خواسته های دل را از حلال برآورده سازید تا حدّی که مروّت را از بین نبرد و اسراف در آن نباشد. بدین وسیله در کارهای دین، کمک بجویید.

فقه الرضا علیه السلام، ص 337

شرح حدیث:

دنیا، تجارت خانه ی اولیای خداست. 
در تجارت خانه باید سود برد. سود این تجارت آن است که از دنیا و مال و امکانات دنیوی بهره بگیریم و آخرت خویش را آباد کنیم. به این صورت، دنیا را تبدیل به آخرت و مادیّات را تبدیل به معنویات کرده ایم. 
در سخنی از امام علی علیه السلام آمده است:
مال و فرزندان، کِشتِ دنیایند و عمل صالح، کِشت آخرت است و گاهی خداوند، هر دو را برای برخی جمع می کند(1). 
این همان دعای قرآنی است که حسنه ی دنیا و حسنه ی آخرت را از خدا می طلبیم(2). 
پس هم باید از دنیا بهره گرفت، در حدّی که مروّت از بین نرود و به اسراف و گناه کشیده نشود، هم به فکر خانه ی آخرت بود و با عمل صالح آن را آباد کرد. 
سرکوب کردن امیال نفسانی و ترک دنیا در آموزه های دینی نیست، بلکه استفاده ی صحیح از دنیا، و دنیا را وسیله آبادی دین و آخرت قرار دادن، توصیه ی پیشوایان دینی است. 
امام کاظم علیه السلام فرموده است:
بکوشید که زمان شما چهار قسمت باشد:
ساعتی برای مناجات با خدا
ساعتی برای امور زندگی و تأمین معاش
ساعتی برای معاشرت با برادران خوب و مطمئن
ساعتی هم برای لّذت حلال. 
آن گاه فرمود: به وسیله ی این، می توانید آن سه تای دیگر را هم به دست آورید(3). 

پی نوشت: 
1. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، حدیث 5992. 
2. بقره (2)، آیه 201. 
3. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 75، ص 321. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

مَن لَم یَشکُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلُوقینَ، لَم یَشکُرِ اللهَ عزَّ و جلّ؛

هر کس سپاسگزار بندگان نیکوکار نباشد، خدای متعال را هم سپاس نگفته است .

عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 27

شرح حدیث:

خداوند، شکور است و بندگان شکرگزار را هم دوست می دارد. 
همچنان که شکر نعمتهای خدا سبب استمرار و افزایش نعمت است، سپاسگزاری از نیکوکاریهای مردم نیز مایه ی تشویق آنان به نیکی و استمرار این عمل خیر می شود. 
از این رو، تشکّر از مخلوق، تشکّر از خالق هم به شمار می رود و ثواب دارد، هر چند همه ی نعمتها از خداست و همه ی حمدها و سپاسها هم از آنِ اوست. 
سعدی گوید:
مروّت آن است که چون کسی از کسی خیری دیده باشد، منّت آن بر خود بشناسد و حقّ آن به جای آورد و جانب آن مهمل نگذارد(1). 
این نکته ای است که در تعالیم پیشوایان دین آمده است. از امام سجاد علیه السلام روایت است که فرمود:
حق کسی که به تو نیکی کرده، آن است که از او تشکّر کنی و کار نیکش را یاد کنی و خالصانه با خدای خود درباره ی او ادعای خیر کنی(2). 
این گونه سپاسها، مایه ی دلگرمی اهل احسان در نیکی شان خواهد شد. برعکس، اگر ناسپاس شود، آنان را دلسرد و بی انگیزه می کند و احسان از رواج می افتد. 
حق نعمت شناختن در کار
نعمت افزون دهد به نعمت خوار(3)
خوشا آنان که قدر نعمتها را می شناسند، چه از خالق، چه از خلق. 
و خوشا آنان که «زبان شاکر» دارند. 

پی نوشت: 
1. یحیی برقعی، چکیده ی اندیشه ها، ج 2، ص 206. 
2. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، حدیث 9633. 
3. نظامی گنجوی. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

مَوَدَّةُ عِشرینَ سَنَهً قَرابَةُ؛

دوستی بیست ساله، در حکم خویشاوندی است.

بحارالأنوار، ج 71، ص 175

شرح حدیث:

آنچه مردم را به یکدیگر پیوند می دهد، «الفت روحی» است، نه «نزدیکی جسمی». 
و آنچه ارتباطها را استمرار می بخشد و دوستیها را مستحکم می کند، یکدلی و صداقت و صمیمیّت است. 
«دوستیِ بیست ساله» نعمت بزرگی است؛ یعنی عبور از گردنه های جانفرسایی که می توانسته است در دوستی خلل ایجاد کند و غلبه بر عواملی که می توانسته رابطه ها را سست کند. 
بسیارند کسانی که با هم خویشاوندند و رابطه ی نسبی دارند، امّا با یکدیگر پیوند روحی و قلبی ندارند. 
و بسیارند کسانی که فامیل هم نیستند، ولی از فامیل به هم نزدیک ترند. 
پس اگر دوستیِ دراز مدت را مثل خویشاوندی به شمار آورده اند، بجاست. 
در ادامه ی همین سخن است که: «علم و دانش، اهل علم را بهتر گرد می آورد تا پدران»(1)؛ یعنی پدر، محور تجمّع فرزندان است و دانش، محور تجمّع دانشمندان، ولی علم و دانش، بیش از نسبتِ پدر و فرزندی، مایه ی انسجام و آشنایی و همبستگی افراد می شود و همان طور که پدر، حق پدری بر فرزند دارد، دانشمندان هم حق پدری بر دانشجویان دارند. از این رو گزاف نیست که بزرگان، معلم و استاد را «پدر معنوی» شمرده اند. 
قدر دوستیهای خالص و دوستان یکدل را بدانیم و با خوبان دوستی کنیم تا خوبیهای ما افزون گردد. 
جامه ی کعبه را که می بوسند
او نه از کِرم پیله، نامی شد
با عزیزی نشست روزی چند
لاجرم همچنو گرامی شد(2)

پی نوشت: 
1. والعلم اجمع لأهله من الآباء. 
2. از ابن یمین. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

تُعِرضُ عَلی رَسوُلِ اللهِ - عَلَیهِ و آلِهِ السَّلام - اَعمالُ اُمَّتهِ کُلَّ صَباحٍ، اَبرارِها و فُجّارِها، فَاحذَرُوا؛

کارهای امّت پیامبر - که درود خدا بر او و خاندانش باد -، چه نیکان و چه بدکاران، هر بامداد به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گزارش و عرضه می شود، پس به هوش باشید!

مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 1، ص 338

شرح حدیث:

آنچه سبب می شود انسان کنترل و مراقبتی بر اعمال خویش داشته باشد و از تخلّف و گناه پرهیز کند، «احساس تحت نظر بودن» است. 
دانش آموزی که بداند کارنامه ی درس و نمراتش را به دیگران نشان می دهند، می کوشد بهتر درس بخواند. 
کارمندی که احساس کند عملکرد او هر چند وقت یک بار به صورت یک گزارش، به دفتر مدیر و رئیس گزارش داده می شود، سعی می کند خلافی از او سر نزند. 
عقیده ی به «حساب و کتاب» نقش تربیتی دارد. 
عقیده به خدای دانا و شنوا، بنده را در رفتارهایش دقیق می سازد. 
عقیده به این که اعمال ما هر روز به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عرضه می شود و آن حضرت از کارهای نیک و بد ما آگاه می شود و صالحات ما او را شاد می سازد و سیّئات ما او را غمگین، سبب می شود مایه ی رضایت او را فراهم کنیم و از کاری که او را ناراحت کند، بپرهیزیم. 
ما عقیده به «امام زمان» داریم، 
پیشوایی که زنده است و بر اعمال ما ناظر است و کارهای ما را می داند. 
این عقیده هم نقش مهمّی در «کنترل بر اعمال» دارد. 
چه امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که زنده است، و چه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که وفات یافته است، از اعمال ما آگاهند. بالاتر از اینها، خداوند هم آگاه است و فرشتگان هم می بینند و نیک و بد اعمالمان را ثبت می کنند. 
ما در حصار و حیطه ی مراقبتهای ویژه قرار داریم. 
مواظب باشیم خطایی از ما سر نزند. 

منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

از حضرت رضا علیه السلام درباره بهترین خوشی و لذّت زندگی دنیا پرسیدند، فرمودند:

سِعَةُ المَنزِلِ وَ کَثرَةُ المُحبِّینَ؛

خانه ی وسیع و فراوانیِ دوستداران.

بحار الانوار، ج 71، ص 177

شرح حدیث:

خانه ی وسیع، یکی از نعمتهای خداست. 
دوستان بسیار هم نعمت دیگری است. 
این گونه نباید باشد که مؤمنان در دنیا، در فقر و فلاکت و محرومیت زندگی کنند و همه ی مزایا و نعمتها و برخورداریها از آنِ گنهکاران و فاسدان دنیا طلب باشد. 
لیکن، هر چه هست، باید از «راه حل» باشد و به اسراف نینجامد و از محرومان و فقرا هم غفلت نشود. 
قرآن می فرماید: چه کسی زینتها و آراستگیها و رزق و روزی طیب و پاکیزه را بر بندگان خدا حرام کرده است؟(1)
در روایات هم آمده که از سعادت انسان «وسعت خانه» است. 
وقتی خانه وسیع شد، اهل خانه هم در آسایش اند و رفت و آمد مهمان هم مشکل پدید نمی آورد و به خاطر تنگیِ جا، گاهی آسیبهای اخلاقی و روانی پیش نمی آید. 
وقتی مؤمن، دوستداران بسیار داشت، از غربت و تنهایی درمی آید و احساس یأس و افسردگی نمی کند. به علاوه آنان بازوی مددکار و یاوران شایسته ای در انجام نیکوکاری خواهند بود. 
اگر گفته اند: هزار دوست کم است و یک دشمن بسیار، به همین خاطر است که وجود دشمن، انسان را آشفته خاطر می کند و دوستان بسیار، مایه ی دلگرمی و امید و انبساط خاطر می شوند. 
با اخلاق نیک، بر شمار دوستانمان بیفزاییم، 
و از مال حلال، زندگی خویش را توسعه دهیم. 

پی نوشت:
1. اعراف (7)، آیه 32. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

مَن لَم یَقدِر عَلی زِیارَتَِنا، فَلیَزُر صالحِی َموالینا، یُکتَب لَهُ ثَوابُ زَیارَتنِا؛

هر کس نتواند ما را زیارت کند، پس دوستان و پیروان شایسته ی ما را زیارت کند، تا پاداش زیارت ما برایش نوشته شود.

مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 2، ص 254

شرح حدیث:

این حدیث، با اندک تفاوتی در عبارات، از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده است(1). 
معارف این خاندان، از سرچشمه های عرشی بر زبانشان جاری می شود و در امتداد خطی نورانی است که همان «خطّ اهل بیت علیهم السلام» است. 
فرهنگ زیارت، آموزنده و سازنده و الهام بخش است. 
زیارت امامان علیهم السلام و تشرّف به بقاع متبرّکه، آثار تربیتی و معنوی بر زندگی زائران دارد. اگر برای کسانی امکان زیارت اهل بیت علیهم السلام نباشد، دیدار دوستان صالح این خاندان، جایگزینی برای آن زیارت است و خدای کریم، همان ثواب را می دهد. 
هدف از زیارت، احیای نام و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام است. 
احیاگران آثار این خاندان و علمای بزرگ و صالحان از امّت و راویان شیعه و پیروان راستین، حقی بزرگ بر گردن شیعه دارند؛ چون به برکت فعالیتهای آنان در طول تاریخ، «مکتب شیعه» ماندگار شده است. پس زیارت قبور آنان نیز ثواب دارد. 
زیارت قبور علمایی چون: علامه ی مجلسی در اصفهان، مقدس اردبیلی در نجف، سید رضی و سید مرتضی در کاظمین، علامه یطباطبایی در قم، مرحوم طبرسی و شیخ بهایی در مشهد و... از این قبیل است. 
این احترامها و گرامی داشتها و زیارتها، حق شناسی از زحمات آنان برای حفظ میراث معنوی شیعه و نشر آثار اهل بیت علیهم السلام و رساندن آنها به نسلهای بعدی است. 
حتی رفتن به دیدار شیعیان صالح در حال حیاتشان نیز ثواب دارد؛ چرا که در سایه ی همین روابط و گفت و شنودهاست که این مکتب باقی می ماند و رونق می یابد. پاسبان ارج و قدر بزرگان خویش باشیم!

پی نوشت: 
1. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 311. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

انَّ الامَامةَ زِمامُ الدّینِ وَ نِظامُ المُسلمِینَ وَ صَلاحُ الدُّنیا وَ عِزُّ المُؤمِنینَ؛

امامت و رهبری، مایه ی استواری دین و نظام بخشیِ مسلمانان و موجب اصلاح دنیا و عزت و سربلندی مؤمنان است.

اصول کافی، ج 1، ص 200

شرح حدیث:

عهد و پیمان «ولایت» را
با «امام عدل» باید بست
علم دین، تفسیر قرآن را
باید از فرزانه ای آموخت
کز نخستین روز
خانه زاد دین و قرآن است
همدم و رهیار پیغمبر
روز و شب در خانه ی رهبر
و... «امام»، 
قلّه ی والای ایمان است
موج دین و اوج باورهاست
نقطه ی «با» ی کتاب دین
رشته ی ربط خدا با خلق
چهره ی بی پرده ی قرآن
پیشوا و اسوه ی «انسان»(1)
نقش مهم و سرنوشت ساز امامت و رهبری در جامعه ی اسلامی عظیم است. هم مبیّن چهره ی صحیح دین است، هم زداینده ی تحریفها از چهره ی مکتب، هم مفسّر قرآن، هم وحدت بخش جامعه، هم دلسوز امّت، هم مایه ی عزّت و شوکتِ اهل ایمان، هم نماد اقتدار پیروان دین حق. 
این است که با تعیین جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در غدیر خم، دین خدا تکمیل می شود و نعمت خدا اتمام می گردد(2). 
قدر این «محور وفاق» را بدانیم. 

پی نوشت:
1. جواد محدثی، برگ و بار، ص 74. 
2. الیوم اکملت لکم دینکم...، مائده (5)، آیه 3. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

از امام رضا علیه السلام درباره بهترین بندگان پرسیدند. فرمود:

الَّذینَ إذا اَحسَنُوا إستَبشَرُوا، وَ إذا اَساؤُوا إستَغفَروُا، وَ إذا اُعطُوا شَکرُوا، وَ إذَا ابتُلُوا صَبَروُا، وَ إذا غَضِبُوا عَفوَا؛

آنان که هرگاه نیکی کنند، خوشحال می شوند، و هرگاه بدی کنند، استغفار می کنند، و هرگاه چیزی به آنان عطا شود، سپاس می گویند، و هرگاه مبتلا و گرفتار شوند، صبر و شکیبایی می کنند، و هرگاه خشمگین شوند، عفو و گذشت می کنند.

مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 1، ص 284

شرح حدیث:

پنج صفت برای بندگان نیک بیان شده است. 
همه ی اینها بیانگر روحانیت کسانی است که نسبت به وضع خود و اطراف خود، حسّاس اند و عکس العمل مناسب نشان می دهند. 
توفیق «احسان» و نیکوکاری، جای تشکّر از خدا و خوشحالی از این عمل را دارد. 
«لغزش و گناه» با «استغفار و توبه»، جبران ناپذیر است. پس اگر کسی لغزید، باید بی درنگ توبه کند و گناه را از نامه ی اعمالش پاک کند. 
«شکر بر عطا و بخشش دیگران» هم گویای قدرشناسی انسان است، چه در برابر نعمتهای خدا، چه در مقابل نیکیهای مردم باید سپاسگزار بود. 
«صبر بر بلا» ویژگی دیگر انسانهای خوب و خودساخته است. 
«عفو هنگام غضب»، خصلت دیگر بندگان نیک است و آیین جوانمردی به شمار می آید. 
وسوسه های شیطان پیوسته برای دور کردن انسان از حق و خیر و کشاندن او به مسیرهای خلاف است. باید بر این وسوسه ها غلبه کرد، با توبه، شیطان را از خود مأیوس ساخت، با شکر نعمت، تداوم آن را تضمین نمود و با صبر بر مشکلات، بر آنها غلبه یافت و بر کنترل خشم، از پشیمانی رها شد. 
بکوشیم ویژگیهای «بندگان خوب» را در خود فراهم سازیم. 

منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).

امام رضا علیه السلام فرمودند:

لا یُحبِنُّا کافِرُ وَ لا یُبغِضُنا مُؤمِنُ، وَ مَن مَاتَ وَ هُوَ یُحِبُّنا کانَ عَلَی اللهِ حَقَّا اَن یَبعَثَهُ مَعَنا؛

هیچ کافری دوستدار ما نیست و هیچ مؤمنی دشمن ما نمی شود، هر کس با محبّت ما از دنیا برود، بر خداوند است که او را در قیامت با ما برانگیزد.

مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 1، ص 358

شرح حدیث:

اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم انسانهایی پاک، الهی، وارسته و برخوردار از همه فضایل و خوبیهایند که برای همه مسلمانان الگویند. 
محبت به آنان، نشانه ی فطرت پاک و ایمان خالص انسان است. 
دشمنی با اهل بیت علیهم السلام، نشانه خروج انسان از قلمرو انسانیت و کمال و حقّ است. 
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم، امت را به محبّت عترت خویش دعوت کرده و مهرورزی به این خاندان نورانی را «اجر رسالت» قرار داده است(1). 
پس اگر دنبال محبوب می گردیم، این خاندان بهترین و ارزنده ترین محبوبهای هستی اند. سعدی شیرازی چه نیک سروده است:
سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی
عشق محمد بس است و آل محمد(2)
محبت به آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم، هم در دنیا کارساز است و دوستداران این خاندان را به راه حق و فضیلت می کشاند و از بدیها باز می دارد، هم در هنگام مرگ، در قبر، در عالم برزخ، در روز قیامت و هنگام محاسبه ی اعمال و عبور از صراط و دادن نامه ی اعمال به اشخاص، عامل نجات انسان می گردد(3). 
هر کس با چیزی محشور می شود که او را دوست می دارد. 
آنان که در دنیا مهر و محبت این اسوه های پاک و فضایل را داشته باشند، چون در عمل، راه آنان را می پویند، طبیعی است که خداوند هم با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و خاندانش محشورشان کند. 

پی نوشت: 
1. شوری (42)، آیه 23: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الا المودة فی القربی». 
2. کلیات سعدی، ص 715. 
3. مضمون حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که محبت پیامبر و خاندانش در این موارد، سود می بخشد. 
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).